Alþýðublaðið - 20.07.1944, Blaðsíða 6

«
AUÞTOUBLAQIB
Fimmtudagur 20. júlí 1944.
Framhald af 4. siðu:
Sfefðn Jéhann Sfefánsson finisnfygur
í Reykjavík 1934. Þá varð hann
fyrsti landskjörinn þingmaður
og sat á þingi til 1937, en 1942
var hann svo kosinn þingmaður
í Reykjavík. Félags- og utanrík-
ismálaráðherra-varð hann 1939,
og gengdi því embætti þangað
til hann sagði af sér vegna lag-
anna um lögbindingu kaup-
gjalds, eftir að afurðaverð hafði
verið stórum hækkað. Var þetta
snemma á árinu 1942. . Þegar
hann hefur setið á þingi, hefur
hann ávallt átt sæti í utanríkis-
málanefnd, en af milliþinga-
nefndum, sem hann hefur ver-
ið kosinn í, má nefna lögfræð-
inganefndina, sem á árunum
1936—38 starfaði að undirbún-
ingi nýrrar löggjafar um réttar-
far. Þá átti hann sæti í sam-
bandslaganefnd frá 1938 og
þangað til hún hætti störfum —
og 1935 í nefnd, sem fjalla
skyldi um f jármál og viðskipti,
en í þeirri nefnd áttu sæti full-
trúar frá öllum þjóðum Norður-
landa. Sama ár var hann kosinn
í nefnd þá, sem skyldi vera full-
trúi íslands á 500 ára afmælis-
hátíð sænska þingsins, og var
hann formaður þeirrar nefndar.
Árið 1939 var hann formaður
íslenzku fulltrúanna á fundi
norræna þingmannasambands-
ins, sem haldinn var í Oslo. —
Formaður Norræna félagsins
hefur hann verið frá 1936 og
lagt norrænni samvinnu meira
lið en nokkur maður annar hér
á landi. í Menntamálaráði átti
hann sæti í 10 ár — eða frá
1928—1938.
Þá hefur hann verið í banka-
ráði Útvegsbankans frá stofnun
þess, og formaður ráðsins frá
1934. Mörg ár var hann í stjórn
Alþýðubrauðgerðarinnar og
lengi formaður stjórnar þess
mikilvæga fyrirtækis.
Stefán hefur skrifað fjölda af
blaðagreinum og nokkrar ýtar-
legar ritgerðir, svo sem í Rétt,
— hér áður á árum, — um
þjóðnýtingu og um rekstrarráð,
og í fraeðirit danskra alþýðu-
fiokksmanna um alþýðuhreyf-
inguna á íslandi.
Gréinar hans eru rökfastar,
skýrar og mótaðar af festu, al-
vöru og raunsæi, útúrdúralaus-
ar, stillilegar og hvergi vottur
af tilgerð eða fölsku gliti — yf-
irleitt svipaðar málflutningi
hans á þingum og öðrum mann-
fundum, þó að raunar gæti
stundum meira skaphita hjá
honum í ræðu en riti.
Eins og gefur að skilja, hef-
ur Stefán fjallað meira og
minna um öll þau mál, sem Al-
þýðuflokkurinn — og lengi vel
Alþýðusambandið — hafa haft
með höndum, en ef til vill verð-
ur samt talið, að þrennt sé það,
sem hann til þessa hefur haft
af áhrifa- og heillaríkust af-
skipti. Hann lét sem ráðherra
undirbúa orlofslöggjöfina og bar
hana fram til sigurs á alþingi
öðrum fremur; faann fékk,
strax og hann varð félagsmála-
ráðherra, hrundið af stað og til
góðs vegar byggingu verka-
mannabústaða á nýjan leik og
með auknu kappi í Reykjavík
og í kaupstöðum landsins — og
þá er óvænlegast horfði um
samtaka lausn sjálfstæðfemláls-
ins, beitti hann sér mjög mikið
fyrir því, að finna leiðir til
sameiginlegrar úrlausnar, fékk
— ásamt flokksmönnum sínum
þokað málum þann veg, að ekki
gat neinn vafi á því leikið, að
uppsögn sambandslagasaiím-
ingsins frá 1918 yrði með fylli-
lega löglegum hætti, svo að
þjóðin því nær einróma greiddi
atkvæði með sambandsslitum,
og kunnugt er mér um það, að
honum var það mjög mikið á-
hugamál, að kosinn yrði sem
fyrsti forseti íslands sá maður,
sem allir vita, að þjóðin sjálf
— áð undanteknum fáeinum
sjálfstæðismönnum og svo
taumlausum aðdáendum þeirra
erlendra stjórnarvalda, sem
ennþá hafa látið hjá líða að
I viðurkenna hið íslenzka lýð-
veldi — taldi bezt til þess fallinn
að skapa almenna virðingu
fyrir æðstu tignarstöðu þjóðar-
innar og einingu um það, að á
þá virðingu yrði ekki gengið
framvegis. Hafði Stefán ’ Jó-
hann Steáánsson um þetta
hið fylista fylgi sinna flokks-
manna, enda varð favergi
um þokað afstöðu Alþýðuflokks-
ins, hverra ráða, sem leitað
var af þeim mönnum, sem
gerðu sig síðan á Þingvöllum
svo fræga að endemum, að ekki
mun gleymt verða, sem og vel
er- ,
Stefán Jóhann kvæntist árið
1927 Helgu, dóttur Björns Ól-
afssonar, hins þjóðkunna skip-
stjóra og framkvæmdamanns,
sem um langan aldur hefur búið
í Mýrarhúsum á Seltjarnarnesi,
og eiga þau þrjá sonu. Mun ég
síðar víkja nokkrum orðum að
heimili þeirra hjóna.
III.
Þá er ég kynnti mér nokkuð
föðurætt Stefáns Jóhanns
Stefánssonar, þótti mér auðsætt,
að þar væri yfirleitt að finna
rætur þeirra eiginda, sem mér
hafa virzt einna mest áberandi
í fari hans. Hann er maður mál-
reifur og vingjarnlegur, tekur
vel gamni og glettum og er
mjög laus við harðleikni, en
samt er hann manna fastastur
fyrir og tryggur sem tröll þeim
mannlegum og þjóðfélagslegum
verðmætum, sem honum hafa
virzt varanleg kynslóðunum í
baráttu þeirra fyrir aukinni
menningu, andlegri bg verk-
legri; og svo mjög sem hann er
frjálshuga og laus við hvatvísi,
áreitni og bardagafýsn, þá
skirrist hann ekki við að rísa
jafnt gegn vini og samherja sem
gömlum og grónum andstæðing
á úrslitastund, þá er honum
þykir það í veði, gamalt eða
nýtt, isem hann telur sannað að
gildi eða mjög vænlegt til
mannbóta og þjóðfélagslegra
heilla. Og því nánari, sem kynn-
ing okkar hefur orðið, því sann-
færðari hef ég orðið um það, að
aldrei mundi' stjórnmálaleg spill
ing neinna upplausnartíma
leika skapgerð hans og mann-
dóm svo grátt, að hann mundi
í nokkru bregðast nokkrum
þeim málstað, sem hann teldi
góðan, hvort sem í boði væri
vinsældir, völd eða fé — eða
þetta allt saman. Hins vegar er
hann manna víðsýnastur um
viðhorf andstæðinga, fordóma-
laus og ekki meinfús í þeirra
garð og getur við þá blandað
geði um gamanmál og alvarleg
viðfangsefni, svo lengi sem þeir
hafa ekki vegið að því, sem hon-
um mun vera dýrmætast alls:
Frelsi hvers einstaklings til að
hugsa, tala og skrifa, svo s_em
sannfæring hans býður honum,
og rétti hverrar þjóðar, sem
ekki reiðir öxina að rótum
annarra þjóðmeiða, til að ráða
í sínu eigin landi, nytja það,
svo sem hún hefur til vit og
þroska og bægja frá sér og því
hverjum voða, svo sem hún
bezt getur — og á þann hátt,
sem færni hennar og aðstaða
veitir skilyrði til. En hafi þeir
gert þetta, þá mun Stefán Jó-
hann aldrei ganga til móts við
þá á neinum vettvangi til trún-
aðar eða vinmála, en hins veg-
ar máske fyrir sakir knýjandi
skyldu mæla þá máli, vel þess
vitandi, að þeir bera kuta í erm-
inni, búnir til þess, hvenær,
sem færið kynni að gefast, að
leggja honum í opna und vand-
kvæðanna á velfarnaði þjóðar-
innar — eða þar sem holund
gæti af orðið hjá þeim, sem
þeir vildu helzt feiga af sínum
andstæðingum.
Það er mjög skiljanlegt, að
menn af slíkri gerð sem Stefán
Jóhann, verði þeim náungum
þyrnir í augum, sem vilja
steypa fyrir björg flestu því,
sem unnið hefur verið af skír-
um málmi úr bergi íslenaks
eðlis og skapgerðar, oftast við
hin aumlegustu skilyrði, en af
fádæma þrautseigju og furðu-
Iegri snilli og hugkvæmni,
þeim mönnum, sem mæna af
fjalli freistinganna eftir steikt-
um gæsum, bornum á skutli er-
lendra sálnaveiðara og muster-
issprangara. Þeim er slík mann-
gerð beinlínis óskiljanleg, og
hún vekur þeim vonda sam-
vizku og lætur þá ósjálfrátt
minnast þess, raunar óglöggt
og eins og í þoku bernskijmnar,
að þcár hafi einhvern tíma
kastaö frá sér einhverri ger-
semi, sem þungt mundi hafa
orðið að bera og stríð hefði
kostað að varðveita, en hefði þó
að lokum átt að verða þeim til
ævarandi blessunar. ... Og
hvernig var það líka með hann
Stefán Jóhann hérna um árið, >
þegar lukkan virtist hafa
hrærzt af falsi og fagurgala og
vera í þann veginn að færa
slíkum mönnum að gjöf ærin
völd á sál og samvizku mjög
mikils hluta íslenzkrar alþýðu?
Jú, Stefán Jóhann var einn
þeirra manna, sem aldrei lét
blekkjast af neinni falsbirtu og '
fylkti liði undir merki lýðræðis
og þingræðds — og óháðra og
íslenzkum menningarerfðum
samræmra sjónarmiða gegn um-
heiminúm. Og Stefán Jóhann
var Jóni Baldvinssvni innilega
sammála um það:
Frh. á 4. síðu.
grundvöllur en foringjatil-
beiðsla.
Þess vegna er Stefán Jóhann
formaður Alþýðuflokksins og
hefir verið ávallt síðan Jón
Baldvinsson lézt.
*
Ég vil þakka Stefáni Júhanni
fyrir hans mikla starf í þágu
alþýðulsamtakanna og veit, að
ég tala þar fyrir munn allra al-
þýðuflokksmanna og fjölda
margra annarra. Engir nema
nánustu samstarfsmenn hans
vita þó til fulls hve mikið hann
hefir þurft og þarf á sig að
leggja vegna starfsemi í flbkks
ins þágu. En Stefán hefir aldrei
skotið sér undan, þegar mest á
reið.
Allir væntum við, að styrj-,
öldinni ljúki áður en langir
tímar líða. Það er von flestra,
að eigi fari aiftur ,í sama veg og
eftir siðasta stríð, að sömu eða
svipuð vonbrigði verði ekki hlut
skipti þjóðanna nú.
Alþýðuflokkurinn á mikið
verk fynir höndum, að skapa
hér nýtt og betra þjóðfélag.
Megi hann þá sem nú fá að
njóta starfskrafta Stefáns Jó-
hanns. Það er ósk mín flokkn-
um og öllum álmenningi til
handa á fimmtugs afmæli hans.
Haraldur Guðmundsson.
Stefán Jóhann Stefánsson í ræðustól. Mynidin ivar tekin á útl
fundi á Arnathóli í Reykjavík fyrir niolkkrum árum.
„að sá, sem hættir okkar allra
öryggi með handaklandi,
hann skal burtu, hluti sviptur,
hans. er staður á þurru landi.“
Og þar ráfar hann, sá, sem
á, land var lagður, ennþá um
fjörur og fær ekki kveiktan eld
sér til yljunar, þó að ekki skorti
hann eldsneytið. '
Af því, sem hér að framan
segir, verður það mjög auðskil-
ið, að Stefáni Jóhanni hafi
fundizt nokkuð til um stefnu og
umbóitastarlf alþýðufloíkkanna
á Norðurlöndum, metið allhátt
menningarlegan þroska Norður-
landaþjóðanna, hófsemi þeirra
og háttvísi um aðferðir í stjórn-
málabaráttunni og virðingu
þeirra fyrir raunverulegu frelsi.
Þegar þá líka tengja okkur við
þessar þjóðir menningarlegur
arfur og náinn andlegur skyld-
leiki, hvað sem líður fornum
blóðböndum, og þær eru-----eins
og við — raunverulegar smá-
þjóðir eftir höfðatölureglunni,
þá er auðsýnt, að það er í
fyllsta lagi í samræmi við
hugsunarhátt, skoðanir og skap-
gerð Stefáns Jóhanns, að telja
okkur rnikinn vinning að sem
nánustu menningarlegu og fé-
lagslegu samstarfi við Norður-
lönd, þó að við hins vegar horf-
um vítt yfir og gefum nánar
gætur að öllu því hjá stórþjóð-
um -veraldar, sem má okkur að
gagni koma til eftirbreytni eða
varnaðar. Og spá mín er sú, að
sumir þeir, er hrópað hafa
hæst um sonarást sína nú um
sinn frammi fyrir Fjallkonunm,
mundu lútir og litlir í herðurn
og kjósa að látast blunda á verð-
inum, ef stórþjóðir byðu okkur
einhver þau samskipti, sem
skertu rétt okkar til landsnytja
og jafnvel létu sér sæma, að
hefta frelsi okkar til orða og
verka sér til framdráttar sem
undirokandi heimsveldi, en
hins vegar mundi Stefán Jó-
hann og fleiri slíkir menn
standa vel vakandi og vitandi
það, hvað skyldan byði þeim.
Jón Baldvinsson var veður-
glöggur, svo sem þeir forfeður
bans, sem voru útvegsbændur
við ísafjarðardjúp. Hann vissi
það 'vel, að veður mundu válynd
um skeið, og mér e:~ það vel
kunnugt, að hann taldi hento. j
knerri aíþýðunnar, að stjórnar- j
menn færu með fullri varygð, j
þá er aðra gripi sú hugsun, ab
nú væri byr til að sigla í
Bjarmalandsferðir og færa
heim rnikinn fehg og dýran, þó
að raunar væru víkingar á öll-
um leiðum og vara svikin og
yfir henni galdur galinn. O^
víst er um það, að hversu s.om
frækin verður forystan í þeim
flokkum, sem bera fram til
sigurs málstað alþýðunnar á
landi hér, þá mun þar ekki
verða af komizt án einmitt
þeirra eiginleika, sem móta
störf og stefnu Stefáns Jó-
hanns. Eða hvort mundi svo?
Hinkrum nú við og svipumst
lítið eitt um.
„Hinir tíu“ lágu Alþýðu-
flokknum mjög á hálsi fyrir
lítt vasklega framgöngu og lít-
il afrek á þeim árum, sem þjóð-
in var fjárhagslega mergsogin
af langvarandi veiðileysi og
viðskiptalegri óáran. En samt
var einmitt á þeim árum lagður
grundvöllurinn að ýmsu því,
sem nú þykir vænlegast til
bjargræðis í framtíðinni — og
margri stoð þar undir skotið,
sem hrun virtist búið afkomu-
möguleikum alþýðu til sjávar
og sveita. Þá var og komið á
þeirri tryggingarstarfsemi, sem
mjög hefur breytt þjóðfélags-
legri aðstöðu hinna máttar-
minnstu — og loks undirbúin
sú löggjöf, sem einna gleggstan
mun nú gera mörgum hinna
um langa ævi stritandi verka-
manna og sjómanna muninn á
aðstöðu og kjörum fyrr og nú.
Eg hygg, að t. d. vinur minn,
aldraður, slitinn, en samt ó-
beygður verkamaður vestur á
ísafirði, margra barna faðir og
sívökull um hag síns heimilis,
hafi hugsað nokkuð hlýtt til
Stefáns Jóhanns og samherja
hans, þá er hann, þessi vökuli
þjónn vinnu og skyldu, sem
hefur ekki í samfelld fimmtán
ár brugðið sér annað en einu
sinni út í Bolungavík, lagði af
stað í langferð hérna um dag-
inn. Og ég veit, að þá er hann
sér umbætur og menningarlega
nýsköpun í sveit og í þorpi og
kennir sig frjálsan og ahyggju-
lítinn og í sínum fulla rétti,
þegar hann þýtur í bifreið um
nýja vegi, haldandi að sér
höndum, en vökull og athugull,
þá vakni hjá honuim sú hlýja
og holla hugsun, sem orða
mætti þannig: Þessu hafa þó ég
og mínir líkar fengið áorkað
með stuðningi við Alþýðuflokk-
inn síðtxstu 25 árin.
Já, „fainir tíu“ hafa legið Al-
þýðuflokknum á hálsi fyrir
getuleysi og viljaleysi, þrátt
fyrir það, sem hann hefur þó
unnið, og undir merki þeirrar
siðspeki, að lygin sé ekki aðeins
heimil, heldur bláber nauðsyn,
eins og siðspekingar kommún-
ista hafa orðað það, hafa þeir
lætt út ósannindum og rógi um
forystumenn Alþýðuflokksins
og síðan, þá er þeim þótti hafa
verio nægilega að gert bak við
tjöldin, hrópað upp sínar eigin
grþusögur á mannamótum sem
hin skírusíu sannindi. . . En .'. .
en . . . Hvar eru verk" „hinna
tíu,“ hvar afrek þeirra á alþingi
íil hagsbóta álbýðunni á þess-
um tímurn gulls og gnægðar?
Auðu seðlarnir á Þingvöllum
17. júní, — það er hætt við,
að ekki einu sinni hvítagull
Úralfjalla mundi duga til
innlausnar þeim. — Eða
hinir þungu’ bakhlutar þá
er ^ alþingi lislendinga skyldi
votta Bandaríkjaþingi virð-
ingu sína — mundu menn
ekki hafa séð allgreinilega ham-
ar og sigð, þár sem loftaði und-
Vsk. Á 7. síöu.