Alþýðublaðið - 25.05.1944, Blaðsíða 4

4
Ritstjóri Stefán Pétursson.
Síniar ritsjórnar: 4901 og 4902.
Ritstjóm og afgreiösla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Útgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Eftir pjððaratkfæða
greiðslnna.
ÞJÓÐARATKVÆÐA-
GRÉÍÐSLUNNI um sam-
ibandsslitin og stafnun lýðveldis
ins er nú lokið. Þátttakan á
Sienni varð enraþá meiri en jafn-
vel þá bjartsýnustu hafði órað
fyrir. Enn liggja að vís'u ekki
fyrir endanlegar tölur um íheild
arþátttökuna, en af öllum þeim
upplýsingum, sem þegar eru
fram fcomnar, tmlá fullyrða, að
ihún muni hafa komizt upp á
97—98%.
Fyrri daga atkvæðagreiðsl-
unnap virtist svo sem töluverð-
ur munur ætlaði að verða á þátt
tökunni á bæjunum annars veg-
ar og sveitunum hinsvegar. En
þegar atfcvæðagreiðslunni lauk
var þessi munur ekki orðinn
nema óverulegur. Þátttakan í
bæjunum var fcomin upp i 96—
100% og í sveitunum upp i 98—
100%. I 25 af hinum 28 kjör-
dæmum landsins varð þátttak-
an 98% eða þar yfir. Reykjavik
var lægst — með 96%, Seyðis-
fjörður og Vestur-iSkaftafells-
sýsla hæst — með 100 %.
Sl-íik kjörsókn er algert eins-
dæmi hér á landi. Og þótt fáir
eða sennilega engir hafi búizt
við henni svo 'gáfurlegri, hlýtur
öllum að finnast það broslegt
nú eftir á, að nokkur skuli
nokkru sinni hafa efast um það,
að hægt yrði að fá þau 75% að
kjönborðinu, sem i sambands-
lagasáttmálanum var gert að
skilyrði fyrir !því, að sambands-
slit væru lögleg. íslenzka þjóð-
in hefir bersýnilega ekki sofið
é verðinum, þótt ýmsir ætluðu
það.
*
Talning já- og neiatkvæða um
sambandsslitin og lýðveldis-
stj órnanskrána er enn ekki lok-
ið nema í bæjunmn; og búast
má við því að nokkrir dagar
líði þar til heildarúrslit þjóðar-
-atkvæðagreiðslunnar verða
kunn. Úrslitin i bæjunum eru
hinsvegar isvo ótvíræð, að eng-
um getur lengur blandast hug-
ur um vilja þjóðarinnar. Þau
atkwæði, sem þar hafa verið
greidd á móti sambandsslitun-
um eru svo hverfandi fá, að al-
gerlega ástæðulaust er, að eyða
orðum að, jafnvel þótt þau séu
hlutfalislega eitthvað fleiri en
neiatkvæðin hjá frændum okk-
ar Norðmönnum, þegar þjóðar-
atkvæðagreiðslan fór fram hjá
þeim um sambandsslitin við
Svía fyrir tæpum fjörutíu ár-
um.
IÞvergi á foæjunum hafa nei-
atkvæðin um samibandsslitin
nurnið meiru en um það bil 1 %
og í iflestum þeirra þó miklum
mun minna. Hiutfallslega miklu
fleiri eru neiatkvæðin u-m lýð-
veldisstjórnarskrána, þau nema
á einum stað um það bil 10%.
Þessi neiatkvæði ber þó áreið-
anlega -ekfci að skoða sem neina
andstöðu við stafnun lýðveld-
is hér á landi, þau eru aðein-s
vottur þeirrar óánægju, sem
mjög viða er með einstök þýð-
ingarmikil ákvæði hennar." En
inisskilningur var það engu að
sáður, að greiða af þeirri ástæðu
atkvæði gegn lýðveldisstjómar-
s-knánni í heild.
ALÞTOUBLAÐIÐ
Fimmtudagiim 25. maí 1944.,
Haraldur Ouðmondsson :
Slysatryggingarnar.
VH) íslendingar erum frið-
isom þjóð, óvopnuð og hlut
laus í ófriði. Innanlands styrj-
öldum höfum við varla kynnzt
sáðan á Sturlungaöld, og aldrei
átt i óffriði við erlenda þjóð. Til
þessa hefir okkar lánast að kom
aist hjá beinni þátttöku i stór-
styrjöld þeirri, sem nú geisar,
þótt við höffum orðið á bak að
sjá allt of rnörgum vöskum
drengjum aff hennar völd-um.
Allt um það er því víðs f jarri,
að við íslendingar höffum kom-
izt hjá stríði og baráttu eða tjóni
á lífi og limum. D-aglega heyja
þúsundir íslenzkra manna stríð
— við náttúruöflin, máttarvöld
lofts og lagar. Þessi styrjöld
kref-st stórra átaka og offt þungra
fórna. Aðalatvinnuvegur okkar
er svo áhættusamur, jafnvel á
friðartámum, að með réttu má
jafna til vopnastráðs stórþjóð-
an-na.
Þess er skemmst að minnast,
að fyrstu 43 daga þessa árs fór-
ust 46 rnenn af slysförum á sjó,
eða meira en maður til uppjafn-
aðar á'dag í háifan annan mán-
uð. Slíkt tjón er stærra en svo,
að það verði bætt á líðandi
stund. Tíminn einn getur bætt
fámennri þjóð slíka blóðtöku.
Samkvæmt þeim skýrslumi, er
tryggingastoffnuninni hafa bor-
izt, mun láta -nærri, að, þessir
46 menn hasfi haft á framfæri
152 aðstandendur, sem allir
hafa misst fyrirvinnu sína. Um
60 börn urðu föðurlaus, 26 kon-
ur urðu ekkjur og 63 foreldrar
sáu á bak sonum sínum. Lang-
flest af þessu fólki missti sína
einu eða aðalfyrirvinnu, svo er
um -börnin öll og ekkjurnar.
Engum getum þarf að því að
leiða, hvert orðið hofði hlut-
skipti margs af þessu fólki, ef
trygginganna ekki nyti við. Ein
staka kunna að eiga eignir er
duga myndu til framfæris um
_ tíma, nokkrir myndu nióta
j stuðnings annarra til viðbótar
eigin getu. En flestir 'hefðu orð-
ið að leita beinnar hjálpar fá-
tækrasjóðanna.
Til slíks mun efcki haffa kom-
ið niú. Hlutverk og tilgangur
slysatrygginganna er m. a. að
veita fjárhagslegan stuðning
vandamönnum þeirra, sem láta
lífið af slysförum við starf sitt.
Enn er ekiki að fullu uppgert,
ihverjar bætur ber að greiða hin
um 152 aðstandendum sem þess
ir 46 menn, er létust af slyisför-
um fyrstu 43 daga ársins, létu
eftir sig. En heildarupphæð bót
anna er ekki lægri en 2 millj. og
300 þúsundir króna, og senni
lega heldur hærri. Það svarar
til þess að a. m. k. 50 bnwnd kr.
íbæ-tur séu til uppjafnaðar
greiddar fyrir hvern þeirra, er
fórust, og að a. m. k. 15 000 kr.
komi að meðaltali í hlut hvers
af eftirlátnum vandamönnum.
Vissulega er það rétt, að ást-
vinamissir verður ekki bættur
með fé. En efcki yrði léttfoær-
ara ef fjárhagsvandræði o,g sór
fátækt eða sikortur bættist á
hann ófan.
Heildarbætur iþær, sem ég
fyrr nefndi, kr. 2,3 milljónir. eru
greiddar af 2 stoffnunum, slysa-
tryggingadeild alþýðutrygging-
anna og stríðsslvsat'”
unni. Það skal fram tekið, að
nokkur hluti bótanna er greidd-
ur samkvæmt samningi milli
sjiómanna og útgerðarmanna.
FYRIR nokkru síðan birti Alþýðublaðið ítarlegt erindi
eftir tHarald Guðmundsson, forstjóra tryggingarstofn-
unar ríkisins, um sjúkratryggingamar. Var það fyrsta er-
Lndið úr erindaflokki, sem hann hafði þá byrjað að flytja
í útvarpið um alþýðutryggingamar. Nú birtir blaðið annað
srindið, og fjallar það um slysatryggingamar.
Það er von flestra, að stríðs-
slysatryggingin í sinni núver-
andi mynd eigi sér ekki langan
aldur. Mun ég þvá ekki fjöl-
yrða lim fyrirkomulag hennar
að þessu sinni, aðeins láta á ljós
;þá vom, að hún megi verða und-
irstaða enn fjölþættari trygg-
inga er fram líða st””',!" hinu
upphaflega hlutverki hennar er
lokið.
Hins vegar tel ég f-ulla ástæðu
til að gera grein fyrir fyrirkomu
lagi og starfsemi slyisatrygginga
deildar alþýðut’”-" -
því að henni er ætlað langt líf
og vaxandá áhrif á afkomu og
hag mikils hluta landsmanna.
Er alveg sérstök áistæða til slíkr
ar gr-einargerð-ar einmitt nú, þeg
ar áíhriif og atfleiðingar breyt-
inga þeirra, sem gerðar voru á
slysatryggin'galögunum um síð-
ustu áramót, hafa komið svo
skýrt á Ijós á sambandi við þær
stórkostlegu slysfarir, sem ég
hetfi drepið á.
Ég mun þvá snúa mér að því,
að gera stuttlega grein fyrir
grundvelli og helztu atriðum
slysatryggingalaganna, sérstak-
1-ega br-eytingum þeim, er gengú
í gildi í byrjun þessa árs.
Tilgangur.
Hlutverk slysatryggingarinn-
ar er að tryggja gegn slysum
þiá menn og konur, sem lögin
ná til, þ. e. að tryggja þeim eða
aðstandendum þeirra bætur
vegna slysa og greiðslu kóstnað-
ar við læknishjólp og nauðsyn-
lega sjúfcrahúsvist.
Stjórn.
Tryggimgastafnun ríkisins
annast slysatryggingarnar und-
ir ytfirstjórn ráðherra, en félags
s-amtök verkamanna og atvinnu
rekendur tilnefna gæzlustjóra
er fylgist með starfsemi hénn-
ar og úrskurðum tryggingaráðs.
Sýslumenn, bæjarfógetar og um
boðsmenn þeirra utan Reykja-
víkur eru, hver í sínu umdæmi,
umboðsmenn slysatryggingarinn
ar. Þeir innheimta iðgjöld, ganga
etftir lögiboðniu-m skýrslum og
inna af hendi bótagreiðslur, að
svo miklu leyti sem skrifstofa
trygginganna ekki gerir það.
Tryggingarnar eru tvenns kon
ar: skyldutrygging og frjáls
trygging. Skyldutrygging er að-
alþótturinn á starfseminni og
v-erður hún því gerð að umtals-
efni fyrst og fr-emst.
Hverjir eru tryggðir?
Skyldutryggðir án eigin að-
gerða eru allir sjómenn án tii-
lits til þeisis,- hvort þeir sækja
sjó á eigin skipum eða eru á
þjónuistu annarra og j-afnvel,
hvort sem þeir eru ráðnir fyr
ir áfcveðið kaup eða taka hlut
úr afla. Ennfremur eru skyldu
tryggðir allir verkamenn og
starfsmenn, sem vinna fyrir
kaup í annarra þjónustn, við
þær atvinnu- og iðngreinar, sem
lögin ákveða. Upptalningu þess-
ara starfsgreina er að finna á
reglugerð slysatrygginganna og
yrði otf langt mál að rekja hana
að iþes-su sinni; enda flestum
hlutaðeigandi kunn. Ég læt því
nægja að minna á, að auk hvers
konar sjómennsku á atvinnu-
skyni, er svo að segja Öll eríið-
isvinna, nema við landbúnaðar-
störf, tryggingarskyld, svo og
iðnaðarstörf almennt og verk-
smiðjuvinna, ennfremur þvotta-
og ræstivinna á flestum opin-
benum sböðum og eldhússtörf-
um á sjúkrahúsum, heimavist-
arskólum og veitingahúsum.
Tryggmgarskýldian er því við
flestar stanfsgr-einar þvá skilyrði
bundin, ef ekki er unnið fyrir
reikning rífcissjóðs, sveitarfé-
lags eða opinberrar stofnunar að
starfsemin sé rekin á atvinnu-
skyni af þeim einstaklingum
eða fyrirtækjum, sem hafa hana
með höndmn. Undantekning frá
þessu er ’þó vinna við húsbygg-
ingar og viðgerð og breytingar
á húlsium. Slík starfsemi er trygg
ingarskyld iþótt hún sé ekki rek
in á atvinnuskyni. Þótt maðnr
reisi hús aðeins fyrir sjálfan sig.
til eigin nota og hafi ekki húsa-
smáði að atvinnu., ber honum
engu síður skylda til að tryggja
alla þá verkamenn, sem vinn*.
að húsabyggingunni. Sama gildir
um viðgerðir og breytingar á
eldri húsum. Vinnan við það er
tryggingarskyld ef um svo veru
legar aðgerðir er að ræða, að
Iþvi fylgi s-lysahætta, til dæmis
ef nota þarf stiga eða verkpalla-
í þessu sambandi þykir mér rétt
að vekjia athygli á því, að ákvæð
um lagannaumtryggingarskylda
við húsabyggingar í sveitum
var um síðustu áramót breytt
þannig, að öll slík vinna er nú
tryggingarskyld, ef um er að
ræða launað verkafólk, á sama
hátt og á kaupstöðum, nema
byggt sé úr torfi og grjóti ein-
göngu.
Af framansögðu verður það'
ljóst, að samsikonar störf eru
ýmist tryggingars'kyld eða eigi,
eftir því hvort starfið er rekið
í atvinnuskyni eða til eigin þarfa
eða heimilisþarfa eingöngu-
Fiskveiðar, sem atvinna eru til
tryggingar skyldar. Enþóttmaður
skreppi á sjó til þess eins að fá
í soðið fyrir sjálfan sig eða heim
ili sitt, er honum ekki skylt að
tryggja sig eða þá, sem með
honum -er-u. Sendisveinastarf og
ræstivinna hjá verzlunum og
fyrirtækjum eru tryggingar-
skyld. En húsmóðir, sem fær
konu til að gera hreina stofu fyr
ir sig eða greiðir dreng fyrir
að skréppa i sendiferð á þarfir
Framhald á 6. síðu.
En sem sagt: Úrslit þjóðarat- |
kvæðagreiðslunnar á bæjunum
eru svo ótvíræð, — samþykkt \
-sambandsslitanna og lýðveldis-
stjórnarskrárinnar, þrátt fyrir
hin fáu mótatkvæði, svo ein-
huga, að enginn, hvort heldur
innar lands eða utan, getur
lengur efast um vilja þjóðar-
innar. Með þjóðaratkvæðagreiðsl
unni hafa ekiri aðeins skilyrði
samibandslagasáttmálans fyrir
samb-andisslitunum verið upp-
fyllt og miklu meira en það,
með henni foefir öllum h-eimi
verið sýnt, að það er einhuga
Oig einibeittur vilji þjóðarinnar
að taka nú öll sín mál í sínar
eigin hendur fyrir fullt og allt
og breyta urn leið stjórnskip-
uninni úr konungdæmi á lýð-
veldi.
LÖÐIN haf a undanfarið ver-
ið að minnast á ýmislegt,
sem viðeigandi væri að gera eða
ráðast í til minningar um end-
I urreisn lýðveldis í landi okkar;
eitt af því er bygging stórhýsis
yfir þjóðminjasafnið og lista-
safn ríkisins, sem hvarvetna
hefir fengið góðar undirtektir.
Vísir kemur með nýja uppá-
stungu í gær; hann vill láta
reisa líkneski af Skúla Magnús-
syni landfógeta hér í höfuðstaðn
um — cg heiðra á þann hátt
um leið minningu þessa braut-
ryðjanda í sjálfstæðisbaráttu
þjóðarinnar, sem vel má. jafn-
framt kalla „annan föður Reykja
víkur“, eins og blaðið gerir. Vís-
ir segir:
„Ingólfur Arnarson er talinn fað-
ir Reykjavíkur og er það að sjálf-
sög'ou-rétt. Honum hefir verið reist
stytta á Arnarhóli, og skyggnist
hann út yfir flóann frá þeim háa
stað, en styðst við spjót sitt. Hefir-
hans þannig verið minnst á veg-
legan hátt og eftir efnum og ástæð-
um, en -þess verður einnig að minn-
ast að Reykjavík er endurborin,
og núverandi mynd sína og tilveru
á hún öðrum manni að þakka, sem
liggur óbættur hjá garði, en lagði
grundvöll að Reykjavík, sem iðn-
aðar-, verzlunar- og utvegsplássi.
Er þar átt við sjálfstæðishetjuna
Skúla fógeta Magnússon, — braut-
ryðjandann og vormanninn í ís-
lenzku þjóðlífi.
Á dögum Skúla fógeta þurfti
meira eð meðal djörfung til að rísa
upp á móti danska valdinu hér á
landi, en sérstakan kjark þurfti til
að taka það þeim tökum, sem hann
gerði og þeir sýslumenn, sem boð-
um hans hlýðnuðust. Þjóðin var
sokkin í eymd og volæði, þraut-
pínd af einokunarverzluninni og
rúin gersamlega inn að skyrtunni.
Hún átti hvorki í sig né á, skorti
öll framleiðslutæki og var svo fá-
kunnandi að í rauninni gat hún
enga björg sér veitt. Maðkað mjöl
einokunarverzlunarinnar var benni
ætlað og er betur lét skepnufóður
en ekki manna. Gegn verzlunar-
áþjáninni varð að rísa, til þess að
hrista klafann af þjóðinni, en það-
var ekki nóg, heldur varð einnig:
að skapa henni skilyrði til fram-
taks og framíara. En svo erfitt sem
það kann að reynast áð efna til
framfara á öllum tímum, gat það
þó eklti erfiðara verið en á þeim
tíma, sem enginn kunni neitt til
neinna hluta og einstaklingsfram-
takið var að öðru leyti eftir þvL
Óbugandi trú á þjóðina og einstaka
fórnfýsi hlaut sá maður að hafa
til brunns að bera, ,sem í stórvirki
réðist á þeim löldum, en auk þess
kjark og hörku, sem aldrei máttx
bresta þótt verulega reyndi á, ef
vel átti að takast.
Menn tala um ýmsa hiuti þarfa,
sem koma æitti í framkvæmd til
minningar um lýðveldisstofnun
á landi hér. Reykvíkingar ættu að
minnast fyrstu sjálfstæðishetju
þjóðarinnar'frá því er Jón Arason.
leið, — brautryðjandans í sjálf-
stæðisbaráttunni og föður endur-
borinnar Reykjavíkur, — Skúla
fógeta Magnússonar. Ingólfsstytt-
an fer vel á sínum stað, en nokk-
uð skortir á meðan ekki hefir ver-
ið reist sambærileg stytta af Skúla
Magnússyni. Skúli er ódauðlegur í
íslandssögimni, — Grímur Thom-
sen gerði hann ódauðlegan í ljóð-
um, — en menn hafa hvorki sög-
una né ljóðin fyrir framan sig á
degi hverjum, eða hirða um að
kynna sér þetta tvennt. Styttan
hans myndi tala til allra hér £
höfuðstaðnum, meðan hún stæði og
vonandi félli hún ekki meðan ís-
land er byggt, og ættjarðarást og
manndómur liðins tíma er að
nokkru virt.“
Þannig farast Vísi orð. — Al-
þýSubla'ðið lítur hins vegar svu
á, að það væri ólíkt meira í
anda Skúla Ma'T’U’rfonar, að
vrx i