Alþýðublaðið - 01.09.1944, Blaðsíða 4

4
ALÞÝÐUBLAÐfÐ
Föstudagur 1. sept. 1944.
Stefán Jóh. Stefánsson um stjórnmálasfefnur að sfríðslokum: Síðasla grein.
Erlend áhrif á fsl. sfjórnmál að sfriðslokum,
fXi')^ðnblaði5
Cítgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: og 4902.
Símar afgr^iðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Fitmn ár.
FIMM ÁR eru liðin í dag
síðan Hitler kveikti ófrið
arbálið í Evrópii með árás sinni
á Pólland. Hefir þessi styrjöld
því nú þegar staðið mun leng-
ur en hin síðasta, sem ekki hafði
staðið nema rúm fjögur ár og
þrjá mánuði, þegar vopnahlé
var samið í nóvemlber 1918. En
því betur er nú einnig farið að
hilla undir endalok yfirstand-
andi hildarleiks, og er þess að
vænta, að þá verði betur um
hnútana búið, en siðast, þann-
ig, að aðrar eins hörmungar
eigi ekki eftir að endurtaka sig
að minnsta kosti í lífi þeirrar
kynslóðar, sem nú er uppi.
Það er mörgum enn í fersku
minni, hvernig þýzkir striðsæs-
ingamenn byrjuðu strax að síð
ustu styrjöld lokinni að æsa
upp til nýrrar styrjaldar með
þeirri sfaðhæfingu, að þýzki her
inn hefði aldrei verið sigraður
af herjum bandamanna þá. „Im
Felde unbesiegt“ — ósigraður á
vígvöllunum — var slagorð,
sem þá kvað við landsenda á
milli í Þýzkalandi árum saman;
og þó að vitað væri og marg-
sannað, að Þjóðverjar höfðu
ekki beðið um vopnahlé fyrr en
hershöfðingjar þeirra töldu alla
von úti, að fá varizt til lengdar,
þá mátti þó allt af blekkja
þýzku þjóðina í það sinn með
því, að stórkostlega ósigra hafði
hinn þýzki her þá hvergi beð-
ið á sjálfum vígstöðvunum, sem
auk þess voru enn alls staðar
langt utan landamæra Þýzka-
lands, þégar vopnahléð var sam
ið.
En það verður ekki eins létt
fyrir þýzka nazista og stríðsæs
ingamenn að blekkja hana með
slíkum slagorðum að þéssu stríð,
loknu.
Mánuðum saman hefir þýzki
þjóðin ekkert annað heyrt frá
vígvöllunum en fréttir um hrak
farir og undanhald undir hinni
dásamlegu handleiðslu „for-
íngjans“. í Frakklandi eru her-
skarar hans alls staðar á flótta
fyrir leiftursókn Bandaríkjáhers
ins til landamæra Belgíu og
Þýzkalands. Tveir þriðju hlutar
ítalíu eru þegar tapaðir. í Rúm
eníu er hið hernaðarlega þýðing
armikla olíulindasvæði við Plo
esti þegar á valdí Rússa og vörn
þýzka hersins í þeim hluta álf
unnar í upplausn. Og norður
við Eystrasalt knýr níssnesk-
ur her þegar á við landamæri
Austur-Prússlands. Úr því, sem
kómið er, getur það varla verið
nema nokkurra vikna, eða í
mesta lagi mánaða spursmál,
hvenær vígstöðvarnar færast
inn í sjálft Þýzkaland.
Þýzki herinn hefir þannig í
þessari styrjöld nú þegar farið
allt aðrar og alvarlegri hrakfar
ir en í þeirri síðustu. Um hann
verður í þetta sinn aldrei sagt,
að hann hafi verið „im Felde
unbesiegt“. En því frekar þarf
það skýringar við, að enn skuli
hið endanlega hrun og uppgjöf
enn ekki vera komið.
Fyrir löngu hefir meginhluti
E
LEGA ISLANDS, menning-
arhættir, framleiðsla og
markaðsmöguleikar erlendis og
þörf innkaupa þar, orka mest
á menningarleg og fjáríhags-
viðskipti okkar við önnur lönd.
Aldagömul mjenningártengsl
og skyldleiki, auk gamalla og
nýrra fjárhagsskipta, hljóta að
leiða til all náinna samskipta
við Norðurlandaríkin Dan-
mörku, Noreg og Sviþjóð. Auk
þess verður að gera ráð fyrir,
að vökul augu íslenzkra stjórn-
málamanna. komist ekki fram
hjá þeirri staðreynd, að stjórn
arfarslegu frelsi okkar og menn
ingu 'sé bezt borgið með nánu
samstarfi við Norðurlönd. Það-
an er okkur engrar yfirdrottn-
unar von, en aftur á móti vin-
samlegs starfs. Stjórnmálaþró-
unin á Norðurlöndum getur því
af eðlilegum ástæðum haft
nokkur áhrif á íslenzk þjóðmála
störf.
ísland hefir um langt tíma-
bil haft mikil fjárhagsskipti við
Bretland. Þær íslenzku inneign
ir, er safnazt hafa þar, hljóta
og að örfa þau skipti á næstu
árum. Stjórnmálastraumar þar
í landi fara því ekki alveg
fram hjá íslandsströndum.
Hvað Bandaríkin snertir gegn-
ir að sumu leyti líku máli, þó
að fjarlægðin sé þar miklu
meiri og viðskiptaböndin yngri
og ótraustari. En auknar og
bættar samgöngur, ekki 'hvað
sízt um loftin blá, saman söfn-
uð inneign þar, og aukin menn
ingarleg tengsl munu ekki alveg
rofna, að stríði loknu, eins og
varð raunin á eftir heimsstyrj-
öldina 1914—18. Stjórnmálaleg
þróun í Bandaríkjunum má því
vel að einhverju leyti orka til
áhrifa á íslenzk (þjóðmál. Auk
þess er rétt að veita því at-
ihygli, að hinir sterku flotar
Bretlands og Bandaríkjanna,
eiga tíðförult um Atlantsála.
þar sem ísland liggur mitt á
milli. Og þá reynslu höfum við
af Engilsöxum í þessu stríði, að
þeir hafi tekið með vinsemd og
skilningi á sjálfstæðismálum
okkar, og 'höfum við því mikla
ástæðu til þess að álykta, að
þessi tvö stórveldi, muni ekki
þrengja kosti 'okkar, hvað
stjórnarfarslegt sjálfstæði snert
ir, ef við höfum sjálíir vit,
manndóm og 'háttvísi til þess
að gæta okkar mála, sem sjálf-
stæðri þjóð ber. En vera má að
við þurfum að taka um það á-
kvarðanir, eftir því sem unt er,
á hvern hátt við eiguni að bregð
ast við alþjóðlegu samstarfi til
þess. að öryggja frið að stríði
loknu. En hvað sem segja má
um al'lt þetta, þá er það víst, að
stjórnmálaþróun í engilsax-
nesku lýðræðisriíkjunum er
okkur vissulega viðkomandi og
verður ekki áhrifalaust á ís-
landi
Hvað, sem kann að verðá ráð
andi á meginlandi Evrópu utan
Norðurlanda, í stjórnmálum, þá
mun það, að öllum líkindum,
ekki hafa mjög mikil áhrif á
þýzku þjóöarinnar, þrátt fyrir
allar blekkingar um leynivopn,
vafalaust gefið upp álla von.
En blóðstjórn Hitlers héldur
henni í járngreipum og neyðir
til, að berjast áfram vonlausri
baráttu. Vera má, að við landa-
mæri Þýzkalands takizt að
veita eitfhvað meira viðnám,
en hingað til, um nokkurt skeið,
og að vopna'hléð sé, því miður,
'ekki eins nálægt og margir
ætla. En enginn mun þó lengur
láta sér detta í hug, að það
geti úr þessu verið nema mán-
íslenzka stjórnmálaþróun Höfuð
forystu lýðræðisríkjanna verður
væntanlega fyrst um sinn ann-
ars staðar að finna, og þau ríki,
er kynnu að 'hállast að bylting
ar- og einræðisstefnu kommúni-
ista, munu áreiðanlega hlíta for
ystu Rússlands.
En ráðamenn Rússlands,
munu vissulega hafa sitt að
segja. Þaðan getur gætt áhrifa
á stjórnmál viða um lönd, og
þá einnig á íslandi. Ef svo færi,
eins og miklar líkur benda til,
að stjóraendur Sovét-Rússlands
kommúnistar þar í landi, seilist
eftir sem áður til stjórnmála-
áhrifa í öðrum riíkjum, !þá munu
þeir vissulega gera sitt til þess
að styrkja og efla þann flokk
hér á landi, sem fyrir er, og
staðið hefir 'frá stofnun hans
í nánu sam'bandi við höfuð-
stöðvarnar í Moskva.
Engin- gjörhreyting
Þegar þess er gætt, sem hér
á undan er sagt, um útlit og
horfur í erlendum stjórnmál-
um, og einnig með hliðsjón af
atvinnu- og fjármálaháttum
hér á landi, virðast öll skyn-
samleg rök hníga f þá átt, að
engin gjörbreyting verði á ís-
lenzkri flokkaskiptingu, né á-
stæða sé til að ætla, að gömlu
flokkarnir hverfi úr sögunni og
nýir flokíkar rísi á rústum
þeirra. Öflin innan frá og
straumarnir utan að benda ó-
tvírætt ti'l þess, að hér á landi
verði áfram háð glíma bæði á
mil'li þeirra, er hagsmuna og
forréttinda hafa að gæta við
verndun auðs og atvinnurekst-
urs á hönduim einstakrá manna
og einkafyrirtækja (íhalds- og
auðvaldsflokka), og hinna, er
'berjast fyrir umsköpun þjófé-
lagsins til auðjöfnunar og félags
legs öryggis eigna'lausra eða
eignalitilla alþýðustétta (jafn-
aðarmenn, frjálslyndir umbóta
menn), og einnig á milli þeirra,
er gjörbreyta vilja þjóðfélag-
inu með lýðræðislegri þróun eft
ir þingræðisleiðum og festa og
öryggja lýðræðið í framkvæmd
(jáfnaðarmenn, frjálslyndir lýð-
ræðismenn), og hinna, sem vilja
umsteypa þjóðfélaginu með of
beldi og halda síðan velli með
alræði eins flokks (kommúnist-
ar). En á vissum stigum þessar-
ar haráttu og í þjóðfélam^’'
sem rikir upplausn- og vand-
ræða ástand, þá hefir reynsl-
an sýnt, bæði erlendis og hér-
lendis, að ofstopafullir og á-
byrgðarlitlir auðvaldsflokkar
og harðsnúnir kommúnistar,
geta tekið höndum saman, í bar
áttu gegn umbóta og lýðræðis-
flokkunum.
Eiíis og verið hefir umdan-
farið, mun hér á landi áfram
vferða íhaldssamur, auðvalds-
sinnaður borgaraflokkur, þar
sem væntanlega verða mestu
rá'ðandi lýðræðisöfl; þó vak-
andi einræðishneigð kunni á^-
fram að finnast —- Sjálfstæðis-
aða spursmál, að ráðið verði
niðurlögum þess glæpahvskis,
sem nú í fimm ár hefir leitt svo
ósegjaniegar hörmungar yfir
flestar þjóðir Evrópu og þó
raunar .milslu fleiri.
En þeim mönnum, sem að
því loknu eiga að ganga frá
friðnum, er lagður mikill vandi
á herðar. Því að undir réttlæti
hans, 'hófsemi og framsýni verð
ur það ekki hvað sízt komið,
hvort sigurinn á ofbeldi og villi
mennsku nazismans reynizt var
anlegur eða ekki.
flokkurinn. Hugsanlegt er að
koma kynni til stofnunar frjáls
lynds borgaralegs lýðræðis-
flokks, sem þó væri andvígur
lokamarki jafnaðarstefnunnar.
en ætti fylgi sitt fyrst og frem'st
meðal millistéttanna og smáat-
vinnurekenda í ,bæjunum, flokk
ur, sem jafna mættfi.' við róttæka
flokkinn í Danmörku, vinstri
menn í Noregi, þjóðflokkinn í
Sviþjóð og frjáls'lynda flokk-
inn í Englandi, svo nokkur
dæmi séu nefnd. Þessi flokkur
gæti staðið’ nærri hugarfari
og áhugamálum margra kjós-
enda Sjálfstæðsflokksins. Bænd
ur munu áfram, fleiri eða færri
fylgja sér um Framsóknarflokk
inn, en það fer, eins og áður
segir, eftir forystu flokksins, og
þróun þjóðfólagsins, Ihvort sá
flokkur muni frekar vinna með
umbótamönnum éða kyrstöðu-
sinnum, en þó á lýðræðisgrund-
velli. Hér mun og áfram starfa,
engu síður en áður, flokkur lýð
ræðisjafnaðarmanna, flokkur
þeirra,' sem að lýðræðishætti og
eftir þingræðisleiðum, vill um
breyta og þróa þjóðfélagið til
auðjöfnunar og félagslegs ör-
vggis — Alþýðuflokkurinn. Og
loks mun hér verða eins og áð-
ur flokkur kommúnista, sem
haldinn er ofsatrú þeirra kenn
inga, að það eigi að umbylta
þjóðfélaginu, og koma á alræði
öreiganna. Þessi flokkur er Sam
HINAR NÝJU LAUNADEIL
UR eru áð vonum mikið
ræddar í blöðunum um þessar
mundir. Blaðið Skutull minnist
þ. 23. f. m. á ýmislegf i því
samandi, sem sumpart má telja
að sök eigi á þessum deilum, og
'í sumum tilfellum að minnsta
kosti er notað sem átylla til
fyrir þeim af mönnum, sem
koma vilja slíkum deilum af
stað til þess að geta sjálfir fisk
að í gruggugu vatni. Skutull
skrifar:
einingarflokkur alþýðu — Social
istaflokkurinn. Honum hefir
verið, er og.mun verða stjórnað
af kommúnistum og alltaf þræða
í kjölfar Sovet-Rú sd =nrls,
hversu breytileg og tækifæris-
sinnuð með köflum sem sú
stefna verður. Og engu breytir
það hvaða nafn þessi flokkur
ber, né þó hann hafi s-tutt um
skeið menn, sem alls ekki að-
hyllast raunverulega stefnu og
starfsaðferðir kommúnista.
Munu þeir sjá, og væntanlega
fyrr en síðar, að því aðeins geti
þeir fylgt Sameiningarflokk
: alþýðu — Socialistaflokknum að
málum, að þeir vilji hlýta for-
ystu og fyrirmælum kommún-
ista.
Þó að stjórnmálaflokkarnir á
íslandi starfi þannig áfram eft-
ir líkum höfuðstefnum og áður
hefir verið, getur hinsvegar á-
stand innanlandsmála og á'hrif
utan frá, orkað verulega á fylgi
flokkanna, samstarf, baráttu og
starfsaðferðir.
Eftirtektarverðir
straumar erlendis
Meðal l(ýðræðisþjóða þeirra,
er nú heyja ægilegar orrustur
við nazista og þjóna þeirra, gæt
ir eftirtektarverðra stauma frels
is og um'bóta. Atlantshafssátt-
Framh. á 6. síðu.
En hins vegar er heldur ekki
hægt að réttlæta það, að ,*a :p
sé hér miklu lægra en á öllum
öðrum sambærilegum stöðum. Ætti
,því grunnkaupið hér að vera kr.
2.45 í stað 2.10, og í raun og rétti
er ekkert vit í öðru en að sama
eða.nálega sama kaup sé greitt fyr
ir sömu vinnu, hvar sem er á land
inu.
Nú hefir alþingi verið kvatt sam
an 2. september, eða hálfum mán
uði fyrr en áður hafði verið ákveð
ið.
„Síðan á áramótum hafa 20
stéttarfélög fengið hækkað grunn
kaup sitt með nýjum samningum.
Þannig er grunnkaup í dagvinnu
karla nú orðið kr. 2.45 á félags-
svæðum þessara félaga: Dagsbrúri
ar í Reykjavík, Esju í Kjósarsýslu.
Verkalýðsfélags Ölvershrepps, hjá
Verkalýðfélaginu Báran á Eyrar-
bakka, Verkalýðsfélagi Borgarness
og Verkalýðsfélaginu í Vest-
mannaeyjum.
Tvær krónur og fimmtíu er
grunnkaupið á Akureyri, á Hjalt-
eyri og í Glerárþorpi, en þar eru
kaffitímar ekki ’greiddir, svo raun-
verulega er það þar hið sama og
á fyrrnefndum stöðum.
Hér (þ. e. á ísafirði) er grunn-
kaup karla kr. 2.10.
Skutli er það vei ljóst, að vegna
þess stjórnleysis, sem nú er á land-
inu, verða allar kauphækkanir að
eugu gerðár jafnóðum og þær nást
fvam, og það sem verra er: áiagn-
ingargróði braskaralýðsins marg-
faldast með verðfalli krónunnar
og vaxandi dýrtíð.
Má því með vissu rétti segja,
að tvísýnn sé gróðinn af kauphækk
unum eins og, nú standa sakir og
meira undir hinu komið, að at-
vinnulífið færist ekki saman frá
því sem nú er.
Segir þingmðaur Norður-ísfirð-
inga fullum fetum, að þetta standi
í sambandi við verkfall iðnverka
fólks og sanminga uppsagnir verka
lýðsfélaganna.
En hvað hyggst alþingi fyrir?
Ætlar það sér máske að lögfesta
hið geysimisjafna kaup og stað-
festa þannig það ranglæti,, sem á
er komiö fyrir þá sök, að all-
mörg félög hafa viljað fullreyna
þgð, hvort dýrtíðia verði látin
hækka skefja- og takmarkalaust,
þótt kaupgjald breytist ekki. Með
því væri frekja kommúnista ekki
illa launuð.'!
Eí þetta er áform alþingis, neyð
ast'öll þau félög, sem taka hafa
viljað tillit til þjóðarheildarinnar
og atvinnulífsins, til að segja upp
samningum þegar í stað og reyna
að fá sambærilegt kaup við þá
staði, sem knúið hafa fram kaup-
hækkanir það sem af er þessu ári.
Og þetta yrði að gerast, áður en
misrétti hins misjafna kaups væri
orðið lögfest.
Mætti hins vegar treysta alþingi
til viturlegra og réttlátra ráð-
stafana, til niðufærslu dýrtíðar og
samræmingar .kaupgjalds, sem er
alveg sjálfögð við hlið hins lög-
j boðna verðlags um allt land, er
i Framh. á 6. síðu.