Alþýðublaðið - 21.09.1944, Blaðsíða 4

4LÞTÐUBLAÐIÐ
Fimmiudagur 21. scpt. 1944.
i'njðnbla&iii
Otgefandi: Alþýðuflokkurinn.
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
f.ýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Simar ritstjórnar: 4rZl og 4902
Símar afgr~iðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuorentsmiðjan h.f.
Kosningaraar
i SviHióð.
KOSNINGARNAR í Sví-
þjóð, sem frá <var skýrt
í hlöðum og úítvarpi um allan
heim í gær, eru einn votturinn
enn um (það, Ihiversu rótgróin
jafnaðarstefnan er orðin á
Norðurlöndum. — ÍÞví þó
að sænskir jafnaðarmenn
hafi í þetta tsinn tap-
að nokkrum þingsætumi af þeim
sem þeir ihiöfðu áður, og aðrir
flokkar, einkum kommúnistar
og ibændaflökkurinn, ibætt
nokkrium við 'sig, þá eru þær
breytingar á' fýígi flo'kkanna
svo lítiilf jörlegiar, þegar á heild
arúrslitin er 'iitið, tfylgi sænska
Aiþýðuflokksinis svo gífurlega
mikið meira, en nokkurs ann-
ars flokkis -— ihann fékk eins
marga fulitrúa í neðri deild
þingsins, isem fcosið var til, og
alldr hinir til samans — að eng
oim dettur í hug að líta á kosn
inigaúrslitin sem annað en nýj-
an sigur hanis.
*
Og iþví athyglisverðari er
þessi nýjasti kosningasigur
sænska Alþýðuflokksins, því
greinilegri vottur um róitgróið
fylgi hanis meðal sænsku þjóð-
arinnar, að flokkurinn hefir nú
háft forustu í fetjórn iandsins,
formaður hanls, Per Allbin Hans
son, verið försæti'sráðherra Sví
þjóöar í samfleytt tólf ár. Þess
eru áreiðanlega ekki mörg
dærni 1 lýðræðislandi, ef nokk-
urt ytfirleitt, að fliokkur, sem
svo lengi hefir setið í stjórn
og iborið hita og þungia ábyrgð-
arinnar, samtímds iþví, að hann
varð að taka tilliit itil margra
meðstjómarflokka, hafi hald-
ið trauisti sínu svo óskertu, og
síat af öllu, iþegar iþað hef ir fall
ið í hans hlut, að stýra þjóð
sinni í gegnum brim og fooða
fyrtst þrálátrar viðskiptaikreppu
og iþví næst ægilegustu styrj-
aldar, seaia yfir hekninn hefir
dunið, eims og ;sænski Allþýðu-
fllokkurinn ihefir orðið að gera
undir forusfu Per Albin Hans-
sons.
*
En þetta vandasama hlut-
verk hefir hann leyst af hendi
á þann hátt, isem ekki aðeins
hefir hlotið viðurkenniingiu yf-
irgnæfandi meirihluta sænsku
þjóðarinnar, heldur og aðdáuin
um allan heimi. Félagslegt ör-
yggi hefir vaxið meira í Sví-
þjóð á stjórnarlárum Per Ailbin
Hansons en dæmi eru til ann-
arsstaðar, ef til vill að Dan-
miörku leinnii umdaniskilinnii á
stjórnarárum Thorwald Staun-
ings. Og hlutleyisi landteins í
hinum ægilega hiklar>leik styrj
aldardnnar ihefir fram á þennan
dag fekizt að varðveita, þrátt
fyrir hættur í hverju spori og
fórnfúsa og drengilega hjálp,
sem nauðstöddum foræðraþjóð-
um til foeggja handa foefir ver-
ið rétt í hörmunguim þeiæra.
*
Það hefir efcki farið hjá því,
að sænska þjóðin, einnig verka
lýðurinn, sem að foaki sænska
Lannamál opinberra starfsmanna.
EINS og málið var lagt fyrir
nefndina og með hliðsjón af
Iþví hve skammur tími fosnni var
ætlaður til að ljúka störfum,
leit hún svo á, að foenni væri
fyrst og fremst ætlað að beina
störfum sínum að endurskoðun
á launaflokkum og launagreiðsl
um starfsmanna ríkis og ríkis-
stofnana' og gera þær einar
brgytingar á hinum almennu
reglum launalaganna, sem nauð
synlegar væru til samræmis við
þær breytingartillögur, er hún
gerði á launagreiðslunum. Starf
ið væri þá í því fólgið:
1. að safna í eina heild öllum
gildandi launaákvæðum,
hvort sem þau væru sett með
lögum eð ákveðin af fram-
kvæmdavaldinu,
2. að samræma laun og launa-
kjör þeirra starfsmanna á
þann hátt, að verða mætti
grundvöllur undir heildarlög
gjöf, er búa mætti við fyrst
um sinn.
Aðallðggjöfin um þetta efni
eru lög um laun embættis-
manna, nr. 71 28. nóv. 1919, og
lög um skipun barnakennara og
laun þeirra ,nr. 75 frá sama ári.
Það er þó langt fiá því, að
þessi lög taki til allra .atarfs-
manna ríkisins, því að síðan
1919 hafa á hverju þingi verið
sett fleiri og færri lög, er varða
launagreiðslur, bæði breytingar
á sjálfum launalögunum, sem
reyndar eru tiltölulega fáar þó
einkum ný ríkisfýrirtæki og
embætti, sem stofnuð hafa ver-
ið, síðan launalögin voru sett.
Telst nefndinni svo til, að í gildi
séu nú aufc launalaganna og
laga um laun barnakennara 75
lög, er öll varða launagreiðslur
úr ríkiissjóði.
Er það athyglisvert, í hve til-
tölulega fáum tilfellum laun
foinna nýju starfsmanna hafa
verði ákveðin af alþingi sjálfu,
svo sem gert er J;. d. í lögum
nr. 67 1939, um dómsmálastörf,
lögreglustjórn, gjaldheimtu o.
fl. í Reykjavík, og lögum nr.
90 194.0, um ■eftirlit með sveit-
arstjórnum. í öörm lögum eru
laun forstjóranna ákveðin, en
ekki annarra starfsmanna fyrir
tækjanna, svo sem lög nr. 68
1934, um útvarpsrekstur ríkis-
ins, lög nr. 35 1930,, um fræðslu
málastjórn, og lög nr. 69 1928,
um einkasölu á áfengi.
En langflest lögin kveða svo
á, að ráðherra skuli ákveða laun
in eða bau skuli greiðast úr rík-
issjóði, og það, sem algengast
er hin síðari ár, að þau skuli
ákveðin í launalögum, án þess
að nokkur launahæð sé tilnefiíd.
Af þessu .er það ljóst, að laun
og launakjör hins mikla starfs-
mannafjölda, sém ríkið hefir
í þjónustu sína síðan 1919, foafa
að mestu verið ákveðin af fram-
kvæmdavaldinu, en ekki al-
þingi.
I greinargerð fyrir launafrv.
1919, sem byggt var á áliti
launanefndarinnar, sem starf-
aði 1915 og 1916, er tekið fram,
að launin séu miðu'ð við það
verðlag, sem gilti 1914, að við-
bættum 25%. Nú hefir reynslan
leitt í ljós, að síðan 1919 hefir
verðlag ávallt verið langtum
EINS og frá var skýrt í blaðinu í gær hafa fjórir þing-
menn, einn úr hverjum flokki, nú gerzt flutningsmenn
á alþingi að frumvarpi því til nýrra launalaga fyrir starfs-
menn ríkisins, sem samið var af milliþinganefnd í launamál-
um opinberra starfsmanna, en ríkisstjórnin hefur aldrei
fengizt til að leggja fyrir þingið.
ítarleg greinargerð fylgir frumvarpinu frá milliþinga-
nefndinni og þykir blaðinu rétt að birta úr henni meðfylgj-
andi kafla, sem veitir gott yfirlit yfir launamál opinberra
starfsmanna og afskipti alþingis af þeim hingað til.
hærra en búizt var við, er lög-
in voru sett, og þau því aldrei
verið í samræmi við það fjár-
málaástand, er ríkt hefir síðan.
Það er því ekki að undra, þó að
stórfellt ósamræmi hafi mynd-
azt í launakjörum starfsmanna
ríkisins, þar sem árlega hefir
verið bætt við nýju fólki, laun
þess í flestum tilfellum ákveðin
af ríkisstjórninni og þá vitan-
lega miðuð við þau launakjör,
sem giltu almennt í svipuðum
starfsgreinum á hverjum tíma.
Þetta ósamræmi er fyrir löngu
orðið alkunnugt og hefir orðið
tilefni til umræðna bæði á al-
þingi og utan þings. Alþingi lét
um eitt skeið mál þetta nokkuð
til sín tak,a, og varð það úr, að
á þinginu 1933 var skipuð milli
þinganefnd til að endurskoða
launalögin. Nefnd þessi skilaði
allýtarlegu áliti síðari hluta árs
ins 1944, ásamt frv. til nýrra
launalaga. Ríkisstjórnin lagði
frumvörp þessi ekki fyrir þing-
ið, en formaður nefndarinnar,
Jörundur Brynjólfsson alþm.,
fluttti þau sjálfur 1935, en frum
vörpin urðu ekki útrædd.
Á þingi 1936 lagði sami þing
maður frv. þessi fram, en ekki
náðu þau heldur fram að ganga
þá. Síðan hefir ekkert frv. verið
borið fram á alþingi til nokk-
urra verulegna breytingaá 1 auna
lÖgum. Hins vegar hefir bæði
ríkisstjórn og alþingi gert ýmis
legt til að bæta launakjör starfs
manna ríkisins, en öll foefir sú
viðleitni verið í molum og af
foandafoófi og á ýmsan hátt jafn
vel orðið til að auka ósamræm
ið. Þannig Ihefir verið gripið til
þess úrræðis að láta aldursupp-
bætur, semi áfcveðmar eru í
launalögum, koma til fram-
kvæmda þegar í stað við veit-
ingu embætta, svo sem átt hefir
sér stað með presta og að
nokkru leyti héraðslækna. í
sumum starfsgreinum hafa laun
in verið bætt með allskonar
uppbótum, t. d. laun starfs-
fólks hjá pósti og síma, og loks
er það ekki óalgengt fyrirbrigði,
að embættis- og starfsmönnum
ríkisins hafa verið falin ýmiss
konar aukastörf, meira og
minna óskyld aðalstarfi-þeirra,
oft og einatt í þeim tilgangi ein
um að bæta þeim upp sultar-
laun, er þeir hafa átt við að
búa.
Þetta er ekki nýtt fyrirbrigði,
eins og t. d. sést glöggt í nefnd-
aráliti launanefndarinnar frá
1934, en þar stendur meðal ann-
ars:
Alþýðuflokksins stendur, foafi
orðið að færa margvMegar fjár
hagslegar fórnir í þessu skyni.
Stónfé foefir orðið að verja til
þess iað treysta foervarnir lands
ins. Og róttækari ráðstafanir
hatfia verið gerðar til að haílda
niðri foæði verðlagi og kaup-
gj-aldi til að koma í veg fyrir
dýrtíð, ien víðast annarsstaðar.
V'atf'alaust foefdr foinn áhrifalausi
Ko mrnún i st afdokku r Svílþjóðar
grætt á slífcum ráðstöfunum
þaiu tfáu iþíingsætií (sem foann
bætti við teig í fcosningunum;
foann er þó jafn áíhrifalaus eft-
ir sem á'ður. En sænska þjóðin
hefir undir tforustu Aflþýðu-
flokksins Ihaldið friði og reglu
á sínu foeimili, sem alflar þjóðir
heims öfunda foana af. Og sjálf
kann ífoún líka vel að imeta það,
hvernig á máflum Ihennar hefir
verið foaMið á ertfiðustu og
hættulegustu. tímum; það sýna
kosningarniar í Sviiþjóð aflveg
ótvírætt, þegar á foeildarúrslit
þeirria er litið.
,,!Þá foafa þær bætur mjög tíðk
azt á launakjörum, etf bætur
skyldi kalla, að greiða einstök-
um mönnum persólegar launa-
bætur eða hlynna að þeim með
svonefndum bitlingum. Kveður
svo rammt að þeim bótum, að
þess eru eigi allfá dæmi, að slík
ar launabætur starfsmanna rík-
isins væru annaðhvort litlu
minni eða jafnvel meiri en
grunnlaunin og dýrtíðaruppbót
samanlagt.
Þegar ný embætti hafa verið
stofnuð, hefir sjaldan þótt fært
að ákveða laun fyrir þau í sam
ræmi við launalög. Stofnanir
ríkisins, sem að einhverju eða
öllu leyti hafa sjálfstæðan fjár
hag, hafa lífca með öfllu fbrðazt
að sníða sín launaákvæði eftir
launalögum ríkisins, heldur
hafa þær ákveðið starfsmönn-
um sínum laun eftir geðþótta
eða eftir því, sem gerist í einka-
rekstri.“
Hin síðari ár hafa þó nokkr-
ar tilraunir verið gerðar til að
bæta launakjörin, og skal hér
drepið á' iþað foelzta.
Arið 1938 hækkaði ríkisstjórn
in laun kennara við mennta-
skólana um 750 kr. á ári, en
þeir höfðu verið með lakast laun
uðu embættismönnum ríkisins.
Árið 1940 var háskólakennur
um, safnavörðum og verkfræð-
ingum veitt 2000 króna launa-
uppbót.
Arið 1941 fengu sýslumenn
og bæjarfógetarl 2000 kr. launa
uppbót hver, og á sama ári voru
laun farkennara bætt til muna.
Árið 1942 voru laun héraðs-
lækna og presta bætt á þann.
hátt, að þeim var greidd hæsta
verðlagsuppbót, sem miðast við
7800 kr. grunnlaun, án tillits
til þess, hver laun þeirra væru.
Allar þessar launabætur voru
veittar fyrir atbeina ríkisstjórn
arinnar. En nú fór alþingi einn
ig að láta þessi mál til sín taka.
Hinn 28. ágúst 1942 var sam-
þykkt svohljóðandi ályktun á
alþingi.
„Alþingi ályktar að fela rík-
isstjóm'inni að láta greiða em-
bættismönnum og öðrum starfs
mönnum ríkisins og sjálfseignar
stotfnana isérlstakia uppbót á laun
þeirra frá rikiniu eða ríkisstofn
unum fyrir fímabilið 1. júlí 1942
til 30. júní 1943 eins og hér á
eftir segir.
Á fyiistu 2400 kr. igrumnflaun
ásamt verðlagsuppbót af þeirri
f járupphæð, eins og hún verður
á hverjum tíma, greiðast 30%.
Á þann hluta grunnlauna,
sem er ofan við kr. 2400,00, og
allt að kr. 10000,00, ásamt verð
lagsuppbót, eins og hún verður
á hverjum tíma, greiðast 25%
Frh. af 6. síðu.
MORGUNBLAÐIÐ minnist í
xitstjórnargrein í gær, á
hið nýja kjötverð innanlands,
sem áætlað hefir verið af kjöt-
verðlagsnefnd og birt alþingþ
en það er, eins og sagt hefir ver-
ið frá, kr. 11.07, ef haldið yrði
áfram að greiða uppbætur á
verð útflutskjöts, ella kr. 18.87.
Við þessa áætlun gerir Morgun-
blaðið eftirfarandi athugasemd:
„Þannig liggur þá dæmið fyrir
í dag: Ef ríkissjóður hættir að verð
bæta útflutta kjötið og ef stöðvuð
yerður niðurgreiðsla þessarar
neysluvöru á innlendum markaði,
þá er verðið á dilkakjöti til neyt-
enda orðið kr. 18,87 pr. kg., sam-
kvæmt útreikningi kjötverðlags-
nefndar.
En hvað má svo læra af þessum
einfalda reiknin'gsdæmi, sem kjöt-
verðlagsnefnd hefir sent ríkisstjórn
og alþingi til að glíma við?
Þá augljósu staðreynd rekum
við okkur nú á — staðreynd, sem
sögð var fyrir strax í upphafi, þeg
ar hinar stórfeldu niðurgreiðslur
á verðlagi landbúnaðarvara á inn-
lendum markaði hófust — að með
þessu væri vitandi vits verið að
falsa dýrtíðina í landinu.
Hver væri dýrtíðarvísitalan í dag
ef öllu væri sleppt lausu og dýr-
tíðin fengi að koma fyritr sjónir
almennings, eins og hún raunveru
lega er? Þetta hefir verið reiknað
út og niðurstaðan er sú, að vísital-
an yrði 330 stig, í stað 272, sem
hin skráða vísitala er.“
\
Þetta er alveg rétt. En foefir
ekki Morgunblaðið sjálft stað-
ið fremst í flokki til þess að
falsa vísitöluna á þennan hátt?
*
Morgunblaðið birtir í gær at-
hyglisverða grein eftir brezka
hernaðarsérfræðinginn Cyril
Falls, þar sem meðal annars er
komið inn á deilu Rússlands og
Póllands. Má á grein hans sjá,
áð víðar finnast menn, en hjá
okkur, sem í staurblindu fylgi
við 'hið ágenga stórveldi, láta
hafa sig til þess að vega að
hinni hugprúðu og frelsisunn-
andi pólsku þjóð í hörmungum
hennar, þótt ósennilegt sé, að
nokkur hafi sokkið svo djúpt
í þeim efnum og hinir rúss-
nesku erindrekar hér. Cyril
Faflls segir:
Það sem ætla má, að Þjóðverj-
ar verði, éður en langt um líður,
hraktiir að sínum eigin landamær-
um á þessum slóðum, finnst mér
eigi óviðeigandi að fara nokkrum
orðum um viðhorfið á stjórnmála
sviðinu. Þar er margt, sem foíður
knýjandi úrlausnar, og er pólska
vandamálið áreiðanlega lang erfið
ast í þeim efnum. •—- Fjandskapur
inn milli pólsku stjórnarinnar sem
við viðurkennum sem löglega
stjórn, og Rússa, kom berlega í
ljós fyrir skömmu, í sambandi við
bardagana í Varsjá. Brezkir flug-
menn lögðu sig í bersýnilega lífs-
hættu, með því að fljúga vopnum
frá Ítalíu til pólsku uppreisnar-
manahnna í Varsjá, vegna þess
að Rússar sem höfðu flugvelli í
nokkra mílna fjarlægð, neituðu að
veita Pólverjum hjálp, vegna þess
að þeir viðurkenna ekki uppreisn-
armenn sem bandaménn sína. Af-
staða Rússa var í fullu samræmi
,við aðrar gerðir þeirra í þessum
efnum, o^ ég g’eri hvorki að lofa
það né lasta, en famferði manna
ihér á landi og afstaðn, sem þeir
Framh. á 6. síðu.