Alþýðublaðið - 26.08.1944, Blaðsíða 6

Laugardagur 26. ágúst 1944.
I___________________________________fttÞTBUBl»g;g
Ónnur var öldin ...
J*etta eru þýzkir stríðsfangar, sem fallið hafa í hendur banda-
asaanna. Sennilega mega þessir þýzku stríðsmenn muna aðra öld,
þegar þeir unnu hvem sigurinn öðrum glæsilegri. Nú eru þeir
geymdir innan gaddavírsgirðnga og eru að vonum súrir á svip.
Thórolf Smith:
Dungal og Hallgrímskirkja
»
Vigslöðvarnar
í Hormandie
Frh. af 5. síðu.
3andið. Rykskýin sýna, hvert
leið þeirra liggur.
❖ * *
MEÐAL VEGANNA, sem
flestir eru nýlagðir, hafa
Þjóðverjar komið fyrir jarð-
sprengjum sínum. Bandamenn
hafa þó fyrir löngu hreinsað
vegi og stígi af jarðsprengjum
og öðrum farartálmum óvin-
anna, svo að flutningarnir geta
farið fram með öruggum og
sikipulegum hætti. Þo kemiur
það fyrir, að jarðsprengja
springi eins og til þess að minna
mann á það, að landganga inn-
rásarhersins á meginland
Evrópu kostaði fjör og blóð
margra hraustra og gervilegra
æskumanna. En sæju Þjóðverj
amir það, sem ég hefi séð þessa
daga, myndu þeir, jafnvel æsku
mennirnir, sem áróður nazista
virðist hafa staurblindað, ef
dæma skal eftir afstöðu jafn-
aldra þeirra jneðal stríðsfang-
anr.a, sannfærast um það, að
ósigurinn bíður þeirra óhjá-
kvæmilega. Þeir munu verða
ofurliði bornir á austurvígstöðv
tinum og vesturvígstöðvunum í
senn. Þeim verður það að litlu
liði, þótt þeir skjóti flugsprengi
um á varnarlausa íbúa Lund-
únaborgar, þegar hver skipalest
bandamanna kemst heilu og
höldnu frá Bretlandi til Frakk
lands og kemur farmi sínum
hér á land án þess a£ Þjóðveri-
ar fái nokkuð að gert En óp' f >t
borið um það, að eftir að
kom hingað hafa bandamer -'
flutt hingað lið, hergögn og
birgðir í stríðum st-aumi, án
þess að Þjóðverjar fengju hið
minnsta viðnám veitt.
Hernaðaryfirvöldin hér í
Normandie hafa tekið mér með
kostum og kynjum, og yfirfor-
ingi nokkur hefir haft mig með
sér til vígvallanna. Við ókum
í einni hinna frægu amerísku
torfærubifreiða, sem eru mjög
hraðskreiðar, auk þess sem eng
ar torfærur hefta för þeirra.
Við ókum hvern kílómetrann
af öðrum eftir frönsku þjóðveg,-
unum, og ég fletti blöðum hinn
ar lifandi myndabókar stríðs-
ins, er birtir ógn og skelfingu,
en þó jafnframt leyndar hug-
sjónir.
• » •
E1 G HEFI séð þýzka stríðs-
fanga, sem er vissulega
eftirminnileg sjón. Þeir voru
hafðir á grasvelli bak við gadda
vír — en bak við gaddavír ætti
að búa öllum þýzkum liermönn
um stað. Ég hefi séð brotin
hús og bóndabæi og vel yrkta
akra, sem sprengjur ‘hafa breytt
í gígi, er minna helzt á lands-
lagið i tunglinu. En svo sé ég
líka franskan bónda koma ak-
andi í kerru sinni eftir þjóðveg
inum. Ég sé hús sem bæft hef-
ir verið sprengju, svo að þak-
ið hefir feykzt burtu. En -allt í
einu sé ég konu rétta hönd sína,
er heldur á vatnskrukku, út
um gluggann og vökva blómin.
Þ'að er barizit af harðfengi um
þorp og bæi. Skemmdirnar eru
miklar eigi síður en í Lundún-
um af völdum flugsprengnaárás
anna. Enda þótt sprungur geti
að líta í húsveggjunum, sitja
konurnar, ú.ti á gangstéttununi,
prjóna og spjalla saman. Börn-
in leika sér úti við þjóðveginn,
og ungu stúlkurnar veifa veg-
farendunum.
* * *
ERLÖGREGLUMENN
stjórna 'hvarvetna umferð
inni, og bifreiðastjórarnir fylgja
nákvæmlega fyrirfram settum
reglum. Langar bifreiðalestir
þjóta framhjá, og skriðdrekar
aka áleiðis til vígvallanna með
miklum fyrirgangi.
„Við leggjum það ekki í vana
okkar að skjóta á kirkjuturna'1.
segir förunautur minn’ og bend
ir á kirkju, sem hefir verið lögð
i rústir. „En þýzkar leyniskytt
ur höfðu kornið sér fyrir þarna
uppi og höfðu vélbyssu að
vopni.“ Við þjótum framhjá
hverri herbúðinni af annarri og
hverjum vagnagarðinum af öðr
um, sem fyrir hefir verið kom-
ið á ökrum eð'a í eplagörðum, er
ægir saman á þessum slóðum.
Við leggjum leið okkar gegn-
um Bayeux og Caen, sem banda
menn höfðu þá einmitt náð á
vald sitt fyrir nokkrum dög-
um. Við erum staddir nokkur
hundruð metra frá víglínunni,
og sprengikúlunum regnir nið-
ur hvarvetna umhverfis okkur.
“It is pretty hot just now. We
have had some casualties". (Það
er barizt grimmt núna. Við höf
um beðið allmikið manntjón),
NÍELS PRÓFESSOR DUNG
AL ritar all-langa grein
í Morgunhlaðið í gær, og fjall-
ar greinin um ræðu þá, er séra
Sigurbjörn Einarsson flutti á
SkólavÖrðuholtinu á dögunum.
Auk þess ræðir prófessorinn
nokkuð um Hallgrimskirkju,
sem væntanlega verður reist
þar á holtinu, nauðsvn þess, að
hún verði reist, eða ekki reist,
og um kirkjuna og trúmáí al-
mennt. Fer Dungal óvægilegum
orðum um kirkjuna, einkum
fyrr á öldum og harmar, að því
er manni skilst, að nú sé farið
að gæta þrönsýni með prestum
okkar og telur hennar hafa gætt
í ræðu séra Sigurbjörns.
Grein próf. Dungáls mun
vafalaust ’vekja nokra athygli
og ber tvennt til. í fyrsta lagi
er hér um að ræða mál, sem
mikið hefir verið rætt og ritað
um og miklar deilur hafa sþunn
izt út af og í öðru lagi er grein
in eftir þjóðkunnan lækni og
vísindamann, sem ætla mætti,
að hefði mikið til síns máls,
enda skal það ekki rengt hér. A1
menningur mun vafalaust þaul-
hugsa það, sem þar var sagt,
því ekki fer maður eins og próf.
Dungal af stað til þess að rita
eitthvað í blöðin, ef ekki ber
brýn nauðsyn til. Prófessorn-
um hefir auðsjánlega verið mik
ið niðri fyrir, er hann brá sér á
bak Pegasusi. því hann þarf
þrjá dálka ‘til þess að gera gein
fyrir andspymu sinni gegn
hinni fyrirhuguðu kirkjubygg-
ingu, og hann 'hefur máls á orð
unum: „Mér hnykkti við“, sem
sagt, þama var þá eitthvað. sem
raskaði sálarró hans, hann get-
ur ekki örða bundizt, nú verður
hann að fara af stað og vara
menn við þessari óhæfu, að
reisa kirgkjuna og jafnframt að
fræða almenning nokkuð um
skemmdarstarfsemi kirkjunnar
á liðnum öldum.Rök prófessors
ins eru misjafnlega haldgóð, en
auðskilin, eins og vera ber.
Ég ætla að leyfa mér
í þessum línum, sem hér
fara á eftir, að athuga ofurlítið
sumt af því, sem próf. Dungal
setur fram í nefndri grein, ekki
af því, að ég telji, að það breyti
nokkm um endanlega af-
greiðslu kirkjubyggingarmáls-
ins né heldur vegna þess, að
það geti einhverju áorkað um
framtíð kirkjunnar í þessu
landi, heldur geri ég það sem
leikmaður, fáfróður leikmað-
ur um þessa hluti og vona, að
mér verði ekki legið á hálsi fyr
ir það, né brigslað um ofiátungs
hátt, því grein þessi er ekki, eða
á ekki að vera skrifuð í þeim
tón.
II.
Það virðist einkum vera
tvennt, sem mestu máli skiptir
í grein próf. Dungals. Annars
vegar hvort ekki sé gersamlega
ónauðsynlegt að reisa Hall-
grímskirkju og hins vegar, að
kirkjan sé að nokkru leyti
hættuleg stofnun, að jninnsta
kosti hafi hún verið það" áð-
ur fyrr. Skuíu þessi tvö atríði
tekin til nokkurrar athugunar
og málið rætt, eins og það horf
ir við frá mínum bæjardyrum
En áður en lengra er haldið er
rétt að leiðrétta rangfærslu,
eða mísskilning í grein prófess
orsins, þar eð það skiptir tals
verðu máli. Próf. Dungal tekur
upp nokkrar setningar úr ræðu
sr. Sigurbjörns og segir síðan:
segir fyrirliði •úr herlögregl-
unni. Við ökúm inn í Caen.
Sum • borgarhverfin eru rústir
einar. Áin er millum okkar í
torfærubifreiðinni og hinna
stríðandi þýzku hefsveita.
„ÞesSi tilfærðu orð prestsins eru
þótt í smáum stíl sé, bannfær-
ing til handa öllum þeim mönn
um, sem eru á móti jbví að Hall
grímskirkja sé reist jyrir opin-
bert jé, samkvæmt teikningu
Guðjóns Samúelssonar“ (letur-
br. mín ThS.). Mér er kunnugt
um, að hið opinbera hefir ekki
lagt einn einasta eyri til’Hall-
grímskirkju; að minnsta kosti
ekki enn sem komið er, hvað
sem síðar verður. Það fé, sem
þegar hefir safnazt, hefir feng-
izt með gjöfum og happdrætti.
Menn hafa af frjálsum vilja
látið fé af hendi rakna ti.I kirkj
unnar, án þess, að ríkið eða bæj
arfélagið hafi komið þar nærri.
En nú komum við að þessu:
Til hvers á að reisa kirkju? Er
nokkur nauðsyn á því? Próíess
or Dungal álítur, að því er
manni skilst, að það sé mesta
fásinna og væri 'hægt að reisa
margar nytsamari byggingar.
Meira að segja télur hann, að
það væri fullgott, að sr. Sigur
björn og aðrir prestar flytji und
ir beru lofti guðsþjónustur,
„með jörðina undir fótum og
himingeiminn allt í kring um
sig“, enda hafi það verið alsiða
í Palestínu til forna. Að vísu
láðist prófessornum að geta
þess, að einhver munur hljóti
að vera á loftslaginu hér í
Reykjavik á Skólavörðuholt-
inu eða undir skuggsælum
trjám á Olíufjallinu í Landinu
helga. En sleppum því, enda,
þótt vel gæti svo farið, ef leið-
beiningar prófessors Dungals
um þetta efni næðu fram að
ganga, að læknar bæjarins
fengju ærið að starfa er kvef
pest og lungnabólga tæki að á-
sækja gervalla Hallgrímssókn
vegna vosbúðar og kulda við
hinar vinsælu útjguðsþjónustur
á Holtinu.
Nú er það einu sinni svo, að
ríki og kirkja erp ekki aðskilin
hér á íslandi. Mikill meiri hluti
manna í Reykjavík og jafn-
framt um landt allt, er í Þjóð-
kirkjunni. Þetta fólk vill kirkj-
ur, eða að mirnstta k* s.ti verð-
um við að áxykta svo, meöan
annað liggur ekki fyrir. Dóm-
kirkjan í Reykjavík Var reist
fyrir tæpum 100 árum, eða árið
1847, í þeirri mynd, sem hún
er nú. Þá voru íbúar í Reykja-
vík um 1100 að tölu. Nú munu
íbúar Reykjavíkur vera tals-
vert yfir 40 þúsund manns ,en
aðeins ein kirkja hefir bætzt
Lúterstrúarmönnum Fríkirkjan
(Að vísu er ein í smíðum, Laug
arneskirkja) Maður skyldi þvi
ætla, að það væri tímabært, að
hér yrði reist önnur kirkja í
viðbót, vegleg og fögur kirkja,
sem samsvarar kröfum tímans.
Auk þess' verður Hallgríms-
kirkja ekki aðeins kirkja í
venjulegum skilningi, hún á
jafnframt að vera Öbrotgjarn
minnisvarði um eitt mesta mik
ilmenni þjóðarinnar, sem mann
fram af manni hefir verið einna
ihugþekkastur álþýðu þessa
.lands, Hallgrím Pétursson.
III.
Próf. Níels Dungal spilar svo
gamla grammófónplötu og tefl
ir fram rökum, sem ætla mætti
að farið væri að slá í. Það er
eins og hann haldi að hann hafi
fundið einhvers konar Kolum-
búsaregg, þegar hann dettur of
an það, að réttara væri að reisa
t. d. íbúðir fyrir húsnæðislaust
fólk, sem nú verði að hýrast í
héilsuspillandi íbúðum. Þá
bendir prófessorinn á, að rétt
væri að byggja dagheimili íyrir
börn. Að sjálfsögðu á að byggja
íbúðir, góðar íbúðir fyrir það
fólk, sem nú verður að hafast
við í bröggum, skúrum og and-
styggilegum kjallara'holum. Um
þetta eru allir hugsandi menn
sammála. En úr þyí að pró-
fessorinn minnist á opinbert fé,
hvers vegna getur ekki hið op-
inbera, bærinn eða ríkið, eða
báðir þessir aðilar í samein-
ingu, lagt fram ríflega fúlgu til
þess að hrinda þessum þarfa-
málum í framkvæmd? Ekki
þyrfti það að koma í bág við
Hallgrímskirkju, sem engan
styrk hefir fengið frá því op-
inbera. Ef ég væri í sporum
próf. Dungals, myndi ég rita
skoðanabræðrum hans í bæjar
stjórn (Sjálfstæðismönnum) og
segja sem svo: Frá heilsufræði
legu sjónarmiði séð er húsnæðis
ástandið í bænum óþolandi og
úr því verður að bæ-ta þegar í
stað. Ég legg því til, að bærinn
láti' byggja þegar í stað nægi-
'lega margar nýtízku íbúðir
handa húsnæðislausu fólki. En
þetta hefir prófessorinn ber-
sýnilega ekki gert til þessa og
bæjarstjórnarmeirihlutinn hef
ir ekki verið sérlega viðbrags
fljótur þegar um var að ræða
íbúðir handa efnaminni stéttum
þessa bæjarfélags.
Um þetta atriði er óþarfi að
ræða, hvað þá heldur deila.
Próf. Dungal hefir vakið máls
á þessu vandamáli, húsnæðis-
eklunni, sem er bænum okkar
tii háborinnar skammar og þáð
væri vel, ef þessi ábending pró-
fessorsins gæti orðið til bess að
öldungadeildin í bæjarstjórn-
inni gæti vaknað af Þyrnirósar
svefni sínum, áður en það er um
seinan.
í annarri grein verður vænt-
anlega vikið að menningar-
fjandskap kirkjunnar i sam-
bandi við grein próf. Dungals.
Svar viðskiplaráðs
Framhald af 4. síðu.
Þá telur félagið Iþá staðhæf-
ingu ráðsins ranga, að í skýrsl-
um [þess og áætlunum hafi
rekstrarkosnaðnr verði talin
hærri en hann varð. í áælun-
um félagsins í marz 1943' er
gert ráð fyrir, að meðalflutn-
ingskosnaður á smálest verði um
800 krónur, en isamkvæmt reikn
ingi hefur hann orðið um 540
krónur og hefur kosnaðurinn
þannig verið áætlaður nær 50%
hærr|i en hann hefur reynst.
Þess íber þó að igæta, að á ár-
inu var flutt mun meira en á-
ætlun ifélagsins gerði ráð fyrir,
en kosnaðurinn vex ekki að
•sama skapi, og á. þessi stór-
kostlegi munur að nokkru leyti
rót sína að rekja til þessa.
í svari sínu ræðir félagið um
áhrif flutningsgj aldalækkunar-
inar á vísitöluna. Þótt ráðið
telji það, sem féLagið segir um
þetta mál, mjög villandi sér það
ekki ástæðu til þess að ræðá
það nánar hér, en sambandið
milli flutningsgjaldanna og dýr-
tíðarinnar er vissulega mun
nánara og með örum hætti en
félagið vill vera láta.
Af þiví, isem hér hefur verið
sagt er Ijóst, að Eimskipafé-
lagið ihefur ekki í svari sínu
Ihaggað neirm í hinni fyrri grein
argerð ráðsins. Það er óhrakið,
að félagið varð ekki við marg-
ítrekaðum tilmælum að - veita
uipplýsingar um rekstur þess og
afkomu síðari hluta ársins 1943,
upplýsingar, sem voru skilyrði
þess, að hægt væri að gera sér
í hugarlund hverju fram yndi
um af komu félagsins, — a ð
það beitti sér af alefli gegn
lækkun flutnmgsgjaldanna síð-
ast iá árinu 1943, iþótt því hlyti
þó að vera orðið Ikunnugt um
hina óvenjulegu afkomu ársins,
og að rekstrarniðurstöður ársins
1943 eru all frábrugðnar þeim
skýrslum og áætlunum, sem
ráðið haði fengið frá félaginu í
marz 1943.