Alþýðublaðið - 22.07.1944, Blaðsíða 5

Laugardsginn 22. júlí 1944.
AL^TOUeLAÐBÐ
s
Menn reyna að skapa nýja stefnu —r Æskufólkið vestra
og rógurinn um það — Bréf um mannlausu cyjuna.
MENN, sem eru útskrifaðir af
Leninskólanum í Moskva og
hafa tekjð þaðan próf í pólitískum
undirróðri, sköpun byltingar-
ástands og „taktik“, forystuliðs-
ins“ á byltingartíma eru að reyna
að skapa nýja pólitíska stefnu, sem
miðar að því að rægja og Iítils-
virða unga íslendinga, sem hafa
leitað til Vesturheims eftir
fræðslu.
ÉG HEF áður lýst tilgangi þess-
ara manna, ótta þeirra við þetta
æskufólk, sem þeir telja líklegt
að ekki komi heim heiftarlega
sannfært um blessun bölhyggju
ofbeldisstefna, sem þeir sjálfir eru
helteknir af og lærðu á meginlandi
Evrópu milli heimstyrjaldanna,
þegar milljónirnar æddu þar
hungraðar og ráðvilltar. Og ég
hygg áð ótti iþeirra sé ekki ástæðu
laus, því að þetta unga fólk virð-
ist trúa á lífið og einstaklingana,
en ekki aðeins á gráan múg sem
sé stjórnað af einhverju „forystu-
liði,“ — „elite“, eins og það er
kallað á máli Leninskólans.....
ÞESSIR Leninskólamenn grýpa
hvert einasta tækifæri sem þeim
gefst til þess að gera þessa ungu
íslendinga, sem flestir eru um tví
tugsaldur, tortryggilega og gera lít
ið úr þekkingu þeirra — og þegar
tækifæri vantar eru þau bara bú-
in til — eins og títt er í þeim her-
búðum.
NÝLEGA sagði ungur • námsmað
ur vestra, að hann hefði orðið
snortinn af því, er ha.nn sá að
sendisveit Dana í Washington
væri minni en sendisveit íslands.
Af þessu tilefni hefir vestur ís-
lenzk kona, sem er gift dönskum
manni þotið upp á nef sér og sett
ofaní við unga piltinn — fyrir það
að hanp væri að senda Dönum
hnífilyrði.
ÞETTA MEINLAUSA hjal —
og broslega upphlaup hinnar
dansk-giftu ágætu konu þurftu
Leninskólamennirnir endilega að
nota sér — það er sama viðleitn-
in! — Það er rétt fyrir fólk að vera
á verði gegn þessum piltum og
iðju þeirra. Unglingar eru við-
kvæmir. Við eigum fjölda ágætra
ungmenna vestra. Látum ékki sora
menn hér heima spilla þeim fyrir
okkur.
BERGÞÓR GUÐMUNDSSON
skrifar um „Mannlausu eyjuna“:
„Fyrir nokkrum dögum bar fyr-
ir mig nýstárlega sýn. Ég sat á
klettunum inn við Viðeyjarsund
og horfði yfir á eyjuna. Sá ég hvar
stórskip lá þar við gamla bólverk-
ið og lagði hvítan strók af gufu i ipp
úr eimpípu skipsins. Það flugu
minningar með leiftur hraða um
hugarlönd liðinna ára og sá ég í
anda liðins tíma eins og það hafi
verið í gær.
„ÞEGAR ÉG var unglingur, ný-
kominn frá fermingu og altaris-
göngu, var Viðey eitt iðandi hverfi
af ungu og gömlu starfandi fólki.
Þar voru geymd kol fyrir skipin,
sem höfðu með strandgæzlu eftir-
litið að gera. Kárafélagið gerði þar
út botnvörpuskip, Steinolíufélag
íslands hafði þar olíugeymslupláss,
þar voru saltfikreitir, vöskunar
hús, og salthús."
„STÓRT HÚS VAR þar‘ sem
fullt var af ungum mönnum og
stúlkum sem, í daglegu tali var
kallað Glaumbær. í kjallaranum
borðuðu aðkomu verkamenn, sem
aðeins voru við uppskipun á kol-
um og salti sem kom til eyjunnar.
Fengum við frían saltfisk og
hafragraut, en kaffi, brauð, sykur
og smjör urðu við að hafa með
okur til vikunnar, ef um svo langt
tímibil var að ræða. Á kvöld’n
eftir vinnu, vorum við unglingarn
ir vanir að hópa okkur saman og
vera að leikjum í „boltaleik"
„hverfa fyrir horn“ eða þá í „felu
leik“ og „eitt par fram“, sem kall
að er, sumar af ungu stúlkunum,
sem unnu í fiskverkunarhúsinu
voru með okkur kolastrákunum
í ærslunum sem voru ekki velþokk
uð af þeim eldri, sein viídu halda
kvöldin heilög og hafa svefnfrið.“
„NÚ ER MINNA um að vera í
gömlu eyjunni minni, sem ég á
svo margar fagrar og skemtileg-
ar minningar um, er ég var sveitt
ur, þreyttur og svartur af kolaryki
eða hvítur af salti úr fiskvinn-
unni.“
„ÉG HITTl gamlan verkstjóra,
sem hafði verið mörg ár í Viðey
og sagði hann mér, að nú væri
ekki nokkur maður á eyjunni,
nema úti á Viðeyjarbúinu svo-
nefnda, en það er vestast á eyj-
unni og er hægt að framfleita þar
fjölda nautgripa. Það eru tvennir
tímarnir, og sárt til að vita ef
gamla eyjan á að leggjast i auðn
og engar framkvæmdir verða hafð
ar í frammi til að reisa við at-
vinnulífið á nýjan leik hér við
Viðeyjarsundin.“
„ÉG LAS í blöðunum ekki ails
fyrir löngu um fyrirhugaða báta-
höfn fyrir þá báta sem gerðir éru
út frá Reykjavík og hvernig því
yrði fyrir komið, þar sem þrengsl
Frh. af 6. síðu.
wantar ©kÉur pú Iþegar til
aS bera út í nekkur tsverfi
í Bsænuisa.
Hátt kaup. /
Aiþýðublaðið. — Sísni 4900.
Landganga í Normandie.
Á imynd iþessari sjást amerískir hermenn jþyrpast á land á innrásarsvæðinu d Normanidie. 1
baksýn sjlást skip, er flytja aðra hermenn til orrustunnar um Frakkland. Myndin var send
lioiftleiðis vestur um 'haf.
1P G VAR kominn héim til
-L-** mín klukkan sjö og opnaði
þegar fyrir viðtækið. Þá var ver-
ið að lesa lista þeirra, sem
teknir höfðu verið af lífi. —
Dauðalistinn var svo lesinn á
tveggja stunda fresti. Á stund-
arfjórðungs fresti var endur-
tekin tilkynningin um tíu
milljón króna verðlaunin. Eg
liokaði fyrir viðtækið og reyndi
að einbeita huganum að við-
fangsefnum morgundagsins.
En skyndilega brá mér ónota-
lega í brún. Eg minntist þess, að
það var miðvikudagur. Ég hafði
gleymt að láta stimpla lögreglu-
spjald mitt. Eg hafði gert mig
sekan um það að forðast lög-
regluna sama daginn og morðið
var framið. — Eg sat þarna og
hugsaði ráð mitt. Myndi dr.
Novak verða yfirheyrður?
Myndi hann gefa lögreglunni
upplýsingar, er færðu henni
heim sanninn um það, að ég
hefði veriS staddur örskammt
frá morðstaðnum á sama tíma
og morðið var frajnið? Myndu
nazistarnir finna nokkuð, sem
yrði til þess, að grunur félli á
mig, ef þeir gerðu húsrannsókn
hjá mér? Tékkneskur her-
mannsbúningur hékk inni í
skáp mínum. 'Mér hafði verið
gefinn hann fyrir nokkrum
vikum. Eg hafði þáð hann með
þökkum, því að það var erfitt
að afla sér góðra fata, og ég
hafði gert mér vonir um það,
að ég myndi geta látið gera
mér góð föt úr hermannsbún-
ing þessum. En nú varð ég að
losa mig við þennan her-
mannsbúning hið fyrsta. Á
borðinu, sem ég notaði sem
skrifborð, lá bók, er fjallaði um
flota allra landa heims og
önnur, er fjallaði um stór-
skotalið allra landa heims. —
Raunar virtist ekki ástæða til
þess að ætla, að bækur þessar
yrðu mér til óheilla. En ef þær
fyndust í fórum mínum eftir að
sannazt 'hafði, að ég hafði ekki
látið stimpla lögregluspjald
mitt um daginn og verið nær-
staddur morðið, gat málið horft
öðru vísi við.
Það var orðið harla fram-
orðið. Það var senn að því
komið, að öll umferð skyldi
hætt. Það var tilgangslaust fyr-
ir mig að reyna að komast til
Siilaa*! greliss
lögreglustöðvarinnar. 'Eg reis
á fætur eins og ósjálfrátt,
slökkti ljósið, tók mér stöðu úti
í horninu við gluggann og
horfði út á strætið. Þeir, sem
voru síðastir fyrir, hröðuðu sér
heimleiðis áður en klukkan.
yrði níu. Allir stefndu í sömu
átt, karlar, konur og börn,
— burt frá miðhluta borgar-
innar. Þegar klukkuna vantaði
fjórðung í níu, voru strætin
mannlaus. Brátt sá ég fyrstu
Gestapoverðina koma á vett-
vang. Þetta . voru Wehrmacht-
hermenn á grænleitum einkenn-
isbúningum með riffla um öxl.
Þeir fóru sér ekki' óðslega að
neinu. Þeir gættu vendilega að
því, hvort nokkur væri erin á
'ferli úti á strætunum, leituðu í
skuggunum og hurfu inn í íbúð-
arhúsin. Þegar ég stóð þarna og
reyndi að gera mér grein fyrir
því, hvað til bragðs skyldi taka,
heyrði ég hávaða utan af stræt-
inu. Eg skyggndist út á'nýjan
leik, en það varð ekki um það
villzt, hvað var að gerast þar
niðri. Hávaðinn stafaði af því,
að stfgvél glumdu á torgi heil-
ags Wenceslausar. Það var
æskulýðsfylking Hitlers, sem
hér var á ferð. Úti þar voru
hundruð ungra drengja, og hver
þeirra bar kyndil í hendi sér.
Þeír gengu framhjá, þögulir og
hátíðlegir. Dökkir fánar blöktu
á hundruðum fánastanga. —
Drengirnir höfðu fylkt liði ein-
hvers staðar í hinum forna
borgarhluta og þaðan lagt upp
í skrúðgöngu sína.
Venjulega syngur æskulýðs-
fylking Hitlers. Hún þeytir
lúðra. Þar er um að ræða
drengi, sem stæla hina full-
orðnu í öllum háttum sínum. En
í kvöld var um hljóðláta fylk-
ingu að ræða, en þögn þeirra
var eiigi síður uggvænleg en há-
reysti þeirra og ærsl. En jafn-
framt fótátaki æskúlýðsfylking-
arinnar gat annan fvrirgang að
heyra. Hermenn h'rintu upp
hurðum, ruddust inn í hús og
leituðu í íbúðum fólks. Orð eins
og „Aufmachen“ óg „Ihre Le-
gitimation" gullu við. Einnig
heyrðist til lögreglubifreiðanna,
sem fluttu Tékka brott út í ó-
vissuna og ógnina.
Það var liðið nær lágnætti,
þegar ég háttaði. Eg reyndi að
i m iptnr.
sofna, en varð ekki svefnsamt.
Og mér er næst að ætla, að
fæstum Pragbúum, sekum jafnt
sem saklausum, hafi orðið svefn
samt þessa nótt.
*
Fréttirnar morguninn eftir
voru sízt betri. Nöfn fjölmargra
manna, sem teknir höfðu verið
af lífi um nóttina, voru lesin
upp. Eg snæddi morgunverð í
skyndingu hinni mestu. Klukk-
an níu hafði ég brennt bækurn-
ar og hermerkin af einkennis-
búningnum. Eg vafði einkennis-
búningnum inn í dagblað og fór
með hann til klæðskera, sem
ég þekkti. Hann hófst þegar
handa um það, að sníða föt úr
honum.
Eg ánnaðist kennsluna að
vanda. Eg var ákveðinn í því að
kenna gleymsku un\,það, að ég
‘haifði ejkki láitið istimpla lög*
regluspjaldið, ef ég yrði yfir*
heyrður. Hátalararnir þögnuðu
svo að segja ekki allan daginn.
Þar var brýnt fyrir fólki að
efna til samvinnu við lögregl-
una og þýzka herinn og Tékk-
um ógnað með öllu illu, ef þeir
framseldu ekki árásarmennina.
Þegar leið að kvöldi, færðist
þögn yfir Pragborg. Léikhús og
kvikmyndahús voru lokuð. —
Verzlanir voru < f lokaðar,
Kaffihús og skemmtistaðir
voru lokuð, og það var slökkt
á götuljóíiunum. Þriðji dagur-
inn leið óg alltaf var sömu sögu
að segja. Nazistarnir héldu á*
fram hermdarverkum sínum,
og ógnunum þeirra í garð
Tékka lim ti hvergi. Heydrich
var enn lí s. Nöfnunum á list-
anum yfir þá, sem teknir höfðu
verií af lífi, fjölgaði sífellt. En
Tékkarnir létu hermdarverkin
og ógnanirnar lítt á sig fá.
Eg fór heim til nemenda
minna eins og * venja mín var
aðra daga. Þegar ég kom heim
til eins þeirra, Stefáns Kalda,
málaflutningsmanns kom frú
Kalda, seui var fögur, gráhærð
kona, sjáif til djna. Henni var
mikið niðri fyrir. Maður henn-
ar hafði kki komið heim í tvo
sólarhringa. Hún fór þess á leit
við inig, að ög færi sem vinur
fjölskyldunnar til aðalbæki-
stöðvar Gestapo í borginni og
gerði tilraun til þess að afla
Framhald á 6. síðu.