Alþýðublaðið - 11.08.1944, Blaðsíða 4

ALÞYÐUBLAÆMS*
Föstudagur 11. ágúst 194d
fUþijðttblaðtft
Útgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4'Ul og 4902.
Símar afgr-iðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Finnar og Pólverjar
RÍK SAMÚ£) með Finnum
Pólverjum hefir léngi ver-
ið ríkjandi á íslandi. Ástæðan til
þess >er augljós. Þessar tvær
þjóðir eru í röð þeirra þjóða,
setm. lengst og imest hafa verið
kúgaðar af óbilgjörnu og harð-
svíru'ðu nágrannaríki.
íslendingar, sem isjiálfir voru
öldum saman ofurseldir erlendu
drottinivaldi, hafa átt gott með
að setja sig í spor lítilla þjóða,
sem voru hart (leiknar af otfbeld-
inu. Með einhverjum hætti hafa
þessar tvær þjóðir, Finnar og
Pólverjar, orðið þessarar samjúð-
ar aðnjóta-ndi í mjög rífcurn
mæli. Vitna þókmenntir okkar
m. a. mjög glöggt um iþetta.
ú
Nú á síðari árum verður vart
nokkurra breytinga á þessu. Hin
forna dyggð að haifa samúð imeð
þeim, sem undirpkaðir eru og
lítils megandi á sér að vísú enn
marga formælendur. En nú upp
á síðkastið er það hins vegar
ekki óalgengt að sjá og heyra
hnútur og ádeilur til ,þeirra
tveggja þjóða, sem hér hefir ver
ið minnztz á. Andar svo köldu
frá slíkum ummælum í garð
þessara þjóða,- að auðfundið er,
að þé, isern ibera sér þau í munn
myndi áreiðanlega ekki taka það
neitt. sárt, þó að raunasaga
Finna og Pólverja frá umliðnum
öldium ætti eftir að endurtaka
sig nú í stríðslokin.
Það eru Moskvatnennirnir á
íslandi, sem (hafa tileinkað sér
þessa óhrjáLegu afstöðu til
hinna frelsisunnandi þjóða
Finnlands og Póllands. Þeir
hugsa til þess blakkandi, ef
rússneskt ok skyldi að nýju fær-
ast á þessar þjóðir að ófriðnum
loknum. Allir muna ummæli
höifuðskálds kommúnista, þegar
Rússar réðust að baki Pólverj-
um, sem þá börðust hetjulega
gegn otfurefli þýzka innrásar-
hersins. Þessum mikilvirka rit-
hötfundi tfannst ekkert athuga-
vera við ofbeldisverk Rússa. í
hans augum var það eitt að ger
ast, að 15 milíLjónir Pólverja
voru „þegjandi og hljóðiaust“
innlimaðir í rússnes'ka þjóða-
fangelsið.
Mörgum vini Finnlands hér á
landi ihefir orðið að hryggðar-
efni þau örlög Finna að berjast
við hlið Þjóðverja í yfirstand-
andi ófriði. Að öllLum málavöxt-
um aithuguðum er það þó ofur
skiljanlegt. Erfðaf jandi Finna er
hið víðlenda Btórveldi í austri.
Þrautseigja þeirra í að halda* á
fram styrjöldiinni, eftir að það
er bersýnilega borin von að þeir
hrósi sigri ,er vafalaust runnin
atf þeim rótum, að þeir elska
freílsið umfram allt annað og
vilja heldur falla með sæmd, en
að selja það af hendi, sé annars
ekki kostur hjá hinum volduga
nágranna, isem þeir eiga nú enn
einu sinni í höggi við.
Benedikt S. Gröndal:
Stjórnskipun Bandarfkjanna
Þinnið os forselinn.
CAMBRIDGE, Mass, U.SA..
TC’ INS og skýrt var frá í
greininni um stjórnarskrá
Bandaríkjanna, er æðsta vald
landsins í þöndum tveggja að-
ila, þingsims og forsetans, og er
ekkert beint samband þar á
milli. Þetta kemur mörgum út-
lendingum spánskt fyrir sjónir,
enda er fyrirkomulag þetta ein
stætt og byggist á einstæðum
aðstæðum- og einstæðum erfða-
venjum.
Bandaríkjamenn eru hræddir
við að fá nokkrum manni eða
flokki manna mjög mikið vald.
Þess vegna var það, að þeir að-
skildu forsetann og þingið, og
fengu hvortveggja vopn til að
gæta hins. Þess vegna hefir eng
inn forseti fyrr en F. D. Roose-
velt setið lengur í 'hvíta húsinu
en tvö kjörtímabil. En við skul-
um nú athuga stuttlega hvernig
hinu æðsta valdi er skipt milli
þessara tveggja aðila.
Stjórnarskráin segir þingi og
forseta fyrir verkum. Það er að
eins innan takmarka hennar,
sem þessir aðilar mega hreyfa
sig, en sem betur fer hefir hún
veitt þeim allgott svigrúm. For
setinn hefir vald til að gera
samninga við erlend ríki (ef
% af Senatinu samþykkja þá
líka), að taka á móti erlendum
fulltrúum, að skipa sendiherra,
konsúla og dómara (einnig ef
% af Senatinú samþykkja), til
að kalla saman þingið.ef bráð
nauðsyn er á, slíta þingi, ef
báðar deildir þess koma sér
ekki saman, og til að skipa for-
ingja hersins. Forsetinn er einn
ig yfirmaður hers oq flota lands
ins. Hann getur náðað menn.
Og loks, það sem síðast kemur
en ekki sízt, hann hefir vald
til að sjá um að lögum landsins
sé framfylgt. Það er þetta síð-
asta ákvæði, sem gefur honum
hið raunverulega vald sitt. Sést
á þessari stuttu upptalningu, að
það er mikið undir forsetanum
sjálfum komið, hvað hann gerir
úr valdi sínu, hversu fast hann
heldur á því.
Nú skulum við athuga, hvað
vald stjórnarslcráin fær þing-
inu. Er sá listi lengri og ná-
kvæmari en listi forsetans. Þing
ið hefir vald til að leggja tolla
og skatta, greiða skuldir og sjá
fyrir landvörnum og velferð
Bandaríkjanna; að taka fé að
láni; að setja reglur um verzl-
un við önnur lönd og rnilli 'hinna
48 ríkja;að gefa út mynt og
setja á stofn póstþjónustu fyrir
allt landið og leggja vegi; að
lýsa yfir stríði; að veita fé til
viðhaíds liers og flota og sjá
um útbúnað og þjálfun þeirra.
Loks hefir þingið vald til að
%etja öll lög, sem það álitur
„napðsynlegt og viðeigandi” til
að framkvæma þetta vald, sem
því er veitt. Það er þessi sein-
asta setning, sem þingið notar
þegar það þarf að teygja sig til
að koma fram vilja sínum , því
að hægt er að ,réttlæta margt
með því að það sé „nauðsyn'-
legt.“
Pað er enn eitt ótalið i þess-
ari verkaskiptingu: Forsetinn
hefir neitunarvald. Öll lög, sem
þingið samþykkir, eru send til
hans til undirskriftar. Hann get
ur neitað að samþykkja lög, og
þarf þá þingið að samþykkja
þau aftur með % atkvæða til
að þau fái gildi. Forsetinn á að
senda lög aftur til þingsins inn
an 10 daga frá því hann fékk
þau. Ef hann sendir þau ekki
aftur, fá þau gildi sjálfkrafa.
Þetta neitunarvaíd er ein
helzta „svipa“ forsetans á þing
ið, og hefir henni verið óspart
beitt. Þetta er eina formlega
leiðin, sem hann hefir til að
spyrna við vilja þingsins, ef
þeim ekki kemur saman. Auk
þess hefir svo forsetinn óbeinar
leiðir, t. d. með því, að hann
er æðsti maður flokks sins, og
venjulega (þó ekki alltaf) hef-
ir flokkur forsetans meirihluta
á þingi. Þá getur forsetinn beitt
almenningsálitinu, ef það er í
hans hag, og forsetarnir reyna
oftast að hafa það með sér.
Vald forsetans til að skipa
menn í stöður hefir oft verið
notað gegn þinginu, en minna
er nú um það en áður var.
Þingið hefir margar „svipur“
á forsetann. Það hefir fjárhags
valdið. Getur forsetinn því lít-
ið aðhafzt án þess að fá sam-
þykki þess ,ef um kostnað er
að ræða við framkvæmdir. Þá
getur forsetinn ekki gert samn
inga án þess að % þingsins sam
þykki þá. Er glöggt dæmi um
þetta vald þingsins að finna rétt
eftir síðasta stríð, er þingið neit
aði að samþykkja Versalasamn
ingana og Þjóðbandalagið, eins
og Wilson lagði til, og gengu
Bandaríkin því aldrei í Þjóða-
bandalagið. Þannig getur farið
fyrir forsetum, sem missa fylgi
þingsins.
Það kann að virðast, af því,
sem þegar er sagt, að stjórn
Bandaríkjanna sé stöðug bar-
átta milli þingsins og forsetans.
En svo er þó ekki. Þetta kerfi
hefir geíizt vel og staðið í yfir
150 ár. Forsetinn hefir mikil
óbein áhrif á lagasetningu þings
ins með því að senda boðskap
um löggjöf og láta svo einhvern
flokksmann sinn flytja frum-
varp. Gengur þetta jafnan vel,
þegar forsetaflokkurinn hefir
meirihluta. Eins og eðlilegt er,
hefir sá flokkur, sem er við
völd, nær alltaf meirihluta, er
nýr forseti hefir verið kosinn.
Hver forseti er kjörinn til 4
ára, en kosningar til þingsins
fara fram annað hvert ár (að-
eins hluti þingmanna kosinn í
einu) og er þá tækifæri fyrir
fólkð til að lýsa.óánægju með
forsetann, ef ástæða er til þess.
Reynslan er sú, að sá flokkur,
sem .er við völd, tapar alltaf við
millikosningarnar og oft svo
miklu, að meirihluti í þingi er
óviss. Hafa því rnargir tforsetar
lent í miklum deilum við þingið
seinni ár sín, eins og sjá má ein
mitt nú, er Roosevelt hefir háð
hverja orustuna á fætur
við þingið og tapað mörgum.
Forsetinn, sem kjörinn er til
fjögurra ára, situr þau fjögur
ár, hvað sem þingið segir, nemá
hægt sé að sanna á hann land-
ráð. Hann þarf ekki að fara frá,
þótt stefna hans missi hylli
þingsins, eins og stjórnir landa,
sem eru þingbundnar.
Forsetinn og stjórnin.
Við höfum nú rætt um valda
skiptingu forseta og þings, en
ekki minnst einu órði á stjórn-
ina, eða ráðneytið. Það er góð
og gild ástæða til þess, en hún
er sú, að ráðuneytið hefir ekki
eins mikla þýðingu í Banda-
ríkjunum og löndum eins og
íslandi.
Forsetinn skipar stjórnina
með samþykki þingsins. Er það
orðin venja, að þingið samþykki
hvern þann, sem forsetanum
þóknast að skipa sem ráðherra,
þvi að það er álitið, að forseti
Verði að hafa með sér þá menn,
sem hann vill. Ráðherrarnir
eiga ekki sæti á þingi mega ekki
eiga þar sæti. Ef þingmaður er
skipaður ráðherra, segir hann af
sér þingsætinu. Þegar ráðherra
kemur fram í þinginu, er það
aðeins sem vitni fyrir einstök
um nefndum þess (en þær geta
kallað inn menn til að fá sem
beztar upplýsingar um þau mál,
sem þær fjalla um).
Hver ráðherra er fyrir sinni
stjórnardeild, en auk þess er
hann ráðunautur forseta. For-
setinn getur kallað til ráða
hvaða menn, sem hann vill.
Varð Roosevelt frægur fyrir að
kalla til Washington fjölda pró-
fessora á fyrstu stjórnarárum
sínum, en þeir voru kallaðir
„The brain trust“.
Það er ekki langt síðan því
var haldið fram og það rök-
stutt af miklu kappi, að forset-
ar Bandaríkjanna væru ekki að
jafnaði miklir menn, og þeir
þyrftu ekki að vera miklir menn
Þetta hefir þó afsannazt síðustu
áratugina, er forsetarnir hafa
fært sig upp á skaftið og aukið
Auglýsingar,

sem birtast ©iga í
Alþýðublaðicu,
verða að vera
komr.ar til Auglýs- !
ingaskrifstofimuar J
í Alþýðuhúsim:, *
(gengið jí_. frá
Hverfisgötu)
fyrir ki. 7 að kvöSdL
vald sitt innan takmarka stjóm
arskrárinnar. Hafa þrír forsetar
gert mikið í þessa átt, þeir
Theodore Roosevelt (1901—
1908), frændi núverandi for-
seta, Woodrow Vilson (1912—
1920), leiðtogi þjóðarinnar í síð
asta stríði, og Franklin Delano
Roosevelt (1932—), núverandi
forseti. Jafnframt því, sem
Bandaríkin hafa vaxið að fólks
fjölda, auði og mætti, og komið
fram á sjónarsvið heimsbarátt-
unnar, hefir forsetastöðunni
aukizt ábyrgð, máttur og virð-
ing.
Um þingið.
Bandaríkjaþing, eða Con-
Framhald á 6. síðu.
BLAÐIÐ Alþýðumaðurinn
á Akureyri ritar nýskeð
á þessa leið í tilefni af samninga
umleitunúm um myndun innan
þingsstjórnar:
„Ærukæran almenning hefir
lengi sviðið undan því, að alþingi
"hefir ekki tekizt að mynda þing-
ræðisstjórn. Eftir alla þá fjálg-
legu tjáningu á löngun „forystu-
ílokkanna“ til að hefja land og
þjóð til vegs og virðingar í gegnum
lýðveldismálið, taldi meginhluti
íslenzkra kjósenda það óhugsan-
legt að aliþingi gæti ekið sér und-
an að færa hinu endurreista lýð-
veldi þingræðisstjórn í vöggugjöf.
Svo fráleitt var annað talið sæm-
andi alþingi, þjóð og ríki.
Þjóðin vissi og veit að umleit-
anir fóru fram meðal flokkanna
um myndun þingræðisstjórnar um
vikutíma fyrir lýðveldisstofnun-
ina. En þjóðin veit líka jafnvel að
úr stjórnarmyndun gat ekki orð-
ið.
Á hverju — og hverjum strand
aði sú sjálfsagða framkvæmd á
þjóðarviljanum?
Og þjóðin spyr í pðru lagi:
Hvers vegna fá kjósendur ekki
að heyra neitt ábyggilegt og opin-
bert um þessar umleitanir flokk-
anna um stjórnarmyndun?
Með þjóðaratkvæðagreiðslunni
um skilnaðar- og lýðveldismálið,
þykist almenningur hafa til þess
unnið, að honum sé sýndur fullur
trúnaður af þeim, sem fyrir atkv,-
greiðsluna- kröfðust ýtrasta þegn-
skapar af honum. Hann mun ekki
til lengdar una við það, að hann
sé ekki virtur þess að skýra hon-
um frá því, sem hann á fullan rétt
til að fá að vita.
Þrátt fyrir það að alþingi tókst
ekki að mynda þingræðisstjórn á
þeim tíma, sem það hefði haft sér-
staka sæmd af að stíga það spor,.
hafa þingflokkarnir þrásinnis síð-
an verið að lýsa þeirri löngunt
sinni, gegnum blöð sín, að ná þessu
þráða marki. Einkum hafa aðal-
málgögn Sjálfstæðisfl. og Komm-
unistafl. rætt um þetta með venju
legum fjálgleik.
Samtímis kvisast ýmislegt frá
þófinu dagana frá 17. júní, sem
—ef satt er — bendir ótvírætt á
að það sitji síst á þeim flokkum
að vera að slá um sig í þessu máli.
Það eru þegar farnar að ganga um
það sögur um allt land, að hvor-
ugur þessara flokka hafi tekið a
stjórnarmyndunarmálinu á þann
hátt að nokkurt viðlit hafi veriffi
að ganga til samvinnu við þá.
Sjálfstæðisfl. á ekki að hafa vilý
að gera neitt annað en klúðra upp
stjórn með engu öðru hlutverki en
gera það mögulegt að steypa nú-
verandi stjórn. Kommúnistar hafa
átt að setja fram svo fáránleg skil
yrði fyrir þátttöku í stjórnarmynd
uninni, að jafnvel er lygilegt þó
þeir eigi í hlut. Jafnvel hafa þeir
átt að krefjast áhrifaaðstöðu fyrir
Sovétríkin í Rússlandi hér á landi,
setja upp 5 einræðisráðherra (hver
ráðherra væri einráður yfir sinni
stjórnardeild). Utanríkis- og við-
skiptamálin eiga þeir að ■ hafa
heimtað í hendur sír^ ráðherra,
og að hann hefði iþar fullt og óskor
að athafnafrelsi — og að flokkur-
inn bæri enga ábyrgð á honum
eða gjörðum hans!!
Aftur hafa Alþýðufl. og Fram-
sóknarfl. átt að hafa krafist þesa
að saminn yrði málefnagrundvöll-
ur, sem stjórnarmyndunin yrði
byggð á, og samið um það að hrint
yrði í framkvæmd aðkallandi mál
um, landi og þjóð til vegs og vel-
ferðar.
f S. riSa