Alþýðublaðið - 15.08.1944, Blaðsíða 5

J»riðjudagur 15. ágúst. 1944.
AU»Ý!DURIA«MÐ
ioesr
v \ ''
*>?Ö!
— )*
Um Ölfusárbrú og sögu hennar segir glöggur maður
nokkur orð að gefnu tilefni.
Brennandi flugvél varpar sprengjum.
Á mynd þessari sést eitt af hinið háfi í væng þess af völdum skothríðar úr loftvarnabyssum
ir Berlínariborg, enda jþótt kvik :m fljúgandi virkjum bandarnanna varpa sprengjum sínum yf-
Þjó&verja
Pólland framtíðarinnar,
LÖGGUR MAÐUR, sem man
lengra en til síðustu daga,
skrifar mér eftirfarandi bréf, og
vil ég gefa honum orðið í dag:
„Alveg má það furðulegt heita, að
sjá því haldið fram hvað eftir ann-
að, að konungur Dana og danska
stjórnin hafi sýnt okkur íslending-
um óvild eða jafnvel fjandskap í
sambandj við byggingu brúarinn-
ar yfir Ölfusá. Morgunblaðið hefur
verið drýgst að hamra á þessari
staðlausu vitleysu.“
„ÞEGAR BRÚIN var 50 ára
1941, sagði blaðið: „Saga þessa brú
armáls er táknræn fyrir sögu þjóð-
arinnar. Hin erlenda stjórn, sem
þá hafði ítök í framkvæmdum
landsmanna, taldi, að hin fátæka
þjóð mætti vart rísa undir þeim
útgjöldum.“ Og nú nýlega segir
það í ritdeilu við Jónas Guð-
mundsson: „Hvort var það alþingi
■eða konungsvaldtó, sem vann í
umboði íslenzku þjóðarinnar þeg-
ar konungur synjaði staðfestingar
á Ölfusárbrúarlögunum?“ En út
yfir tekur þó, þegar farið er að
sýna þennan þvætting sem stað-
reynd á sögulegri sýningu, en á
sögulegu sýningunni í Mennta-
skólanum, sem nýlega er lokið, var
sýnd mynd af ræfilslegum manni
er stóð í keng, og spurði ámátlega
(sjálfsagt danska valdið), „Megum
við byggja brú yfir Ölfusá?“
„ÞESSI SPURNING getur ekki
hafa átt að tákna anriað, en það
sama og Morgunblaðið hefur hald-
ið fram, hvað eftir annað, og mað-
ur stendur undrandi yfir því, ef
hinir sögufrhðumenn, sem fyrir
sýningunni stóðu, vita ekki hið
sanna og rétta í þessu málí.“ Lítum
á sögu Ölfusárbrúarinnar, samkv.
þéim beztu beimildum, sem til eru-
(Alþingistíðindunum), í sem allra
stytztu máli. 1872 hreyföi séra
Hannes Stephensen því fyrstur
allra manna, að byggja brýr yfir
Ölfusá og Þjórsá, á þingmálafundi
að Stórólfshvoli. 1873 lét danska
stjórnin samkvæmt ósk landshöfð-
ingja o. fl., danskan verkfræðing
skoða brúarstæði á báðum ánum
og gera áætlun um hvað brýrnar
kostuðu."
„LEYSTI HANN starf sitt vel
af hendi. Áætlaði hann að Ölfus-
árbrúin kostaði 80 þús. kr. en Þjórs
árbrúin 88 þús kr. eða samtals kr.
168 þús. 1877 eru brúarmálin fyrst
flutt inn í alþingi. Þingið vildi þá
sýna þá rausn, að lána Árnes,-
Rangárvalla- og V.-Skaftafellssýsl-
um 150 þús. kr. til að byggja brýrn
ar fyrir, með vöxtum, og gegn sér-
stökum tryggingum. Sýslurnar
höfnuðu boðinu. Treystu sér ekki
til, og álitu sér ekki skylt, að binda
sér svo þungan bagga.“
„ÞINGIÐ VILDI 1879 ekki lána
nema aðeins 100 þús. kr. til að
byggja báðar brýrnar, og áttu nú
fleiri sýslur að borga lánið. Hækk-
un upp í 150 þús. kr. var felld í
efri deild með jöfnum atkv. Þegar
stjórnin (danska) bauð verkið út,
vildi vitanlega enginn byggja brýrn
ar fyrir þessa fjárhæð (100 þús.
kr.), og af því að þessi lög voru
með öllu óframkvæmanleg af þess- !
um ástæðum, áð féð var of lítið,
fengu þau ekki konungsstaðfest-
ingu. Óvilji og smásálarskapur al-
þingis 1879, varð þess valdandi, að
brúarmálunum var ekki hreyft á
þingi 1881.“
„1883 FLYTUR séra Magnús
Andrésson (síðar á Gilsbakka, fað-
ir Péturs bankastjóra), frv. um
brú aðeins yfir Ölfusá, á landsjóðs
kostnað. Sagði hann í framsögu-
ræðu sinni, að eftir þingið 1879,
hefði danska stjórnin ,,eigi verið
aðgjörða laus. Hún leitaði eftir til-
boðum í Skotlandi, Danmörku og
Svíþjóð, í brúarsmíðið, en án ár-
angurs, af því að meira verð var
sett upp á brýrnar en 100 þús. kr.,
er stjórnin hafði til umráða.“ Frv.
séra Magnúsar var fellt í neðri deild
með 13 atkvæðum gegn 9. 1885
felldi n. d. alþingis frv. Þorláks
bónda í Fífihvammi um brú yfir
Ölfusá, með 12 atkv. gegn 11.“
„1887 VORU LÖG um brú yfir
Ölfusá loksins samþykkt af alþingi,
með 26 atkv. gegn 7, enda hafði
þá orðið sú íhikla breyting é þing-
inu frá 1885, að rúmur helmingur
þingmanna frá því ári var horfinn,
og nýir menn, komnir í staðinn.
Lög þessi voru þó mjög ófullkomin
að því er fjárhæðina snerti (veitt-
‘ar voru 60 þús. kr. til að byggja
brúna, 40 þús. úr landsjóði og 20
þús: lán úr jafnaðarsjóði með 414 %
vöxtum til Árnes- og Rangárvalla-
sýslna), því ómögulegt 'reyndist
að fá tilboð í að byggja brúna fyr-
ir þessa fjárhæð — lægstu tilboð-
in voru 65—70 þús. kr. — Stóð svo
um skeið, að brúarlögin fengu ekki
konungsstaðfestingu, af því að þau
ætluðu að reynast óframkvæman-
leg eins og 1879, vegna aðgerða al-
þingis. Þegar allt var að fara í
strand, af þessum orsökum, tók
Tryggvi Gunnarsson að sér að
byggja brúna fyrir 60 þús. kr.,
„fyrir bænastað þeirra“ (manna),
er annast var um að brúin yrði
byggð. Tapaði Tryggvi á verkinu,
en fékk það endurgreitt síðar úr
Frh. aí 6. síðu.
tí INN 15. dag ágústsmánað-
ar árið 1943, gerðist næsta
mikilvægur atburður í Póllandi.
Fjórir stjórnmálaflokkar, sem
til samans mynda pólska þingið,
er starfar með leynd, gerðu þá
með sér samning um stjórnmála
legt og fjárhagslégt samstarf,
unz hægt væri að efna til
frjálsra kosninga í landinu.
Flokkar þessir munu alls njóta
fylgis átta af hverjum tíu kjós
endum í Póllandi. Þessir fjórir
stjórnmálaflokkar stýðja eigi
aðeins pólsku stjórnina í Lund-
únum — eins og þeir hafa gert
frá. öndverðu — heldur bera
þeir ábyrgð á stefnu hennar og
starfi.
Hver e^r þáttur pólska Alþýðu
flokksíns og verkalýðssamtak-
anna í þessu samstarfi? Eintök
af leyniblöðunum 'pólsku hafa
borizt til Lúndúna eigi alls fyr
ir löngu, og þar er um þetta
rætt. Samstarfsflokkar þessir
eru Alþýðuflokkurinn, Bænda-
fiokkurinn, Kristilegi verkalýðs
filokkurínn og Þjóðernisflokk-
urinn. Allir voru flokkar þessir
í andstöðu við ríkisstjórn þá,
sem isat að völdum á Póllandi
f jnrir stríð. En utan við samiband
þetta standa ,,Sanacajarnir“,
sem voru stuðningsmenn ríkis-
stjórnarinnar, er var við völd
á Póllandi á árunum 1926—
1930, og Frjálslyndi Þjóðernis-
sinnaflokkurinn, sem hefir num-
ið starfsaðferðir sínar og mál-
flutning af nazistum. — Eitt
af leynilblöðum pólskra jafn-
aðanmanna kemst þannig að
orði urn samfylkingu þessa
og viðhorf þau, sem hér um ræð
ir:
„Reynsla sú, sem stjórnmála-
viðburðir liðinna tíma hafa fær.t
oss að höndum, svo og skilning-
ur á viðhorjlum framtíðarinnar,
hefir valdið því, að stjórnmála-
flokkar þessir hafa efnt til sam
fylkingar þeirrar, er hér um
ræðir. Framtíðin mun færa oss
sigur lýðræðisins. Þeir stjórn-
málaflokkar einir munu eiga
sér framtíð, sem starfa á lýð-
REIN ÞESSI, sem er eft-
ir pólska jafnaðarmanna
foringjann Adam Ciolkosz og
þýdd úr ameríska vikublað-
inublaðinu The New Leader,
fjallar um samfylkingu hinna
fjögurra pólsku stjórnmála-
Elokka, er styðja pólsku stjórn
ina í Lundúnum og elja sig
bera ábyrgð á stefnu hennar
og starfi. Jafnframt gerir
greinarhöfundur grein fyrir
því, hver séu framííðaráform
pólska Alþýðuflokksins, og
hvað Pólverjum beri að gera
til þess að geta vænzt mikill-
ar og farsællar framtíðar.
ræðisgrundvelli og vinna að
því, að Pólland verði voldugt
lýðræðisríki.“
En því fer f jarri, að jafnaðar-
mennirnir pólsku teli sig hafa
með þessu náð markmiði því, er
þeir hafa sett sér. Þeir hvika
hvergi frá fyrri stefnumálum
sínum, þótt þeir hafi gerzt aðil-
ar að þessari samfylkingu hinna
umbótasinnuðu stjórnmála-
flokka Póllands. Málgagn þeirra
Wolnose (Frelsi), sem kemur út
mánaðarlega, kemst að orði á
þessa lund:
„Pólski Alþýðuflokku inn var
fús til þess að gerast aðili að
þessari samfylkingu og fallast á
málefnasamning þann, er stjórn
málaflokkarnir gerðu með sér.
Hann stefnir að því, að Pólland
megi verða frjálst og sjálfstætt
og efnt verði til félagslegrar
nýskipunar með hinni pólsku
þjóð, sem byggð sé á grundvelli
lýðræðisstefnunnar. Þet a eru
tvö markmið, sem eru þó vissu-
lega nátengd hvort öðru. Pólski
Alþýðuflokkurinn og verkalýðs
hreyfingin getur því aðei'ns starf
að, að Pólland verði frjálst og
sjálfstætt í framtíðinni. Hins
vegar getur Pólland því aðeins
orðið voldugt ríki í Evrópu
framtíðarinnar, að það verði
sterkt lýðræðisríki. Alþýðuflokk
urinn pólski gerir sér þessglögga
grein, að viðreisnin á Póllandi
eftir stríðið getur engan veginn
reynst farsæl og auðnurók, ef
hún á aðeins að vera endurreisn
þjóðskipulags kapitalismans.
Þegar innrásarherinn hefir ver-
ið hrakinrí brott . af pólskri
grund, verður ekki hjá því kpm
izt, að mörgu því verðí ger-
breytt, sem var fyrir 1939, er
styrjöldin hófst.“
Það, sem aðallega vakti fyrir
Alþýðuflokknum, er hann gerð
ist aðili að samfylkingu þessari
og féllst á málefnasamning
stjórnmálaflokkanna, var það
að fá það staðfest, að þjóðskipu
lag kapitalismans skyldi ekki
stutt til valda að nýju, svo og
að einkarekstur stórfyrirtækja
og stórfelldar jarðeignir ein-
stakra manna þekkist þar ekki.
Verksmiðjur þær, sem Þjóðverj
ar ráða nú yfir, skulu þjóðnýtt-
ar eftir að landið hefir endur-
heimt sjálfstæði sitt. En til þess
að unnt verði að koma þessari
breytingu á, verðá verkalýðs-
samtökin að sjálfsögðu að verða
mjög máttug og vel skipulögð.
Þjóðin sjálf mun kveða upp úr-
slitadóm um það, hvaða stefna
skuli tekin í stjórnmálum og
fjármálum, þegar unnt verður
að efna til almennra kosninga
í Póllandi á nýjan leik. Það er
hin eina afgreiðsla þessa máls,
sem er í samræmi við stefnu lýð
ræðisins. — Hver sú nýskipun,
sem til verður efnt, verður að
styðjast við öruggan meirihluta
ltjósenda í landinu. Allt annað
væri einræði og brot á sjálfsögð
um mannréttindakröfum.
„Að samfylkingu þessari
standa fjórir stjórnmálaflokkar,
sem ná til allra þjóðfélagsstétta.
Þeir eru skipaðir verkarnönn-
um, bændum, menntamönnum,
iðnaðarmönnum og millistétta-
mönnum. Vér vitum, að þessa
flokka greinir á um margt, og
oss kemur ekki til hugar að loka
augunum fyrir þeirri staðreynd.
Framhald á 6. síðu.
Skrifstofa flokksins á efstu hæð Alþýðuhússins
Sími 5020.
Skrifstofutími kl. 9—12 og 3—7 alla virka daga
nema laugardag§ kl. 9—12 f. h.
Alþýðuflokksfólk ufan af landi, sem
til bæjarins kemur, er vinsamiega
beðið að koma til viðtals á fiokks-
skrifsfofuna.