Alþýðublaðið - 01.07.1944, Blaðsíða 4

Ritstjóri Stefán Pétursson.
Símar ritsjórnar: 4901 og 4902.
Ritstjóm og afgreiðsla í Al-
’ ýöunúsinu vió II ,
tJtgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í lp_sasölu 40 aura.
I
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
r___
Það flaustursverk,
sem haft var á lýðveldis-
stjórnarskránni á alþingi í vet-
ur, vakti óánægju um allt land,
eins og berlega kom í ljós bæði
í ræðu og riti um það bil, er
stjórnarskráin var afgreidd.
Margir höfðu vænzt þess að
jafnframt stofnun lýðveldisins
færi fram gagnger endurskoðun
á hinni gömlu stjórnarskrá,
sem er í mörgu orðin úrelt; að
að í stjórnarskrá " lýðveldisins
yrðu þegar í upphafi sett
ákvæði til tryggingar ekki að-
eins almennum mannréttindum,
svo sem trúfrelsi, málfrelsi,
samtakafrelsi og jöfnun kosn-
ingarrétti, heldur og réttinum
til vinnu eða opinberra trygg-
inga og þar með til efnalegs
og félagslegt öryggis fyrir alla
einstaíkilinga þjóðfélagsins, í
samræmi við kröfur tímans.
En öllu slíku var skotið á
frest, og því við borið, að sam-
kvæmt viðbóiarákvæðinu við
gömlu stjórnarskrána frá 1942
vaéri í þetta sinn ekki hægt að
breyta neinu öðru í henni en
því, sem beinlínis leiddi af því,
að stjórnskipulagið breyttist úr
konungsdæmi í lýðveldi. Þó
leyfði alþingi sér, að nota tæki-
færið tiil að skerða æðsta valdið
þannig, að forseti lýðveldisins
var sviptur öllu synjunarvaldi
gagnvart lögum, afgreiddum
frá alþingi, sem konungur hafði
þó að fonminu til alltaf haft, þó
að það hefði um áratugi ekki
komið fyrir að því væri beitt, og
varð sá verknaður alþingis til
að magna óánægjuna með af-
greiðslu stjórnarskrárinnar enn
þá meira, og það því fremur,
sem þjóðinni skildist, að hér
væri beinlínis vegið að henni
sjálfri, eftir að búið var að á-
kveða, að forsetinn skyldi vera
þjóðkjörinn. Má í því sam-
bandi geta þess, að innan
þings íhéllt Alþýðuflokkurinn
uppi harðri mótspyrnu gegn
svo mikilli skerðingu hins æðsta
valds; hann vildi tryggja fof-
setanum frestandi synjunar-
vald, þ. e. vald til þess að fresta
framkvæmd laga, sem ágrein-
ingur væri um milli hans og
alþingis, þar til þjóðaratkvæði
hefði skorið úr.
*
En þrátt fyrir þánægjuna
með afgreiðslu lýðveldisstjórn-
arskrtárinnar, vildu fæstir
verða til þess, að rjúfa þjóðar-
eininguna um stofnun lýðveldis
ins með því að greiða beinlínis
atkvæði gegn stjórnarskránni.
Mönnum var og réttilega bent
á það, að með því að greiða at-
kvæði gegn henni, væri í raun-
inni greitt atkvæði gegn sjálfri
lýðveldisstofnunni, að minnsta
kosti á þessari stundu. En þar
að auki var lofað af þingflokk-
unum, þegar gengið var frá
lýðveldisstjórnarskránni á al-
þingi í vetur, að gagnger end-
urskoðun hennar skyldi hafin
Frh. á 6. síðu.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
Snæbjörn Jónsson:
Aldarafmæli Símonar Dalaskálds
SÍMÖN DALASKÁLD er
fæddur 2. júlí 1844 og á
því aldarafmaöli á morgun.
Mun útvarpið ætla . að
helga kvöldið minningu
hans, og mundi Matthías
Jochumsson hafa talið slíkt að
maklegleikum gert, því að á-
vallt hélt hann skildi fyrir
Símoni og kvað loks um hann
þau erfiljóð, sem ein mundu
hinu nafnfræga alþýðuskáldi
ærinn minnisvarði. En annars
var það um áratuga skeið
lenzka, að hnjáta í Símon og lít-
ilsvirða hann. Með því hugðist
hver væskill geta miklað sig.
Sú tíð er nú liðin og er það vel.
Um 1890 var þessi vísa kveð-
in um Símon:
Fær oft Símon hugann hresst,
Hómer Skagfirðinga;
hrærir gígju Braga bezt
blómið hagyrðinga.
Það gerði sá vitri og ágæti mað-
ur séra Jón Magnússon á Mæli-
felli, sem 1897 lýsti honum
þannig:
„Símon er, eins og menn vita,
einn af nafnkunnustu íslending-
um, sem nú eru uppi, og nafn
hans mun lengi lifa, þótt skift-
ar kunni að verða skoðanir um
það, í hve miklum metum það
verði haft. Það er samt enginn
efi á því, að Símon hefir að
vissu leyti góðar gáfur, af-
bragðs minni og fróðleiksfÖng-
un, þótt hann fráleitt hefði
nokkurn tíma getað límt sig
niður við neitt sérstakt sem
sannur vísindagrúskari. Það má
alls ekki mæla Símon sem skáld
á sama mælikvarða og mennt-
uðu skáldin, því að það er ann-
að að hljóta gott uppeldi og
næga menntun, eða vera upp-
alinn á sama hátt og Símon.
Stórt hugsjónaskáld hefði Sím-
on aldrei getað orðið, en ekki
skortir hann næmar og glöggar
tilfinningar, hvorki fyrir því,
sem gott er, og enn síður fyrir
hinu, sem miður fer, eða skop-
legt er, og mundi heimurinn ís-
lenzki hafa fengið marga ókropp
aða hnútu hjá honum, ef hann
hefði notið sín .Mælskur er hann
upplagi, svo að þar getur aldrei
þrot á orðið, og margur, sem er
að stríða við að yrkja, fengi
aldrei fullþakkað, ef honum
veitti eins 1 é 11 og Símoni að
koma Ijóðum sínum saman. Ef
hann hefði ekki svo hrapallega
skort öll andleg lífsskilyrði,
skal ég ekki segja nema honum
hefði í ýmsu svipað til skálds-
ins gamla í Öxnadalnum; en nú
má Simbi karlinn sætta sig við,
þótt örlögin hafi látið mikið
djúp staðfest milli hans og
þeirra, sem hann undir betri á-
stæðum hefði getað náð. Óneit-
anlega hefir þó Símon staðið
talsvert upp úr hópi mennta-
bræðra sinna, verið þár að
jafnaði primus inter par-
es (fremstur sinna jafningja),
og stytt þeim með yfirburðum
sínum marga stundina, sem á-
samt honum hafa farið varhluta
af menntuninni.“
Símon lézt af heilablóðfalli
9. apríl 1916, og fékk sama hlut
skiptið og Bólu-Hjálmar: að
deyja á sveitinni og vera graf-
inn á hennar kostnað. En ,,ef að
við fellum þig aftur úr hor, í
annað sinn grætur þig þjóðin“,
og nú ríkir svo mikill bein-
flutninga- og steypulegsteina-
andi með forráðamönnum þjóð-
arinnar, að vel má vera að sá
dagur komi, að alþingi veiti fé
til þess að gera hellu með nafn-
inu hans og leggja hana bein-
um hans til skjóls — máske
enda í þjóðgarðinum á Þing-
völlum.
Þrír þjóðkunnir merkismenn
hafa á síðustu árum ritað end-
urminningar sínar um Símon,
og man einn þeirra svo langt aft
ur í tímann, að hann hafði kynni
af Símoni um fjögurra áratuga
skeið. Eru þættir þessir gagn-
merkilegir og allir ritaðir af
þeirri samúð, sem nauðsynleg
er til skilnings, en án þess að
fegra eða draga fjöður yfir þá
bresti, sem voru í fari manns-
ins og á verkum hans. Eru þess-
ir þættir nú í prentun í bókar-
formi, ásamt smærri molum,
sem aðrir hafa lagt til. Það er
h.f. Leiftur, sem gefur bókina
út. Sama forlag hefir og látið
gera úrval úr prentuðum ljóð-
um Símonar. Það verk hefir
éinn hinna fremstu mennta-
manna þjóðarinnar unnið af
stakri alúð. Verður bókin all-
stór og mun reynast merkari en
líklegt er að nokkurn hafi órað
fyrir. Það er þannig sarmpst
sagna, að stjarna Símonar Dala-
skálds sé nú hækkandi, enda
langt síðan vitrir menn sáu það
fyrir, að sá dagur mundi koma.
Má það teljast vel farið, að
minningu hans er þessi sómi
sýndur, því víst setti hann svip
á samtíð sína. Oft var skáldskap
ur hans lítilsigldur, en þó munu
nú orð Matthíasar um hann fá
eftirminnilega staðfestingu. Auk
þess er meira en lítinn söguleg-
an fróðleik að sækja í sum hinna
mörgu ljóðabréfa hans, og jafn-
vel í tækifærisvíisur.
Hin prentuðu rit Símonar eru
yfir tuttugu að tölu, öll í ljóð-
um nema_ Mera-Eiríks
saga og Bólu-Hjálmars
s a g a . En að efni til má vafa-
laust telja hana verk Símonar.
Óprentað mun mikið vera til í
handritum eftir hann, og sumt
af því líklega ekki í svo góðum
höndum sem skyldi. Ógrynni af
kveðaskap eftir hann hefir vita
skuld aldrei komist á pappír, en
talsvert af slíku, einkum stök-
um, lifr víst enn í minni m ■’ -
og verður eindregið að hvetja
þá, sem eitthvað óprentað
kunna eftir hann, að láta ekki
undir höfuð leggjast að færa
það í letur. í dag má bjarga
ýsmu, sem á morgun er óaftur-
kallanlega glatað. Símon var sí-
yrkjandi, enda segir hann svo
í mansöng einum:
Þeir, sem hafa á vísum vit
og valdar menntir stoða,
mitt sextánda mærðarrit
mega á prenti skoða.
TÍMINN minntist í aðalrit-
stjórnargrein sinni síðast-
liðinn þriðjudag á þjóðminjar
okkar og þýðingu þeirra í sam-
bandi við þá samþykkt alþing-
is, sem frá hefir verið skýrt í
blöðunum, að verja þremur
milljónum króna úr ríkissjóði
til að reisa veglegt hús yfir þjóð
minjasafnið. Tíminn skrifar:
„Á þingi því, sem nýlega var
frestað., var samlþykkt að verja
3 milj. kr. til þjóðminjasafns.
Þingsályktunartillagan um fjárveit
ingu þessa var flutt af formönn-
um allra þingflokkanna og sam-
þykkt einróma af þingmönnum.
Af ræðumönnum þeim, sem til
máls tóku, var svo að orði komizt,
að fjárveiting þessi ætti að vera
einskonar morgungjöf til lýðveld-
isins.
Það munu víst flestir sammála
um, að öllu fegurri og verðugri
gjöf var ekki hægt að færa lýð-
veldinu en þessa fjárveitingu til
að koma upp fullkomnu þjóðminja
safni. Ræktarsemi hverrar þjóðar
við sjálfa sig má mjög marka af
því, hvernig hún virðir fortíð sína
og forfeður. Sú þjóð, sem er slitin
úr lífrænu sambandi við fortíð sína
og sögu, er eins og rótarslitið blóm.
Hún færi ekki þá næringu, sem
reynslá forfeðranna, sigrar og af-
reksverk, ósigrar og mistök geta
veitt henni. Hún nýtur ekki þess
styrks, sem fólginn er í sérstæðri
sögu hennar og menningu á liðn-
um tíma.
Það hefir líka verið segin saga,
að áhuginn ijyrir verndun sögu-
legra minja vex eða sljóvgast að
sama skapi og sjálfstæðisvitund og
frelsisþrá þjóðanna. Saga íslend-
inga sýnir þetta glöggt. Á mestu
kúgunartímunum voru söguhand-
rit og aðrir þjóðlegir dýrgripir
gefnir eða seldir úr landi fyrir
Laugardagur 1. júlí 1944.
Ka£fibollar,
Djúpir diskar,
Steikarföt,
Kartöfluföt,
Sósukönnur,
Kaffikönnur o. fl.
Héðinshöfði h.f.
Aðalstræti 6 B. — Sími 4958
Útbreiðið Albvðublaðið.
Haupum tuskur
Húsga enaviDniistofan
BaSdursgötu 30.
Til sem hraðair taumlaust bjó
tæp við regingjöldin
óprentaður er víst þó
allur meginfjöldinn.
Það án efa’ ei þenki gort
— því má trúa að vonum
meira hefir engin ort
íslands nú af sonum.
Eina skáldsögu ritaði Símon.
Handritið hefir bjargast og er
í Landsbókasafninu.
Sn. J.
sáralítið verð og þótt sorglegt sé að
viðurkenná það, hefir það senni-
lega bjargað þeim frá glötun. Strax
eftir að endurvakningin hófst á 19.
öld, skapaðist ekki aðeins nýr á-
hugi fyrir sögu þjóðarinnar, heid-
ur einnig fyrir verndun þjóðlegra
minja, athugun og varðveizlu forn-
leifa o. s. frv. Fornminjasafnið og
fornleifafélagið voru sett á fót
nokkru áður en þingið fékk fjár-
veitingavald og voru því borin upp
af áhugamönnum. Þótt margt iiafi
síðan verið vel gert í þeim málum,
virðist þó sem áhuginn hafi farið
smádvínandi seinustu áratugina og
þjóðminjasafnið hefir orðið að
notast við algerlega ófullnægjandi
húsakynni. Sú rögg, sem alþíngi
hefir nú tekið á sig í þessu máli,
virðist gleðilegur vottur þess, að
lýðveldisstofnunin sé meira en
formið eitt, eins og stundum hefir
verið talið, heldur sé hún í réttu
hlutfalli við vaxandi þjóðræknis-
kennd og frelsishug núlifandi kyn-
slóðar.
Sú vakning fyrir verndun og
varðveizlu þjóðlegra og sögulegra
verðmæta, sem nú er hafin, verður
að reynast meira en stundarfyrir-
brigði. Allir góðir menn þurfa að
sameinast um að hún verði það,
sem hún á hæglega að geta orðið,
eða einn helzti aflvakinn, sem
skilar þjóðinni lengra fram á leið
til betra lífs og meiri menningar.“
Undir þetta munu allir góöir
íslendingar taka. Og ótrúlegt er
að nokkur telji þær þrjár
milljónir eftir, sem ákveðið hef-
ir verið að verja til þjóðminja
safnsbyggingar, enda væri bet-
ur, að sambærilegum upphæð-
um hefði aldrei verið varið til
þess, sem óverðugra er og þjóð-
inni minni uppbygging eða sómi
að.
Ulsöluverð
á amerískum vindlingum má ekki vera hærra en hér
segir:
Lucky Strike........20 stk. pakkinn .... kr. 3.40
Old Góld............ 20 stk. pakkir.n .... kr. 3.40
Raleigh ............ 20 stk. pakkinn .... kr. 3.40
Camel ............. 20 stk. pakkinn .... kr. 3.40
Pall Mali ......... 20 sik. pakkir.n .... kr. 4.00
Utan Reykjavíkur og Hafnarfjarðar má útsöluverð
vera 5% hærra vegna flutningskostnaðar.
Tóbakseinkasala
ríkisins.