Alþýðublaðið - 22.08.1944, Blaðsíða 6

6
Þrifijudagur 22. ágúst 1944.
4MLS»YÐUBl*B;a
Baráfta norsku skólanna
Bölsýni eða bjarfsýni
Frh. af 5. síöu.
verkamannsins, ef þeir hafa ef
til vill verið bekkjarbræður í
barnaskóla um sjö ára skeið.
Nær því allir skólar í Noregi
voaru reknir af hinu opinbera.
Skattgreiðendur landsins lögðu
fram fé til skólanna, og að sjálf-
sögðu vildu þeir og höfðu íhlut
unarrétt um stjórn þeirra og
rekstur. Og vegna þess, að
norska þjóðin var fámenn, að
minnsta kosti miðað við ýmsar'
aðrar þjóðir, gafst hverjum og
einum þegna hennar kostur á
því að fylgjast af kostgæfni með
fyrirkomuíagi skólamálanna og
fræðslustarfseminnar.
Skólar Noregs störfuðu og á
grundvelli lýðræðishyggjunnar
að því leyti, að þar var leitazt
við að haga kennslunni þannig,
að hún yrði til þess að fá nem-
endurna til þess að hugsa og
starfa sjálífstætt. Það var til
dæmis ekki hlutverk mitt sem
enskukennara að fá nemendur
mína til þess að læra enskar
málfræðireglur utan bókar.
Hlutverk mitt var að hjálpa
þeim að finna reglurnar sjálfir,
iæra þær og æfast í að nota þær.
Því fer alls fjarri, að hér hafi
verið um einhver ný kennslu-
vísindi að ræða. Þýzkir kenn-
arar tóku upp þennan sið við
tungumálakennslu fyrir hálfri
öld. — Landflótta ítali, Montes-
sori að nafni, efndi til merkra
nýjunga í þessum efnum. Og
auk þessa höfðu Norðmenn
margt lært á þessum vettvangi
af Bretum og Bandaríkjamönn.
um.. Norðmenn fóru að dæmi
annarra menningarþjóða um
það að leggja áherzlu á það að
gera hvej?t barn að sem nýtust-
um þjóðfélagsþegni. Við lögð-
um mikla áherzlu á það, að gera
ibörnin í Noregi líkamiega
hraust. En við vorum ekkert
að bisa við að kenna þeim gæsa
ganginn, sem lætur þýzku her-
mönnunum svo vel. í skólum
okkar lögðum við eigi síður á-
herzlu á það að móta skaphöfn
barnanna en efla þeim þekk-
“ ingar og fræðslu. En við létum
okkur ekki til hugar koma að
vekja norskri æsku árásarhug
né orrustufýsn. Við vildum um
fram allt, að norsk æska yrði
sjálfstæð og dugmikil í hugs-
un sem starfi.
Þegar Þjóðverjar og föður-
landssvikararnir norsku hófu
sekn sína til þess að þröngva
skólum okkar inn í „nýskipun-
ina“, þá sást þeim yfir það að
gera sér grein fyrir því, hvaða
afstöðu norsku skólamennirnir
þegar höfðu tekið. Hér efndu
þeir til baráttu um málefni, sem
þeir báru ekki skyn á. Ég mun
aldrei gleyma því, þegar eitt
handbendi Quislings kom til
skóla okkar til þess að flytja
fyrirlestur um hið rotna þjóð-
skipulag lýðræðisins. — Þegar
hér var komið sögu, hafði nýr
skólastjóri verið skipaður við
skólann. Nýi skólastjórinn hafði
komáð jþví til leiðar, að fyrir-
rennari hans væri handtekinn
og krækti sér því næst í stöðu
hans. Þessi vegsauki hans mun
hafa átt að vera honum eins
konar uppreisn fyrir það, að
honum hafði aldrei tekizt að
halda uppi aga í bekkjum þeim,
er 'hann kenndi, né komast tií
mannvirðinga meðal stéttar sinn
ar, enda þótt hann Ihefði fengizt
við kennslu um áraskeið. Ræðu-
maðurinn flutti langloku, þar er
hann fjölyrti um það, að norska
þjóðin væri orðin langþreytt á
hinu svo nefnda lýðræði. „Við
þörfnumst ekki úrkynjaðs lýð-
ræðis. Við þörfnumst leiðtoga.
Og leiðtogar okkar eru mikil-
hæfir menn, sterkir menn!“
Þegar hér var komið ræðu
hans, sneru allir drangirnir og
stúlkumar sér við í sætum sín
um og liitu ó nýja skúiastjór-
ann. Ákafur hlátur yfirgnæfði
orð ræðumannsins, og skömmu
síðar var fundurinn í algerri
upplausn.
Það var ómetanlegt fyrir okk
ur kennarana að vita það, að
nemendur okkar voru óðfúsir
að veita okkur lið sitt í barátt-'
unni. Yfirvöldin kröfðust þess,
að við féllumst á það, er þau
nefndu „jákvæða þjóðernis-
stefnu,“ en það þýddi það, að
við ættum að bregða trúnaði við
konunginn og telja nemendum
okkar trú um það, að stjórnar-
skró okkar væri stórgölluð en
bera lof á Quisling. En við lét-
um slíkt aldrei henda okkur.
Quisling gerði allt hvað hann
mátti til þess að sigrast á við-
námi okkar. í febrúarmánuði
árið 1940 gaf hann út tilskipun
um það, að allir norskir kenn-
arar skyldu gerast félagar í
kennarasambandi hans og taka
upp samvinnu við æskulýðs-
fylkinguna, sem hann hafði lát-
ið stofna. Tólf þúsundir hinna
fjórtán þúsunda kennara í Nor-
egi neituðu að hafa nokkur
skipti við kennarasamband
Quislings. Mánuði síðar vörp-
uðu þýzkir lögreglumenn þús-
und norskum kennurum í fanga
búðir. Skömmu síðar voru fimm
hundruð kennarar fluttir til
Norður-Noregs og Finnlands
til þess að vinna þar nauðuhgar-
vinnu fyrir Þjóðverja. Þegar
kennarar þessir komu aftur
heim til sín eftir hálft annað ár
.eftir að .hafa Verið látnir lausir,
höfðu þeir unnið merkan sigur
í baráttu sinni. Þeir hafa ekki
enn gerzt félagar kennarasam
bands Quislings, og æskulýðs-
fylking hans á sér litla sögu.
Börn, foreldrar oog kennarar
um gervallan Noreg hafa lagt
fram sinn þátt þess að kennar-
arnir sigruðu í baráttu sinni.
Og Quisling reyndist mega sín
íítils í viðureigninnni við hk'
samfylkingu.
Þó' voru nokkrar undartekn-
ingar. í einum bekknum, sem
ég kenndi, var piltur úr æsku-
lýðsfylkingu Quislings. Hann
var gersamlega einangraður, og
skólasystkini hans hötuðu hann
öll og fyrirlitu. — Stundum
endurtó'k hann í kennslustund-
um slagorð þýzkra óróðursm.
um lýðræði Breta, Gyðinga og
marxista, sem hann nefndi svo.
Annars kvað lítið að pilti þess-
um. Hann bar jafnan vasabók
á*sér og í hana færði hann öll
þau ummæli mín, er hann hugði
stefnt gegn flokki hans eða
Þjóðverjum. Yfirboðurum hans
mun þó hafa fundizt þetesar
bókanir hans of heimskulegar
til þesss að áræða að sakfella
mig á grundvelli þeirra. En ann
ars þurftu Þjóðverjar og norsku
föðurlandssvikararnir ekki
skrifleg sönnunargögn til þess
að sækja menn til saka. Þeir
handtóku til dæmis einn stétt-
arbróður minn og fundu hon-
um það að sök, að hann hefði
viðhaft ummæli, sem hann
hafði aldrei látið sér. jim munn
fara. En það, að ég hafði þenn-
an pilt úr æskulýðsfylkingu
Quislings að nemanda, olli því,
að ég komst í kynni við mar-
tröð þá, sem fylgir Gestapo
og hefir ásótt 'Evrópu fró því
árið 1941.
Annars er næst að halda,
að aldrei hafi kennslan verið
ánægjulegri en einmitt þessi
hernámsár. Aldrei höfðu tengsl
in milli kennara og nemenda
verið nánari. Ég minnist þess,
að nemendur mínir báðu mig
iðulega að leiðrétta fréttir, sem
þeir höfðu skráð eftir brezka
útvarpinu. Þó voru lögð hin
þyngstu viðurlög við því að
hlusta á útvarp bandamanna.
Nú er ég kominn til Bret-
lands og tfæ notið öryggis og
frelsis og þarf ekki að óttast
Frh. af 4. síðu.
framtaks. Þetta sést ekki sízt ó
geysilegri aðsókn að skólum
landsins. Það kemur einna best
fram í því, hvernig foreldrarnir
vilja leggja grundvöllinn að
framtíð barna sinna.
Og þá kem ég að síðasta atrið
inu, sem ég vil gera að umtals-
■efni í þessu sambandi:
Fyrir nokkru hitti ég iðnaðar-
mann hér í bænum. Hann sagði
.við mig: „Þú hefir aldrei gert
að umtalsefni eitt fyrirbrigði
þessara ára, sem er að eyðileggja
fjölda barna. Sumir foreldrar
virðast álíta að þeir séu að
leggja góðan grunn að framtíð
barna sinna með þvi að láta þau
hafa mikið fé handa á milli. Ég
á 11 ára gamlan dreng. Hann
kemur til mín um hverja helgi
og biður mig pm peninga til að
skemmta sér fyrir. Þegar ég
sker mjög við nögl mér pening
ana til hans, segir hann: „Hvern
ig stendur á þessu pabbi? Þú
ert ekki verr staddur en pabbi
þessa dxengs eða hins. Þeir fó
15 krónur, 25 krónur, eða mjm
vel upp í 50 krónur um hverja'
helgi til að leika sér með. Af
hverju fæ ég svona lítið?
Hvað á ég að gera? Ég veit
að þetta er bölvun fyrir börnin.
Þetta eyðileggur framtíð þeirra.
Ég reyni að segja drengnum
mínum allt af létta. Ég sagði
honum að þó að ég væri milljón
er myndi ég ekki láta hann fá
svona mikið fé. Ég reyndi að
skýra þetta fyrir honum. Svo er
það undir skilningi hans og fyr-
irhyggjuviti komið, hvort hann
sættir sig við þetta. En ég sé
að hann getur ekki verið með,
þegar hinir fara kennske þrisv-
ar í kvikmyndahús sama sunnu
daginn.“
Þessi ummæli þarfnast ekki
neinna athugasemda frá minni
hálfu. Þau eru nægileg lexía
í sjálfu sér og ég hygg að marg
ir foreldrar kannist við þetta.
*
Já, það er verið að skamma
mig fyrir bjartsýni, en er þessi
bjartsýni þá ekki yfirleitt ein-
kenni okkar íslendinga? Er það
yfirleitt ekki ákaflega mikil
bjartsýni að ætla sér að lifa
miklu menningarlífi í þessu
hrjóstuga landi? Höfum við
ekki verið furðulega bjartsýn
á undanförnum áratugum?
Aldrei í sögu íslands hafa orðið
hér eins stórkostlegar framfar-
ir og til dæmis síðast liðin 30 ár.
Menn, sem nú eru um fimm-
tugt, segjast ekki þekkja landið,
þjóðarbúskapinn og aílt líf okk
ar, er þeir beri það saman við
það, sem tíðkaðist fyrir 30 — 40
árumi! Við erum rúmlega 120,
þúsuhdir. Við lifum í landi, sem
er og hlýtur að vera dýrt að
lifa í af því að það er svo gróð-
urlaust, svo stórt, svo erfitt yfir
ferðar og svo strjálbyggt. Við
heimtum að geta lifað full-
komnu . menningarlífi. Við
byggjum fagran háskóla, marg-
ar vísindastofnanir, glæsilega
skóla, sem við erum sífellt að
það, að Gestapomenn séu
komnir til þess að handtaka
mig í hvert sinn, sem kvatt er
dyra minna. En endurminning
in um stúlkumar og direngina,
er voru nemendur mínir ihe.ima í
Noregi, er mér þó rík í minni.
Þau hafa sannað mér það, að
starf okkar, kennaranna í Nor-
egi, hefir ekki verið fyrir gýg
unnið. Þjóðverjar tóku Suður-
Noreg herskildi á fjórum vik-
um. Þá var viðnámsþróttur
norska hersins, sem hugðist
verja ættland sitt, þrotinn og
varnir hans rocfnar. En skól-
arnir í Noregi hafa háð aðra
styrjöld við Þjóoverja í fjögur
ár. Og í þeirri baráttu veitir
Norðmönnum greinilega mun
betur.
endurbæta. Við tökum öll okk-
ar mál í okkar eigin hendur,
stofnum okkar eigin utanríkis-
þjónustu, efnum til stórfeldra
breytinga í samgöngum á landi,
á sjó og í lofti. Við viljum lifa
eins og stórþjóð! Við endur-
bætum húsnæðiskost okkar, við
kaupum fullkomnustu vélar til
allra starfa, við virkjum hita
landisins, við beislum fossana
— við gefum út dýrustu bækur
í hundraðatali. Svona væri
lengi hægt að telja. — Sumir
segja að þessar kröfur okkar
til lífsins muni setja okkur að;
síðustu á hausinn! Þetta var
sagt fyrir 1918 og það var sagt,
áður og þetta hefir alltaf verið
sagt! Hvers vegna gerum við
þetta? Hvers vegna búum við
ekki í sömu moldarkofunum og
áður? Hvers vegna förum við
ekki sömu vegleysurnar og áð-
ur? Hvers vegna notumst við
ekki við sama skólafyrirkomu-
lag og áður? Já, hvers vegna
felum við ekki öðrum forsjá
mála okkar eins og áður?
| Við gerum þetta af því við er
urtí' hjarts.ýn, af því- við gerum
KRÖFUR til lífsins, af því að
það er TÖGGUR í okkur — og
af því að við GETUM þetta,
þrátt fyrir 'salla erfiðleika.
Menntaður erlendur maður
sagði einu sinni við mig: „Ég
undrast mest dugnað ykkar ís-
lendinga. Hér er allt svo full-
komið og á framfaraleið — og
þó er landið svo einangrað og
það hlýtur að vera erfitt að
búa í því.“ — Eigum við ekki að
láta þennan dóm nægja?
*
Þessi viðleitni okkar kemur
fram á mörgum sviðum. — Ég
skal drepa á eitt. — Ég man
eftir fjórum stórbygginguni,
sem nú eru ýmist að verða full-
gerðar, eru að rísa af grunni eða
eru í undirbúningi. Þjóðleikhús
ið verður fullgert innan nokk-
urra mánaða. Það á að verða
miðstöð leiklistar í landinu, en
leiklistinn er ætíð brautryðjandi
margskonar menningarstrauma.
Sjómannaskólinn er að rísa upp
á einni hæðinni í Reykjavík,
glæsilegur og voldugur óg sést
utan af hafi og ofan af fjöllum
gnæfa yfir þessari sjómanna-
borg. Hann á að verða miðstöð
þeirrar menntunar, sem nauð-
synleg er þessari siglingaþjóð.
Skammt fyrir utan borgina á
innan skamms að rísa vinnur
heimili herklasjúklinga með
mörgum- smáhúsum, gróðurhús-
um og vinnustöðvum. Þar eiga
þeir, sem sjúkir hafa verið, en
fengið bót af einhverri ægileg-
ustu plágu, sem þjakað hefir
þessa þjóð, að fá griðland, hvíld
og vinnu við sitt hæfi, meðan
þeir eru að styrkjast, svo að
þeir geti orðið virkir þátttakend
ur í hinni daglegu önn. Ög nú
er hafinn undirbúningur að því
að koma upp tónlistarhöll hér í
bænum, sem á að verða mið-
depill hljómlistarlífsins í land-
inu, einnar göfugustu listar,
sem mannkynið á. Við stofnuð-
um tónlistarskólann af ein-
skærri bjartsýni og trú á fram-
tíðina — og hann er nú orðinn,
þrátt fyrir þröngan stakk og
léleg húsakynni, einhver full-
komnasti skóli landsins 'að því
er fróðir menn telja, en Tónlist-
arfélagið, skipað bjartsýnum á-
hugamönnum, hefir rutt honum
braut.
Og samgöngurnar. Við byggj-
um vegi og brýr, viljum eignast
fleiri og betri skip, — Og við er-
um að eignast fleiri og fleiri
flugvélar Um þessar mundir und
irbúa f jölmargir ungir menn sig
undir nám í fluglistinni og
ýmsu, sem að henni lýtur. Og
nú er talað um að við þurfum
að fara að hugsa um það að
kaupa eitt af þessum miklu flug
virkjum, sem farið er að smíða
vestur í Ameríku og erú éins
og þriggja hæða hús að stærð
— og flytja í þeim nýjan fisk
okkar á markaðinn í Englandi
og á meginlandinu, eins til
tveggja sólar'hringa gamlan —
eftir stríðið.
Já, það, er von að þið hristið
höfuðið yfir öllu þessu. Þið lát-
ið það þó nægja. í því efni er-
uð þið þó íbetri en forfeður okk-
ar. Það var ekki mikil bjartsýni
í gamla daga, þegar galdra-
brennueldamir loguðu, þegar
maðkað mjöl og brennivín var
aðalfæðan, þegar hindurvitnin
og hjátrúin réðu lögum og íof-
um. Þá var svartsýnin kostur
og bölvunin sjálfsagður hlutur.
*
Við skulum vera bjartsýn. —
Það mun reynast bezt í barátt-
unni fyrir því að skapa hér fram
farir og vaxandi menningu. En
við skulum jafnframt vera fyr-
irhyggjusöm. í þessu efni er
bezt að fara hinn gullna meðal-
veg, eins og í öðru. Bölsýni mun
drepa úr okkur kjarkinn, gera
okkur hikandi og fálmandi —
þá eru mistökin viss. Reglan á
að vera sú, sem ég sagði um dag
inn, gera kröfur til sjálfs síns
um að standa vel í stöðu sinni,
hver sem hún er — og lífsreglan
sú að jafnt skuli yfir alla ganga.
Það getur vel verið að okkur
mistakist margt af því sem við
ráðumst í, en enginn vinnur
neitt, sem engu hættir — og ég
vil enda þessar hugleiðingar
mínar um bjartsýni og bölsýni
dagsins og vegarins með þess-
um erindum úr „Brautinni“ eft-
ir Þorstein Erlingsson:
„Og þó að þú hlæir þeim
heimskingjum að,
sem hér muni í ógöngum lenda,
þá skaltu ekki að eilífu efast
um það,
að aftur mun þar verða haldið af
stað,
unz ibrautin er brotin til enda.
Og kvíðið þið engu og kornið
þið þá,
sem kyrrir og tvíráðir standið,
því djarfmannlegt áræði er eld-
stólpi sá,
sem eyðimörk harðstjórnar
leiddi okkur frá,
og guð, sem mun gefa okkur
landið.“
Þorsteinn var bjartsýnn!
Skáldin okkar haf a verið bjart-
sýn! Þau hafa sungið í okkur
hug og dug! Við skulum láta
söngva þeirra um bjartsýnina
efla okkur til drengskapar og
dáða.
HVAÐ SEGJA HIN blöðin
Fraxnliald af 4. síðu.
tjáir ekki að bera annars vegar
saman laun fyrir auka-starf og
hins vegar fyrir aðalstarf. Né held
ur tjáir að bera saman styrki, sem
einstakir ^óvinnufærir menn fá til
að lifa á, eða -laun, sem fullvinnu
færir menn fá og verða að fram-
fleyta fjölskyldu sinni af. Það væri
móðgun við ritstjóra Þjóðviljans,
að ætla, að þeir vissu ekki allt
það, sem nú er sagt, en samt verða
þeir að láta svo, sem -þeir viti ekk
er.t af því til að gefast ekki alveg
upp í málsvörn sinni.“
I
er nauðsynleg ölium þeim er
vinna tímavinnu.
Fæst í skrifstofu verkalýðsfé
laganna, í bókaverzlunum og
hjá útgefanda.
FULLTRÚARÁÐ
VERKALÝÐSFÉLAGANNA
Hverfisgötu 21.