Alþýðublaðið - 08.07.1944, Blaðsíða 4

ALÞÝPUBLAÐIÐ
Laugardagur 8. júlí 1944»
Ritstjóri Stefán Pétursson.
Símar ritsjórnar: 4901 og 4902.
Ritstjóm og afgreiðsla í Al-
þýðunúsinu vió II.
tltgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Símar afgreiðslu: 4900 og 4906.
Verð í Ipusasölu 40 aura.
i
Alþýðuprentsmiðjan n.f.
Sknggi Storlosp-
Guðmundur G, Hagatin:
Gi-AMALT íslenzkt mál-
tæki segir, að ekki sé
minni vandi, að gæta fengins
fjár en afla þess.
Þessa máltækis hefir oft ver
ið minnzt í sambandi við endur
heimt sjálfstæðisins, sambands
slitin við Danmörku og endur-
reisn lýðveldis í landi okkar.
Og því nær hefir það legið okk-
ur, að minnast þess, að það er
þjóð okkar enn ógleymt, hve
vanmegnug hún reyndist til
þess, að rvarðveita sjiálfstæði hins
forna lýðveldis, og hve örlaga-
rík sú sundrung reyndist, sem
að endingu varð því að falli.
Það eru yfirleitt engar ýkjur,
þótt sagt sé, að endurminningin
um glötun hins forna frelsis
hafi hvílt sem dökkur skuggi
yfir öllum undirbúningi og
stofnun hins nýja lýðveldis.
Svo oft hefir þjóðin í sambandi
við þanri undirbúning og þá at-
höfn verið minnt á þá atburði,
sem til þess leiddu, að hún glat
aði hinu forna frelsi sínu fyrir
hér um bil sjö hundruð árum.
*
Út af fyrir sig þyrfti slíkur
skuggi, slík endurminning, ekki
að spá neinu illu um framtíð
hins endurreista lýðveldis. Eða
hvað ætti að vera okkur meiri
hvöt tíl þess, að varðveita það,
en einmitt sá dýrkeypti lær-
dómur, sem þjóð okkar öðlað-
ist við deilur Sturlungaaldar-
innar endur fyrir löngu?
En þá vaknar sú spurning,
hvort við séum svo vel á verði
í dag, að ekki geti dregið til
hins sama.
Það er ekki langt síðan að
við vorum minntir ,á það af
núverandi forsætisráðherra
landsins, að það hefðu verið
fjórar umsvifamiklar ættir,
sem urðu hinu forna lýðveldi
að fjörtjóni, eins og það væru
nú fjórir flokkar sem berðust
um völdin í landinu.
Nú þarf barátta flokka í milli
að vísu ekki að fela í sér neina
hættu fyrir frelsi þjóðarinnar.
En engu að síður er þessi
samlíking alvarleg aðvörun
og segir hún þó ekki
nema hálfan sannleikann um
alvöru þess ástands, sem
ríkjandi er, þegar hið nýja lýð
veldi er stofnað. Því að þrátt
fyrir alla valdabaráttuna á
Stunlungaöld óskaði iþó enginn
hinna fjögurra stríðandi ætta
þess, að selja frelsi landsins og
þjóðarinnar af hendi, þótt þær
hver á eftir annarri létu til þess
leiðast, að leita erlendrar að-
stoðar með þeim afleiðingum,
að öll þjóðin afsalaði sér að end
ingu lýðveldinu og hinu forna
frelsi. En í dag er það á hvers
manns vitorði, að einn þeirra
fjögurra flokka, sem starfandi
eru í landinu, hefir það beinlín-
is á stefnuskrá sinni, að ofur-
selja landið og þjóðina erlendu
vaídi.
Þessi flokkur er Kommúnista
flokkurinn, eða Sameiningar-
flokkur alþýðu, sósíalistafloklc-
Tveir Arnfirðingar: Jón Sigurðsson frá
Þðriáksson úr
ÉG HEFI AF MIKILLI á-
nægju fylgzt með þeim áhuga,
sem vaknaði á Alþingi fyrir því,
að Hrafnseyri í Árnarfirði yrði
sómi sýndur, og lízt mér mæta-
vel á þær tillögur, sem ég hefi
séð frá hátíðarnefndinni um að-
gerðir þar vestra, þó að ennþá séu
þær nokkuð lauslegar. Samt vildi
ég leyfa mér einmitt nú, meðan
ekki er lengra komið málum, að
skjóta fram dálítilli athugasemd:
Ég er sammála nefndinni um
það, að tryggja beri, að jafnan sé
klerkur á Hrafnseyri. Margir hin-
ir helztu menningarfrömuðir
okkar íslendinga hafa verið klerk
ar, og faðir Jóns Sigurðssonar
var prestur og áhugamaður um
fræðslu. Lærðu hjá honum ýmsir
ungir menn, sem urðu síðan emb-
ættismenn, en einnig nokkrir,
sem gerðust útvegsbændur þarna
í fjörðunum. Þá hefi ég og ekki
annað en gott til þeirra klerka að
segja, sem ég kynntist í æsku.
Séra Böðvar á Hrafnseyri,
Bjarnason frá Reykhólum, var
mikill áhugamaður um fræðslu-
mál sveitar sinnar, og hann
kenndi fjölmörgum piltum undir
gagnfræðapróf. Séra Þórður Ol-
afsson á Söndum í Dýrafirði var
áhugamaður og dugnaðar og tók
mikinn þátt í félagsmálum sókn-
arbarna sinna, og séra Sigtrygg-
ur Guðlaugsson á Núpi var og er
einstakur hugsjónamaður, sem
lagði sig allan fram í þágu rækt-
unar lýðs og lands.
En hitt er svo annað:
Mér þætti Hrafnseyri ekki
mikill sómi sýndur með því, að
þar sæti e i n h v e r klerkur.
Guðfræðideild hinnar æruverðu
stofnunar, Háskóla íslands, hefir
útskrifað nokkra guðfræðinga,
sem ég veit lítilfjörleg skil á og
vildi sízt vita sálusorgara fólks-
ins í Hrafnseyrar- og Álftamýr-
arsóknum, kennara barnanna,
sem þar vaxa upp — allt frá Hok-
insdal að Lokinhömrum, og eins
konar verði og prýði þess staðar,
þar sém Jón Sigurðsson sleit sín-
um barnsskóm.
Ég býst varla við því, að
Hrafnseyrarprestakall verði
nokkurn tíma fjölmennt. Þó eru í
landi Auðkúlu, næsta bæjar utan
við Hrafnseyri, spildur, sem
virðast dágott rséktunarland; svo
er og í landi staðarins sjálfs og
ennfremur yfir í Mosdal, sem er
hinum megin fjarðarins, svo til
beint á móti Hrafnseyri, og eiga
bændur í Mosdal kirkju að sækja
yfir fjörðinn. Væri hugsanlegt, að
þarna ykist allmikið ræktun og
býlum fjölgaði. Samt mundi
þarna ekki verða margt manna, og
margar jarðir í sveitinni hafa far-
ið í eyði, svo að vart þarí að gera
ráð fyíir miklum tekjum af prests
verkum hjá Hrafnseyrarprestum.
Þó að skóli rísi upp á staðnum
og prestur geti haft aukatekjur af’
kennslu, þá kemur þar á móti ein-
angrun staðarins að vetrarlagi,
— og óró og ys á öðrum tímum
árs, sem sumargistihúsum fylgir.
Það er því sízt tryggt, að til
Hrafnseyrar veljist neinir úrvals-
klerkar, nema eitthvað laði að
embættinu þar fleira en nefndin
hefir ennþá gert ráð fyrir.
Hvað skal svo gera?
Á Hrafnseyri skal reisa virðu-
legt og vandað prestssetur. Hús-
búnaður allur skal fylgja emb—
ættinu og vera vandaðri og
myndarlegri en gerist og gengur,
enda smíðaður af listfengum ís-
lenzkum húsgagnasmiðum og
prýddur af úrskurðarmeisturum.
Málverk skulu skreyta stofur, og
skulu þau vera ýmist af um-
hveríinu eða af atburðum og
mönnum úr sögu staðarins, þeim,
er geti samrýmzt minningu Jóns
Sigurðssonar og þeim málefnum,
sem hann fylgdi fram til sigurs,
— en þó fyrst og fremst af ýms-
um atburðum, sem koma við
sögu og starf sjál’fs hins mikla
foringja. Embættið skal launað
betur en önnur prestsembætti,
svo að Hrafnseyrarklerkur eigi
þess kost að afla sér margvíslegra
bóka og bregða sér frá — jafnvel
út fyrir landsteinana — til
hressingar, þekkingarauka eða
fræðastarfa. Hrafnseyrarpresta-
kall skal svo aðeins veita vel
lærðrim klerkum, sem hafa unn-
ið sér orðstír sem áhugamenn um
mál kirkjunnar, menningarfröm-
uðir, fræðimenn eða merkir rit-
höfundar. Prestsskapur á Hrafns-
eyri skal verða virðingarstaða,
sem ‘gefi þeim, er hana hlýtur,
skilyrði til andlegra starfa og losi
hann við búksorg, en leggi hon-
um einnig skyldur á herðar, ekki
aðeins gagnvart sóknarbörnum
sínum, heldur m'inningu Jóns
Sigurðsstyiar, íslenzkri menn-
ingu og allri hinni íslenzku þjóð.
Skal Hrafnseyrarklerk-
u r verða virðingarheiti og láta
mönnum þannig í eyrum, sem
eigi fari þar, neinn hversdags-
maður, þar sem sá er, sem það
ber.
2.
Undanfarið hefir minningu
Símonar Bjarnasonar Dalaskálds
verið allmikill sómi sýndur, því
að hundrað ár munu liðin frá
fæðingu þessa alkunna og að því
er virðist af sumum dáða lands-
hornamanns og rímnahöfundar.
Menn hafa skrifað um hann
greinar og flutt um hann ræður
í útvarp, og mér hefir verið tjáð,
að bráðlega sé von á „ ú r v a 1 i “
úr kveðskap hans. En ég hygg, að
ég hafi alls »kki orðið þess var
nema a’f grein, sem Jón blaða-
maður Helgason skrifaði í Tím-
ann í vetur, að menn eða menn-
urinn, eins og hann kallar sig í
seinni tíð til þess„ að villa á sér
heimildir. Eða hverjum getur
lengur dulist það, að hann berzt
beinlínis fyrir innlimun íslands
í hið rússrieska sovétlýðvelda-
samband undir því hlægilega
yfirskini, að þar væri þjóð-
frelsi okkar bezt tryggt?!
Einhver kann að efast um,
að slíkt geti verið tilgangur eða
stefna nokkurs íslenzks stjórn-
málaflokks. En tala ekki verk
þessa flokks nægilega ótvíræðu
máli? Og eru menn búnir að
gleyma því, hvernig blað hans
gyllti það fyrir þjóðinni sem
hina einu sönnu gæfu og frelsi,
að vera „innlimuð þegjandi og
hljóðalaust undir bolsévism-
ann“, eins og það komst fagn-
andi að orði, þegar ein af smá-
þjóðum Evrópu var svipt frelsi
sínu fyrir fimm ár«m og helm-
ingurinn af landi hennar lagð-
ur undir sovétríkjasambandið?
Slíkur flokkur er snákur við
brjóst hins endurreista lýðveld-
is 'okkar. Hann er hættulegri en
nokkur þeirra ætta, sem hér
börðus't um ivöldin á Sturlunga-
öld með svo hörmulegum afleið
ingum, sem sagan greinir. Með-
an slík stefna á verulegu fylgi
að fagna í landinu verður lýð-
veldið og sjálfstæðið aldrei ör-
uggt. Það þarf þjóðin að gera
sér ljóst, og það fyrr en síðar.
ingarstofnanir hafi nokkrar fyr-
irætlanir um það, að minnast á
einhvern verðugan hátt tvö
hundruð ára fæðingarafmælis
eins af höfuðskáldum og menn-
ingarfrömuðum okkar íslend-
inga, en það afmæli er seint á
þessu ári.
Fæðingarstaður forsetans er
allinnarlega á norðurströnd Arn-
arfjarðar, og Langanes, sem
skerst út í íjörðinn og skiptir
honum innanverðum í tvo firði,
teygir tána nokkuð lengra út en
á móts við Hrafnseyrí. Við
Langanestá þrýtur Isafjarðar-
sýslu, en Barðastrandarsýsla tek-
ur við. Hinn yzti byggði dalur
á vesturströnd fjarðarins, svo að
segja fyrir opnu hafi ,er Selár-
dal. Er iSielárdals oft getið í
Sturlungu og kunnur er hann
úr íslenzkum þjóðsögum. Þar
hafa líka setið merkir prest-
ar, svo sem Gísli Jónsson,
er varð biskup í Skál-
holti, Páll Björnsson, lærður
mjög og ritfær og kunnur fyrir
afskipti sín af galdrabrennum, en
minna fyrir hitt, að hann var svo
mikill áhugamaður um framfarir
í atvinnuvegum landsmanna, að
hann eignaðist þiljubát og hélt
Auglýsingar,
sem birtast ©iga i
Alþýðubíaðinu,
verða að vera
komr.ar til Auglýs-
•upaskrifsíofunnar
í Alþýðuhúsini:,
(gengið ít . frá
Hverfisgötu)
fyrir kl. 1 a® kvöldl.
honum til fiskjar, og er sagt, að
hann hafi lært sjómannafræði
og jafnvel sjálfur verið skipstjóri
á þilskipinu. Þá er og einn hinn
sannfróðasti fræðimaður okkur
nú, Ólafur prófessor Lárusson,
fæddur og uppalinn í Selárdal,
og voru þeir þar dugandi klerkar
og búmenn, faðir hans og afi.
Fyrir og um miðja 18. öld, var
prestur í Selárdal Þorlákur Guð-
mundsson. Guðmundur, faðir
hans, hafði fyrst verið prestur í
Gufudal, en síðan í Selárdal —
og þá verið prófastur Barðstrend
inga. Hans faðir, Vernharður,.
var prestur að Stað í Aðalvfk.
Frh. á 6. síðu.
Jémð
TÍMINN gerir í gær að umtals-
efni orðróm, sém um nokk-
urt skeið hefir gengið í höfuð-
staðhum um að nýtt blað og
jafnvel nýr flokkur væri í upp-
siglingu. Tíminn segir um þetta:
i
„Sú saga gengur um bæinn, að
nokkrir helztu . stórgróðamennárnir,
sem fást við útgérð, séu í þann veg-
inn að hefjast handa um blaðaútgáfu
og hafi þeir lagt fyrir allrífléga fúlgu
til þeirrar stárfsemi, sumir segja
nokkur hundruð þúsund kr. Meðal
forgöngumanna þessa fyrirtækis eru
nefndir Skúli Thorarensen, Loftur
Bjarnason í Hafnarfirði og Ólafur
Jónsson í Sandgerði. Mælt er að Arn-
aldur Jónsson sé ráðinn' bráðabirgða-
ritstjóri, en ætlunin sé að fá hagfræð-
ing, sem nú dvelur í Bandaríkjunum,
til þess að verða aðalritstjóra í fram-
tíðinni.
Svo er sagt, að það sé ætlun þessa
fyrirtækis að fara hægt og gætilega
af stað, finna hvernig landið liggur,
en hefjast síðan handa um flokks-
stofnun, ef það þykir tiltækilegt. Björn
Ólafsson viðskiptamálaráðherra er
sagður standa í ná*u sambandi við
fyrirtæki þetta og muni hann ætla sér
og helztu heildsölunum að slást í hóp-
inn, ef til flokksstofnunar kemur.
Mjög fer tvennum sögum af því,
hvað váldi stofnun þessa fyrirtækis.
Ýmsir telja, að það stafi af óánægju
þessara manna með hina hringlanda-
legu stefnu Sjálfstæðisflokksins og
vilji þeir annaðhvort fá hann til að
taka upp ákveðna viðreisnarstefnu
eða efna til nýs flokks. Aðrir telja, að
þetta sé aðeins aukinn undirbúningur
stórgróðamanna til að standa sem
mest á verði um hagsmuni sína í ná-
inni framtíð. Enn aðrir álíta, að þetta
sé aðeins ein afleiðing þess öngþveitis,
sem ríkjandi er í stjórnmálunum um
þessar mundir og meðal annars leíðir
til þess, að ýmsir telja að nú sé tæki-
færi til að slá sig til stjórnmálaridd-
ara, þótt hæfni og möguleika hafi
skort til þess áður.
Allt þetta mun skýrast, ef alvara
verður úr fyrirætlunum þessa fyrir-
tækis. Er rétt að láta allar spár bíða„
unz verkin sjálf hafa talað.“
Því mætti þó vel bæta vi5
þessa frásögn Tímans, að fleiri
eru tilnefndir í sambandi við
blaðstofnun þessa en þeir, sem
Tíminn nefnir. Er að minnsta
kosti fullyrt, að hún sé Jónasi
Jónssyni, fyrrverandi formanni
Framsóknarflokksins, ekki með
öllu óviðkomandi, hvort sem
honum helzt það nú uppi fyrir
flokki hans, að skrifa í það blað
frekar en í Bóndann sællar minn-
ingar.
*
Tíminn minnist í gær nokkrum
orðum á náðanir þær, sem ríkis-
stjórnin ákvað í sambandi við
stofnun lýðveldisins. Farast blað-
inu þannig orð um þær:
\
„Hinar stórfelldu náðanir, sem ríkis-
stjórnin veitti nýlega, mælast illa fyr-
ir. Náðanir eru úrelt venja, sem því
aðeins getur átt rétt á sér, að ástæður
sakborningsins séu með alveg sérstök-
um hætti. Hér er engu slíku til a'S
dreifa. Náðanir eru veittar rnörgum
tugum manna alveg út í loftið. Með
þessu atferli er skapað fyllsta órétt-
læt Menn eru gerðir misréttháir
fyrir lögunum, einn sleppur fyrir refsi-
vert afbrot, sem öðrum er refsað fyrir.
Jafnrétti lagann* er raunverulega af-
numið. Með slíku framhaldi hyrfi
réttarríkið fljótlega úr sögunni. Hið
unga lýðveldi hefði heldur átt að
byrja göngu sína með því að vinna að
því enn betur en áður, að lögin næðu
jafnt til allra, en með því að skapa
misrétti milli manna.“
Það mun rétt herrrit hjá Tím-
anum, að þessar náðanir hafi
hvergi nærri mælzt vel fyrir,
enda sum þau brot, sem um var
að ræða þess eðlis, að mjög ork-
ar tvímælis, hvort sæmilegt er,
að veita sakaruppgjöf í sambandi
við þau:
i