Alþýðublaðið - 17.08.1944, Blaðsíða 6

c
Hvenær hefir bólað á virkileg-
um vilja á meðal vor, með hug-
rekki til þess að kref jast ein-
hvers af þessari þjóð?“
Og Kaj Munk gerir þessá
játningu:
„Ég get ekki tekið þátt í þakk
lætinu fyrir það, að „vér kom-
umst hjá styrjöldinni“. í fyrsta
lagi komumst vér ekki hjá
henni. Land vort er hernumið.
Enginn veit hvað það kann að
hafa í för með sér af blóði og
bruna vegna sprengjuárása og
innrásar. Og í öðru lagi er ekki
unnt að þakka guði fyrir, að
hann hafi hjálpað til að pretta
í hestaprangi. Guð krafðist bar-
áttu af oss. Vér svikumst undan
boði hanS, vér svikum heit vor
sjálfra og ákvörðun. Það á ekki
að þakka guði fyrir það, að
Skrattinn er sínum skjól. Tek
ég of mikið upp í mig? Nei. Sá
sem svíkur guð, felur sig gæzlu
djöfulsins. Vér sneiðum hjá
köllun vorri og ákvörðun þessi
árin. Danmörk hefir reiði guðs
yfir sér. Það er þess vegna sem
oss líður svona vel.“
Þetta segir enginn nema sá,
sem þorir að segja sannleikann,
hverjum sem í hlut á.
Og enn segir Kaj Munk í
þessar-i sömu ræðu:
„Vér höfum skrópað frá
skyldunni. Vér látum aðra út-
hella blóði fyrir oss og afdrif
vor. Vér höfum selt illum anda
hrossakaupanna sálu vora og
skrifað undir samning með blóði
annarra. Það er þess vegna sem
oss heppnast allt.“
Og hann bætir við.
„Hver er barátta þessarar þjóð
ar fyrir þeirri trú, sem hún hef-
ir hingað til borið fyrir sig?
Hvað leggur hún af mörkum til
sigurs þeim hugsjónum, sem hún
vill þó að sigri?“
V.
„Reikningsbók Chr. Hansens
og reikningsbók guðs eru ekki
gefnar út af sama forlagi,“ seg-
ir Kaj Munk í upphafi ræðu
sinnar um „faríseann og toll-
heimtumanninn“. Mörgum mun
verða það á að hugsa til þessara
orða hans, þegar þeir bera þenn
an spámann og postula sann-
leikans saman við „alla hina“,
sem ýmist eiga enga sannfær-
ingu eða skoðun eða eru þá svo
„varkárir“, að þeirþora ekki að
láta á henni bera. I „reiknings-
bók“ Kaj Munks eru dæmin í
lífinu „sett upp“ á allt annan
hátt en í reikningsbók „Hansen
anna“, og útkoman verður líka
allt önnur. Þar sem venjulegir
menn telja, að bezt eigi við alls-
konar ,,taktik“, undirhyggja og
jafnvel slægð, gengur Kaj Munk
hreint til verks og stimplar allt
slíkt sem verk djöfulsins, er á-
vallt leiði til glötunar. Hann
vill, að menn berjist heiöarlega,
beiti heiðarlegum vopnum í bar
áttu sinni, og hann fyrirlítur alla
lygi, undanbrögð og svik. Hann
er ekki „tækifærissinnf', Kaj
Munk. Hann er ekki með Þjóð-
verjum í dag, Englendingum á
morgun og Rússum næsta dag,
eins og komið hefir fyrir, að
ýmsir væru í landi einu, sem
ísland nefnist. Hann er með
sannleikanum, en móti lyginni,
hvar sem er. Eftir rerjlrnum
þeim eru öll dæmin reiknuð í
reikningsbók Kaj Munks. —
Þetta er orðið lengra mál en
ætlað var, og þó er svo ótal
margt eftir.
Hér verður ekki minnzt á ein-
stakar ræður í bók Munks. Þær
eru hver annarri snilldarlegrí,
frá hvaða sjónarmiði, sem á þær
er litið. Ein ræðan finnst mér
þó um ýmislegt bezt. Það er
ræðan um Pétur postula. Sú
ræða mun áreiðanlega vekja
margan mann til umhugsunar.
Til þess að vekja forvitni manna
á að kynnast þessari ræðu og til
þess að sýna, hversu sjálfstæð-
ar skoðanir þessi prestur leyfir
sér að hafa á viðteknum „sann-
upp fáeinar línur úr þessari
indum“ kirkjunnar, tek ég hér
*
* I mmm ■■■ ■ '»'**•'*" •
Framhald af 4. síðu.
Babylonsfljót"
„Vi8
ræðu. — Þar stendur
„Jesús valdi Símon vegna
þess, að hann bjó yfir viss-
um göllum. Það bjó naumast
nokkurt efni í leiðtoga í
fiskimanninum frá Betsaida.
Hann var framur nokkuð og
fljóthuga, en hvernig var
með hitt, sem er ekki síður
mikilvægt „að kunna að
bíða? Seiglan og þolið, fyr-
irlitningin á hverskonar
kaupslagi um sannfæring-
una, hin örugga festa, sem
aðrir gætu byggt á, — það
vottar ekki fyrir neinu af
þessu hjá honum, nei, minna
en engu.
Kipling hefir skrifað nokkur
aðalsorð um það að fylgja þeim
höfðingja gegnum þykkt og
þunnt, sem einu sinni hefir
heillað mann til fylgdar við sig.
Símon var alveg laus við hríf-
andi hetjuskap af því tagi. í
staðinn var hann þannig gerð-
ur, að hann brást þegar mest
lá við. Þegar kreppti að, þegar
á það reyndi í alvöru, hvort
hann ætti þrótt til alls þess,
sem hann var kjörinn til, þá
reyndist ’hann tuska. Hann varð
frægur í veraldarsögunni sem
afneitarinn mikli. Eiginlega er
ekki tækilegt að taka hann til
meðferðar í ræðu í K.F.U.M.
því síður í K.F.U.K. Þegar far-
ið er að tala um fyrirmynd í
sambandi við Símon Jónasson
verður heldur en ekki að lækka
flugið.“
Svona sérstæður er Kaj Munk
í ræðum sínum. Ég tek þetta
aðeins sem'sýnishorn svo menn
megi sjá, hve einstakur hann
er og gerólíkur öllum öðrum.
Hugsum okkur, að prestamir
hér færu almennt að tala svona
um hina helgu monn kirkjunn-
ar. Út yfir tæki þó, ef þeir létu
sér annað eins um munn fara
og það sem hér fer á eftir:
„Jesús segist vera sá, sem
býður til veizlu hins mikla
konungs, en þeir, sem boðn-
ir eru, kjósa heldur að gamna
sér heima. Þeir eru mjög
hæverskir, en því miður svo
önnum kafnir, — ég bið þig,
haf mig afsakaðan. Hin
gamla, kristna Evrópa má
.ekki vera að því, að sinna
um kristindóminn sinn.. Hún
hefir keypt sér jarðeign, náð
sér í nýlendur, verður að
skreppa og líta eftir þeim,
hún hefir keypt sér fimm pör
akneyta, — þ. e. a. s. nú eru
önnur dráttardýr notuð, nú
eru það brynvagnar og
sprengjuflugvélar. Eða menn
segja: „Ég er nýgiftur“, —
já, þá var nú þá. Nú er sagt:
„Ef ég get komið skilnaðin-
um í kring, þá kem ég með
nýju konuna mína, þakka yð-
ur kærlega fyrir“.
Nútíðarmaðurinn vildi
halda veizluna sjálfur í stað
þess að sækja hátíð andans.
Fé hans og fýsn átti að gefa
honum gæfuna. Hvað varð
síðan úr þessari gæfu? Ég
segi það umbúðalaust: Það
hefir enginn sá tími verið í
allri sögunni, að maðurinn
hafi verið gæfulausari. Það
himnaríki, sem vér ætluðum
að skapa handa sjálfum oss,
hefir orðið að helvíti. Vér for
smáðum hátíð hins mikla
. konungs- og gerðum oss glatt
sjálfir, og það varð líka held-
ur er ekki glatt á hjalla —
!“
Hafa menn heyrt öllu rétt-
mætari ádeilu. Sumir prestar
hafa verið að reyna að segja
þetta með varkárum orðum og
hálfum hug. Því hefir enginn
tekið eftir. En hér verður ekki
hjá því komizt. Lítið á spila-
borgina, sem þið hafið byggt,
lítið á menninguna, sem þið
hafið skapað, lítið á gleðina!!
í heiminum í sambandi við all-
ar „framfarir“ efnishyggjunn-
ar! Það tókst að skapa hreint
helvíti, miklu verra og djöful-
legra helvíti en kaþólsku kirkj-
unni tókst að skapa hér á vei-
magtartímum sínum. Hún
megnaði þó aldrei að láta „rigna
af himni“ eldi og brennisteini
yfir saklaus börn, gamalmenni
og konur, eins og hin mikla
menning okkar nú megnar. Hún
komst aldrei svo langt að geta
sent mannlausar vítisvélar um
háloftin til þess að láta þau
granda öllu lifandi á stórum
landssvæðum, þar sem tilviljun
in lætur þær falla niður. Nei,'
helvíti- miðaldanna var hreint
himnaríki samanborið við okk-
ar miklu menningartíma.
VI.
Ég hefi þá dregið hér upp
lauslega miynd af Kaj Munk,
eins og hann birtist mér í þess-
um ræðuim sínum, sem hann
sjálfur mun hafa gefið nafnið
„Við Babylons fljót“. Og mér
finnst, að hér fyrir framan mig
standi einn mesti uppreisna.r-
maður, sem ég nokkru sinni
hefi heyrt getið. En uppreisnar-
maður á hvern hátt? Hann trú-
ir ekki á stjómmiálamenhina,
ekki á kirkjuna eða prestana,
ekki á skáldin, ekki á „meiri-
hlutann,“ ekki einu sinni á
„fólkið“, sem þó flestir þykj-
ast trúa á nú á dögum. Hann rís
gegn þessu öllu; sýnir skýr-
um dráttum, hve ófullkomið,
sjúkt og svikið þetta er allt sam-
an og að af því er einskis að
vænta. En er hann þá hinn al-
geri bölsýnismaður? Eygir
hann enga von í þessu mikla
myrkri, sem grúfir yfir mann-
kyninu og nístir það inn í
bein? Jú — hann sér aðeins
eina einustu leið út úr ógöng-
unum — hann á aðeins eina
von um að takast megi að
bjarga manhkyninu. Sú skoðun
kemur fram í niðurlagi ræðunn-
ar um „Hátíð hins mikla kön-
ungs.“
Þar segir svo:
,;Þá varð húsbóndánn reið-
■ur,“ segir Ritningin. Vér
kristnir menn teljum, að það
sé reiði húsbóndans, sem
vér verðum áskynja í öllu
því sem við ber í kringum
oss. Vér höfum hugboð um,
að nú gangi dómur yíir þann
heim, sem var boðinn til há-
tíðar lífsins, en kaus heldur
glettur og götudufl hjá sjálf-
um sér. Og vér vonum að ný
heimsskipan eigi eftir að
rísa upp úr öllum þessum
kvölum. Hinum gcimlu goð-
um, „stríði“ og ,,fýsn holds-
ins“ skal steypt af stalfli. Ó-
brotnir og réttlátir tírnar
skulu hef jast. Félagslegt rétt
læti skal afnema mismun
stétta og kynflokka, og hin
sanna ást með heilbrigð
heimili og hraust böm að
fylginautum og tryggð sem
öruggan iburðarás hússins,
skal skapa sterk þjóðfélög og
trausta menn, í stað þeirrar
upplausnar og umróts, sem
nú liggur eins og mara á
menningunni. Hvaðan á slík
breyting að koma? Það er
aðeins xun eitt að ræða: Frá
lifandi Guði. Hinar kristnu
þjóðir skulu um síðir snúa
sér frá sjálfum sér og þiggja
boð hans til hátíðar lífsins.
Með öðrum orðum: Verða
kristnir í alvöru.“
En hvaða þjóð er tilbúin að
leggja inn á þessa braut? Eng-
in! — Engin þjóð sér enn hvað
raunverulega er að í heimin-
um, og fyrr en menn koma auga
á onsökina, verður afleiðing-
unni ekki afstýrt. Og sannleik-
urinn er sá, að mannkynið þarf
á æðri hjáíp að halda til þeSs
að sigrast á sjáffu sér. Verður
því veitt sú hjólp gegnum
þrengingar þær, sem það nú
gengur í gegnum? — Við skul-
um vona það.
VII.
Þá skal lokið þessum hugleið-
ingum um 'hinar merkilegu ræð
ur Kaj Munks, ræðumar, sem
hann lét lífið fyrir að flytja í
litlu kirkjunni sinni á Jótlandi
lþe;gar siðmenning efnishyggj-
unnar stóð á hátindi sínum. •
Hvers vegna þagði hann ekki?
Hvers vegna var hann, valda-
laus maður og umkomulítill
sveitaprestur, að halda þessar
ræður? Gat hann vænzt þess
að þjoð hans færi nokkurn hlut
eftir kenningum hans? Varla.
Sá hann það virkilega ekki, að
þessi ræðuhöld gerðu ekki ann-
að en esþa nazistana, sem öllu
réðu, upp á móti honum og af
þeim rnátti alLs ills vænta? Sá
hann ekki, hversu það var lik-
legra til „ávinnin,gs“ fyrir sjáLf-
an hann, heimili hans og jafn-
vel sveit hans og land, annað
hvort að 'þegja alweg, eða þá
að tala eins og bezt átti við 1
það og ,það skiptið? Iíafa það
t. d. eins og eitt aðalblaðið hef-
ir haft það héma á íslandi, að
skríða fyrir Þjóðverjum, með-
an þeir óðu yfir og áður en
Bretum tókst að stöðva þá,
skríða svo fyrir Bretum, þang-
að til Bandaríkjamenn komu
og búa sig nú undir það af
kappi að geta skriðið nóg fyr-
ir Rússum, þegar iþeir koma
hingað — eftir pöntun mjög
bráðlega. Það em nú menn,
sem „kunna lagið á tilverunni,“
og vita, hvað við á.
En Kaj Munk var ekki af
því sauðahúsi. Hann só vel hætt
una, sem fylgdi bersögli hans
og hátterni. En hann vildi ekki
lifa lífi lygarahs og aumingj-
ans, sem skríður fyrijr þeim
sterka, er óréttinn fremur.
Hann vildi heldur deyja en lifa
slíku lífi, sem er þó hlutskipti
flestra. Hann segir í einni ræðu
sinni:
„Og iþér, landar mínir,
sem varpað hefir verið í
fangelsi ríkisvaldsins vegna
þess, að jþér funduð, að á yð-
ur kaliaði með raustu sann-
leikans“----------,J?ér skul-
uð vita, að Hann mun dærna
yður eftir því, að þér vor-
uð múlsvarar sannleikans
með fullum drengskap, með-
an aðrir lugu og aðrir þögðu,
og þér hafið tekið þátt í því -
að drýgja iþá dáð, sem ein
getur alið af sér heilibrigða
framtíð.“
Hinn ágæti búningur, sem
séra Sigunbjöra Einarsson hef-
ir gefið ræðum Munks á ís-
lenzkunni, gerir þær aðlaðandi
og líklega enn „sterkari“ en
þær hafa verið á dönsku. Hann
á þökk og heiður fyrir að‘ hafa
gefið íslenzku þjóðinni þessa
ógleynoanlegu dýrgripi. Hann
hefir sýnilega la,gt aila siál sínj
í þýðinguna og því njóta ræð-
umar sín svo vel á ofekar fagra
móðurmáli.
En sem sagt — á okkar „sið-
menntuðu“ öld má ekki halda
svona ræður — það er dauða-
sök. Só, sem það gerir, verð-
uæ leiddur út og myrtur. Kaj
Munk elskaði sannleikann
meira en allt anriað, meira en
sjálfan sig, meixa en konu og
börn, meira en Danmörku, sem
hann elskaði þó takmarkalaust.
Gegnum hina skíru sól hans
skein sól sannleikans of skæort
til þess, að það yrði þolað —
Finuntudagur 17. ágúst 1944-
Yerður Þýzkaland
keisaradæmi!
Frh. si 5. siSu.
gæfni, að Eitel Friðrik prins,
næstelzti sonur Vilhjálms ann-
ars, væri borinn til hinztu hvíld
ar í kyrrþey, án þess að fólki
því, sem kynni að lifa enn í
endurminningunni um „hina
gömlu góðu daga,“ gæfist kost-
ur á að fylgja honum til grafar.
Keisarasinnarnir þýzku hafa
rekið þann áróður, að konungs-
stjórn þyki gefa góða raun í
ýmsum löndum Evrópu. Þeir
minna á það, að konungsstjórn
sé vinsæl á Bretlandi pg Norður
löndum, svo og f Hollandi og
Belgíu. Jafnframt minna þeir á
það, að ýmsir séu þess óðfúsir,
að konungsstjórn verði. endur-
reist á Spáni og konungsstjóm
sé áfram ríkjandi á Ítalíu. Þeir
halda því fram, að keisarastjórn
á Þýzkalandi myndi gera þýzku
þjóðina máttuga og færa henni
frelsi og mannréttindi. Auk
þess telja þeir líklegt, að banda
menn telji vel á því fara að
keisarastjórn ríki á Þýzkalandi,
unz tími sé til þess kominn að
gera það að lýðveldi. Og loks
halda keisarasinnar því fram,
að keisarastjórn á Þýzkalandi
myndi orka miklu til þess að
friður ríkti í Evrópu næstu
mannsaldra að minnsta kosti og
hið nýja Þýzkaland geti ekki val
ið sér annað tákn betra en mik-
ilhæfan þjóðhöfðingja, sem njóti
fulltingis merkrar ættar og hafi
hlotið völd sín og frægð í arf
frá sögufrægum forfeðmm.
Keisarasinnarnir þýzku hafa
haft með sér skipulagðan félags
skap allt frá því Weimarlýðveld
ið kom til sögu.. Bund der Auf-
rechten er nú orðinn fjölmenn-
ur félagsskapur þótt hann teldi
innan vébanda sinna í fyrstu að
eins örfáa fyrrverandi foringja
í hernum og konur þeirra, sem
komu saman til funda og áttu
sér það stefnumál helzt, að keis
arastjórn mætti komast á í
Þýzkalandi að nýju. Félagsskap
ur þessi hafði ekki sérstaklega
hug á því að styðja Vilhjálm
annan til valda eða einhvern
sona hans heldur hitt að endur-
reisa stjórnarform það, sem
hefði reynzt þýzka ríkinu bezt
í fortíðinni og ýmsar merkustu
erfðavenjur þýzku þjóðarinnar
væru tengdar.
Að undanskildu Bund der
Aufrechten, var Thule Gesells-
chaft sá félagsskapur þýzkra
keisarasinna, er mátti sín mest.
En Bund der Aufrechten hefir
verið alger leynifélagsskapur
vegna hinna ákveðnu og yfir-
lýstu stjórnmálastefnu sinnar,
þegar Thule Gesellschaft hefir
aftur á móti verið eins konar
félagsskapur heldra fólksins á
Þýzkalandi. Rudolf Hess taldist
til félagsskapar þessa og var
raunar einn af helztu áhrifa-
mönrtum hans. - <
Keisarasihnarnir urðu svo
fjölmennir, er dagar lýðveldis-
ins tóku að styttast, að félög
þeirra rúmuðu ekki þann f jölda
lengur. Keisarasinnarnir inn-
byrtu því smám saman Deutsch
nationale Volkspartei. Flokkur
þessi hafði upphaflega talið inn
an vébanda sinna gamla íhalds
menn á þeim tímum, þegar keis
arastjórnin var talin heyra for-
tíðinni til og bar sér í lagi fyrir
brjósti hagsmuni jarðeigenda.
Hann þóttist viðurkenna lýð-
veldiö, en frá því árið 1930, var
það raunvemlegt stefnumál
hans, að keisarastjórn yrði á
komið að nýju í Þýzkaland.
(Niðurlag á morgun).
þess vegna dó Kaj Munk —^ og
það varð dauði hans, sem
kannske fyrst og fremst vakti
þjóð hans á ný til dáða. Þá
fýnst, þegar 'haim var dáónn
beyrði hún hið háa hróp sann-
leikans tfrá litlu kirkjunni í
Vedersö á Jótlandi.