Alþýðublaðið - 13.09.1944, Blaðsíða 4

1
4LÞYÐUBLAÐKÐ
Miðvikudagur 13. sept.
(jtgefandi: Alþýðuflokburinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
E-ýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Símar ritstjórnar: 4nCl og 4902.
Símar afer^iðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðu orentsmiðjan h.f.
Stjórnin og
dýrtiðarmálin.
JJALDAN hefir það komið
eins átakanlega í ljós og
við útvarpsumræðurnar um dýr
tíðarfrumvarp stjórnarinnar á
altþingi í fyrrakvöld, hve ó-
heppilegt það er í þingræðis-
landi, að stjórnin sé skipuð ut-
anþingsmönnum, án nokkurs
stuðningsflokks, hvað þá held-
ur stöðugs sambands eða sam-
vinnu við meirihlutann á þingi.
Það var viðurkennt af báð-
run þeim ráðherrum, sem töl-
uðu af hálfu stjórnarinnar, að
hún teldi tillögur sínar hvergi
aiærri þær einu, sem til greina
gætu komið til þess að stöðva
hina yfirvofandi nýju dýrtíðar-
flóðöldu. En engu að síður
samdi stjórnin dýrtíðarlagafrum
var sitt án nokkurs samráðs við
þingið eða flokka þess, og
hafði ekki einu sinni þá varúð
að bíðá með að leggja það fram
þar til sá tími var útrimrf'r-
sem hún hafði þó veitt f-lokk-
unum til athugunar og athuga-
semda.
Slík vinnubrögð kunna vitan
lega ekki góðri lukku að stýra
þar, sem eins er ástatt og hér
Jijá okkur nú, — að stjórnin er
skipuð utanþingsmönnum ein-
um og þingið, að því er frekast
verður séð, öldungis ófærf til
þess að mynda nýja stjórn í
hennar stað. Enda er nú kom-
ið, sem komið er: Dýrtíðarlaga-
lagafrumvarp stjórnarinnar hef
ir fengið alla flokka þingsíns á
móti sér, og forsætisráðherra
lýst því yfir, að stjórnin muni
hiðjast lausnar, ef ný stjórn
hafi enn ekki verði mynduð
innan þings, eða samkomulag
náðst um dýrtíðarráðstafanir,
sem hún telji viðunandi, fyrir
15. september.
* .
Það er nú .hins vegar, sann-
ast að segja, erfitt að sjá, hvað
við það væri unnið, að núver-
andi stjórn bæðist lausnar
meðan enginn möguleiki er sjá
anlegur til þess, að þingið geti
myndað aðra í hennar stað. Því
að hvað myndi það þýða ann-
að, en að henni yrði af forseta
falið að fara áfram með völd,
eða að önnur utanþincrc-<'+'i^rn
yrði mynduð í hennar stað, þar
íil þinginu hefði tekizt að
mynda stjórn eða tímabært
þætti að láta fara fram nýjar
kosningar?
En fyrir hinu er ekki hægt
að loka augunum, að eitthvað
verður að aðhafast í dýrtíðar-
málunum, og það fljótt, ef ekki
á illa að fara. Þ. .15. september
gengur hin nýja, hækkaða vísi
tala landbúnaðarframleiðslnn--
ar í gíldi, og þá skellur fyrirsjá
anlega ný flóðalda dýrtíðarinn
ar yfir, ef ekkert hefir verið
að gert til þess að verja þjóð-
ina fyrir henni.
En því betur eru, eins og við-
kennt er, jafnvel af stjórninni,
fleiri leiðir til þess, að gera það,
en að samþykkja hið stórvar-
hugaverða dýrtíðarlagafrum-
varp hennar, sem í aðalatriðum
Ræða Emiis Jónssonar um dýrlíðarmálin á alþingi í fyrrakvöld:
íðarlagalrumvarp, sem stefnir úi
mu ófæruna og gerðardómslögin
ALÞÝÐUBLAÐIÐ birtir í dag fyrri hluta hinnar athygl-
isverðu ræðu, sem Emil Jónsson flutti fyrir hönd Al-
þýðuflokksins við útvarpsumræðurnar um, dýrtíðarlagafrum
varp stjórnarinnar á alþingi í fyrrakvöld, þ. 11. þ. m.
Síðari hluti ræðunnar mun hirtast í blaðinu á morgun.
____________________________________________
EG vil fyrst með nokkrum i
orðum gera grein fyrir i
hvernig frumvarp það, sem hér
liggur fyrir, ber að. Með bréfi
dags. 30. f. m. mótteknu rétt
um það leyti, sem alþingi var
að koma saman, var flokkun-
um sent frumvarp þetta, sem
algert trúnaðarmál, til athug-
unar. Óskað var eftir, að svör
flokkanna væru komin ríkis-
stjórninni í hendur eigi síðar
en 10. þ. m. Virtist því mega
álíta, að flokkarnir hefðu mál-
ið til athugunar þessa tíu
daga, og að ríkisstjórnin mundi
að þessUm tíma liðnum taka til i
athugunar svör flokkanna. En
þetta fór á annan veg. Áður en
kunnugt var um svar flokk-
anna, er málinu útbýtt á al-
þingi, eins og engra tillagna
hefði verið leitað, þann 5. þ.
m. að ég ætla, og útvarpsum-
ræður ákveðnar einnig áður
en svörin komu.
Nú vil ég spyrja hæstvirta
ríkisstjórn, hvort hún álíti, að
svona vinnubrögð séu vænleg
til góðs árangurs, í svo stóru
máli?
En þetta er því miður ekkert
nýtt. Hv. ríkisstjórn hefur við
haft þessi vinnubrögð oft áð-
ur, eða svipuð. Hún ákveður
að fara sínar leiðir, hvað sém
flokkunum líður og án samráðs
við þá, og því fer oft sem fer,
að árangurinn verður ltyill eða
enginn.
Éf einhver alvara hefði
fylgt, hefði vitanlega átt að
reyna samvinnu við flokkana,
gera að minnsta kosti tilraun-
ina alvarlegar heldur en hér
hefur verið gert og sjá svo til
hver útkoman yrði.
Þetta er um formshlið máls-
ins.
AnrsáEI dýrtíöarmá!-
anna.
Enda þótt það hafi oft verið
gert áður, bæði af mér og öðr-
um, í útvarpi og annars staðar,
tel ég vera nauðsynlegt, að
rifja upp fyrir sér, í upphafi,
í mjög stórum dráttum, gang
dýrtíðarmálanna í heild, til
þess að geta betur gert sér
grein fyrir, hvaða ráð hafa
verið ráðin í þessum málum,
hvaðan þau hafa komið og
hvernig þau hafa reynst.
gengur út á að lögbjóða lækkun
Ibæði kaupgjalds og atfurða'verðs.
iSú leið, sem talsmaður Alþýðu-
flokksins benti á undir útvarps
umræðunum á alþingi í fyrra-
kvöld, að revna að festa núver
andi kaupgjald og afurðaverð
með frjálsum heildarsamning-
um aðila í því skýni að stöðva
dýrtiðarflóðið, er miklu líklegri
ti\ árangurs, en leið lögþving-
unarinnar, efcki sízt nú eftir að
stjórn Alþýðusambandsins hef-
ir lýst sig þeirri leið meðmælta
að fenginni nokkurri samræm-
ingu á núverandi kaupgjaldi í
landinu. Og það væri því ein-
kennilegt, ef sú leið væri að
minnsta kosti ekki reynd til
hlítar, áður en farið væri út á
braut beinnar lögþvingunar,
svo illa sem hún hefir gefizt
okkur í dýrtíðarmálunum hing
að til. En að sjálfsögðu þarf nú
að hafa hraðann á.
*
Það er að vísu til flokkur í
landinu, sem enga lausn villl á
Ef við hverfum aftur til árs-
ins 1939, finnum við fyrstu
aðgerðirnar: 1) Hlutfallið milli
kaupgjalds láglaunaðra verka-
manna og verðlags landbúnaðar
afurða var sett fast, eins og
það þá var. 2) Húsaleigan var
fest. 3) Verðlagseftirlitið
skerpt og 4) Bönnuð hækkun á
útlánsvöxtum banka.
Árið 1940 voru tengslin slit-
in. sem bundin höfðu verið
milli kaupgjalds og verðlags
landbúnaðarafurða.
Árið 1941 fékk ríkisstjórnin
þáverandi heimild til: 1) Að
láekka tolla af nauðsynjavörum
og jafnvel til að fella þá niður
með öllu, áf sumum vöruteg-
undum. 2) Að ákveða farm-
gjald af vörum. 3) Að verja fé
úr ríkissjóði til uppbóta styrkt-
ar og verðjöfnunar. 4) Að inn-
heimta ýmsar aukatekjur í
þessu skyni. Þessar heimildir
notaði ríkisstjórriin ekki nema
að litlu 1 eyt i, og þó of seint og
dýrtíðin hélt áfram að vaxa.
Síðari hluta þessa árs bar Al-
þýðuflokkurinn fram sínar til-
lögur: 1) Samræming verð-
lagseftirlits hjá einum aðila og
skyldi taka til innlendra jafnt
sem erlendra vara. 2) Fastari
grundvöll fyrir verðlagseftirlit
að að starfa. á. 3) Afnám tolla á
ýmsar nauðsynjavörutegundir.
4) Lækkun farmgjalda. 5)
Stofnun dýrfcíðarsjóðs o; fl. Á
þessu haustþingi. 1941 gerðist
þó ekkert jákvætt og hvorki
þessar tillögur né aðrar náðu
fram að ganga.
Um áramótin 1941 og ’42
gerðust aftur þeir atburðir,
sem öllum eru enn' í fersku
minni, þegar gerðardómslögin
voru sett og stjórnarsamvinnan
rofnaði.
Síðustu aðgerðir af hálfu al-
þingis eru svo breytingarnar á
dýrtíðarlögunum 1943, þar
sem nefnd sex manna er falið
að ákveða hlutfallið milli
kaupgjalds og verðlags, og á-
kvæðin um að greiða úr ríkis-
sjóði það, sem á vantar að
bændur fái fyrir framleiðslu
sína það verð, sem sex manna
nefndin lagði grundvöllinn að
og hagstofan síðan reiknar út.
Þetta er í stuttu máli ann-
áll þess, sem gerzt hefur í dýr-
tíðarmálunum frá ársbyrjun
1939 og til þessa dags.
dýrtiðarmálunum, þótt hann tali
nú fagurt um frið og samstarf
bæði innan þings og utan, held
ur áframhaldandi upplausn á
öllum sviðum þjóðlífsins og
því situr á svikráðum við
allt og allá. Sumar af þeim
vinnudeilum, sem nú eru háð-
ar, gætu meira að segja vakið
nokkrar efasemdir um það,
’hver hugur fylgi máli í um-
ræðum þeim, sem nú eru byrj-
aðar um heildarsamninga í því
skyni að stöðva verðhækkanirn
ar og kauphækkanirnar, og þar
með dýrtíðarflóðið, \í næstu
tvö ár. En látum það þá koma
fram, hver ófarnað þjóðarinn-
ar vill og hver að honum vinn-
ur. Það er að minsta kosti ekki
líklegasta leiðin til þess að af-
stýra honnm, að hlaupa frá
ölllu saúian og láta þá, sem
glundroðann og upplausnina
vilja, nú einnig fagna því, að
landið sé stjórnlaust, eftir að
þeim hefir tekizt að gera þing-
ið lítt eða ekki starfhæft.
Stefría ASfjýðufiokEís- ;
ins
Afstaða Alþýðuflokksins til
þessara mála hefur alla tíð
verið í meginatriðum hin sama,
og kemur fram í tillögum þeim,
sem bornar voru fram í frum-
varpsformi 1941 og áður er
lauslega getið.
Alþýðuflokkurinn átti þátt í
að húsaleigulögin voru sett
1939, og má fullyrða, að þau
'hafi í aðalatriðum náð til-
gangi sínum. Þó að þau í ein-
stöku tilfellum komi óþægi-
lega við og séu erfið í fram-
kvæmd, hefur þó með þeim
tekizt að hafa mjög veruleg á-
hrif í þá átt, sem til var stofn-
að, að haldc*' dýrtíðinni niðri,
eða hvernig ætli húsaleiga
væri í Reykjavík, og reyndar
víðar nú, ef hömlur hefðu ekki
verið á hana lagðar?
VISIR gerir útvarpsumræð-
urnar á alþingi um dýrtið
arlagafrumvarp stjórnarinnar
og boðskap forsætisráðherra,
að stjórnin muni biðjast lausn
ar, ef ekki næst samkomulag
við þingið um dýrtíðarmálin
fyrir 15. september, að umtals-
efni í íritstjórnargrein í gær.
Segir þar meðail annars:
„Kommúnistar virtust hvetja
mjög til kosninga, enda er vitað
að fyrir þeim hefir vakað frá upp
hafi að gera ríkisstjórninni ómögu
legt að sitja að völdum ,og stjórna
með sæmilegum árangri, og til þess
er fyrst og fremst stofnað til
þeirra verkfalla, sem nú hefir ver
ið efnt til. Kommúnistaar telja
heppilgt að efnt verði til kosninga
þegar á þessu hausti, og ýmsir
samningamenn hinna flokkanna
telja það ekki úr vegi, með
því að meiri og betri árang-
ur muni nást af væntanlegum
samningum, ef fjögra ára þing-
setutímabil sé framundan, en nú
er farið að styttast í því, svo sem
vitað er.
Það eitt er víst, að stjórnin segir
af sér, en hitt er eftir að vita,
hvort hún situr áfram og hvort
kosningar fara fram í haust eða
ekki, — enda engan veginn úti-
lokað að láta þær dragast fram á
vorið. Úr þessu fæst vafalaust
i
skorið næstu daga.“
Sennilega er það rétt hjá :
Vísi, að kommúnistum sé nú af
ýmsum ástæðum mjög í mun
að fá kosningar heldur í haust
en í vor, og mætti máske af
því ráða, að þeim sé farið að
þykja nofckuð tvísýnt um fram
gang sinn á næstunni. Og væri
það sannast að segja engin
Þá hefur flokkurinn ávallt
haldið því fram, að réttlátasfc
væri, að binda verðlag landbún-
aðarafurðanna við kaupgjaM
verkamanna, ef ætti að binda
það á annað borð, í því hlut-
falli, sem var á milli 1939, en
ekki á þann hátt, sem gerfc
var af sex manna nefndinni.
Þetta hefur svo oft verið
rætt og rökstutt af okkur, að
ég hirði ekki um að fara frek-
ar út í það hér.
Lærciémar reynsi-
unnar
Hvað má svo af þessum að~
gerðum læra? Hverjar hafa
reynzt miður? Og hvernig
verður stefnan bezt mörkuð í
framtíðinni út frá þeirri
Framh. á 6. síðu.
furða.
Á öðrum stað minnist Vísir
í gær' á þá ákvörðun kommún-
ista að hætta við hið boðaða.
,,samúðarverkfaH“ sitt hjá
Nafta. Visir segir um það und-
an-hald:
„Kommúnistar hugðust að setja
Reykvíkinga í svelti um óákveðinn
tíma, til þess að koma kröfum sín-
um fram í verkföllunum. Hugsuðu
þeir sér að meina sjúklingum,
ungbörnum og gamalmennum aS
njóta venjulegra og nauðsynlegra
lífsþæginda. Syndikalistarnir inn-
an kommúnista flokksins töldu
þetta heppilega leið og trúnaðar-
mannaráð Dagsbrúnar, — sem að
víslu kafnar undir nafni, — hafði
samþykkt hana. En er til fram-
kvæmdanna kom greip þá beygur,
-— enda beygðu þeir hjá. Komm-
arnir mættu minnast þess, að ár-
ið 1920 var ástandið í Kaupmanna-
höfn ekki ósvipað því, sem hér er
nú. Syndikalistar höfðu náð meiri
hluta innan verkalýðshreyingar-
innar og efnt til verkfalla og' alls-
herjarverkfalls. Borgararnir risu
upp og tóku völdin í sínar hend-
ur. Þeir unnu sjálfir þau verk,
sem vinna þurfti. Syndikalistar
ultu úr völdum og hafa aldrei náð
neinum teljandi áhrifum í Dan-
mörku síðar. Slík verður raunin
einnig hér, er á reynir. Kommún-
istar verða ekki framtíðarflokkur
verkalýðsins, en til þess að sann-
færast um slíkt þurfa sumir verka
menn vafalauts að reka sig á stað
reyndirnar, sem þeir sjá ekki nú,
og það getur orðið fyrr en varir.“
Og þá mun það sannast á
kommúnistum, eins og svo oft
áður, að það gengur óiíkt fljót-
ar ofan brekkuna, en upp hana.