Alþýðublaðið - 08.11.1944, Blaðsíða 4

4
fU^ftttblaðið
Ctgefandi: Alþýðuflokkurinn
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í A1
„ýðuhúsinu við Hverfisgötu
Símar ritstjórnar: og 490Í
Símar afer_iðslu: 4900 og 4906.
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðunrentsmiðjan h.f.
sfefnan
SÍÐASTLIÐINN sunnudag
hófst hér í bænum bygg-
ingamálaráðstefna, sem lands-
samband iðnaðarmanna og skipu
lagsnefnd atvinnumála boðuðu
til. Ráðstéfna þessi er allfjöl-
sótt og í sambapdi við hana eru
flutt erindi fyrir almenning um
þessi málefni. Ennfremur hefur
verið komið upp í sambandi við
ráðstefnuna byggingamálasýn-
ingu, þar sem sýnt er ýmislegt,
er þessi mál varðar, svo sem
sýnishorn ýmissa byggingar-
efna o. fl.
Ráðstefna þessi er nýmæli hér
á landi. Framkvæmdaráð ráð-
stefnunnar gerir þá grein fyrir
tilgangi hennar, að í fyrsta lagi
sé ætlunin að gefa þátttakend-
um heildarsýn yfir ástand bygg
ingamáila hér á landi og taka
til athugunar ýmsar þær nýung
ar í húsagerð, sem rutt hafa sér
til rúms bæði erlendis og hér á
landi.
$
Vissulega orkar ekki tvímælis
að slík ráðstefna sem þessi eigi
miklu hlutverki að gegna. Bygg
ingamál þjóðarinnar eru eitt
mest aðkallandi úrlausnarefni á
sviði verklegra framkvæmda.
Allt fram á síðustu áratugi hafa
íslendingar verið algerlega húsa
laus þjóð. Öld eftir öld hírðist
þjóðin í moldarkofum, sem láku
nálega hverjum vatnsdropa er
úr lofti kom. Þessi híbýli entust
skamma hríð og voru á allan
hátt illa til þess fallin að vera
mannabústaðir.
Á síðari árum hefur verið mik
ið byggt í landinu, og þó er enn
stórkostleg ekla á húsnæði. Það
er ekki aðeins að til sé að dreifa
hinni alkunnu húsnæðiseklu í
Reykjavík og öðrum kaupstöð-
um. Ennþá er búið í húsakynn-
um, sem brýn þörf er á að end-
urbyggja. Fjöldann allan af
sveitabýlum landsins skortir
enn húsakynni, sem viðhlítandi
séu. Og í kaupstöðum landsins
búa þúsundir fjölskyldna í al-
gerlega óhæfu húsnæði, og það
án alls tillits til húsnæðisvand- >
ræða allra síðustu ára. Bygg-
ingaþörfin er því gríðarlega
mikil. Reisa verður fjölda húsa
á ári hverju vegna mannfjölg-
unarinnar og' auk þess þarf að
endurbyggja mikið af núver-
andi íbúðarhúsnæði í náinni
framtíð.
*
Og enn má geta þess, að þrátt
fyrir lofsverðar framkvæmdir í
byggingamálum okkar nú á
síðari árum, skortir enn mjög á
verktækni og þekkingu í þess-
um efnum. Húsum er hróflað
upp af lítilli kunnáttu og reyn-
ast síðan illa, svo sem vonlegt
er. Þarf ekki lengi að Ieita til að
finna mörg og óhrjáleg minnis-
merki um vankunnáttu þjóðar-
innar í þessum efnum.
Þá mun og enginn láta sér
sjást yfir það, hversu geysifjöl-
þætt áhrif byggingarnar hafa í
þjóðlífinu. Það er ekki aðeins
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Síðari grein Arngrfsns Kristjánssonar:
Uppeldismál barnmörgu heimilanna
RÉTT áður en prentaraverkfallið hófst og blöðin hættu
að komia út birti Alþýðublaðið hið fyrra af hinum at-
hygUsverðu útvarpserindum Amgríms Kristjánssonar
skólastjóra um uppeldismál harnmörgu heimilanna.
í dag og á morgun birtir blaðið hið síðara þessara
tveggja erinda.
VIII.
IHINU fyrra erindi mínu
um þetta efni, leitaðist ég
við að draga fram og sanna fyr-
ir yður eftirgrieindar sitaðreynd
ir.
1. Börnin í landinu, eru ekki,
aðeins börn pabbans oig mönotm
unnar, heldur eru þau einnig
börn samtíðarinnar, sem ann-
ars er fáskiptin um þeirra 'hag
og fer gálauslega með þessa dýr
mætustu eign sína.
2. ForetLdrunum í landinu er
ætlað að inna af hendi frum-
stæðustu skyldur Uppalandans,
þ. e. láta barninu í té nægjanleg
og þrolskavænleg vaxtarskilyrði
hollt fæði, hentugan fatnað og
heilnæma dvalarstaði, til hvíld
ar, leiks og starfs.
3. Hlutur vor, það er þjóð-
félagsins, til uppeldis barnanna
í landinu er harla smár, þegar
tillit er tekið til þess, hve gíf-
urlega mikla vinnu og f jármagn
þarf til þess að sjá börnum fyr-
ir heilsusamlegum og þroska-
vænlegum uppeldisskilyrðum.
4. Afleiðing þessa er sú að
^niðað yið núveranldi skipan,
fer fjöldi barna í landinu á mis
við nægjanlega hollt oig heilsur
samlegt líf, sem fyrst og fremst
stafar af því að tekjur fyrir-
vinnunnar hrökkva ekki fyrir
lágmarks lífeyri, þegar um er
að ræða, barnmargar fjölskyld-
ur í alþýðu- og bændastéttxun
tdl sjávar og sveita.
Heimiii, sem þannig eru sett,
geta því ekki innt af höndum
hagfellda og notalega uppeldis-
þjónustu, eða vaitf bömum sín-
um heilbrigt Iiíf.
Þessar aðstæður verða þess
valdandi að heilbrigðri þróun,
öruggum vexti og hreysti þjóð-
arstofnsins er stefnt í hættu,
þar setm fjöidi heimila, sem
| annars eru oig eiiga að vera kjöl
i fesita og mátitarviðir þjóðlífs-
( ins eru vanmáittug Iþesis að ala
] upp böm og koma þeim. til
manns, — þar sem heimilin em
ekki þess umkominn að inna af
böndum helgustu skyldur sín-
ar, uppeldisstörfin.
IX.
Vandamál vort og viðfangs-
elfni, sem hér verður nú að
nokkru dýalið við, er þyí þetta:
í fyrsta lagi. Höfum við ráð á
að verja meinu fjármagini, en
nú er gert af heildartiekjum
þjóðarinnar, til bætts bama-
uppeidis í landinu? Eins gæt-
um við með fyllsta rétti orðað
spurninguna þannig: Höfum
við ráð ó að láta skeika að sköp
uðu, og gera iþetta ekki?
I annan stað, ef að þessu ráði
yrði horfið, hvora tveggju af
hagnýtum bg réttlætis ástæð-
um, — er þá trygging fyrir því
. að hinu aukna fjármagni vrði
varið til aukins og bætts upp-
1 eldis á þeim heimilum er þann-
ig fenigju rýmri fjárráð.
Hvort þessara atriða um sig
skulum vér nú athuga nokkru
nánar
Eins oig niú háttar til um
laungreiðslur í landinu, er það
venja, þegar rætt er, eða samið
er um kaup oig kjör fólks að þá
eæ jafnan haft í huga að kaup-
upphæðir, getd nægt fyrir lág-
rnarks lífeyri, því sem kallað
er meðalfjöiskylda. En meðal-
fjölskylda mun vera talin 5
manns. Hér er því um að ræða
mikilsvert menningarlegt atriði.
að hver einasti þegn þjóðarinn-
ar eigi völ á sómasamlegum
húsakynnum, heldur er það líka
stórkostegt heilsufarslegt atriði.
Og þannig mætti lengi telja.
Byggingamálin grípa inn í líf
hjón með 2—3 börn á fram-
færslualdri, því mjög oft kemur
á framfærandann að sjá fyrir
hluta af framfæri öryrkja eða
gamalmennis, sem öðru hvoru
foreldranna er skylt að annast
að hálfu eða jafnvel öHu leyti.
í reyndinni er þetta því svo
að kaupupphæðin, sem ætlast
er til að hrökkvi til nægj anlegs
lifeyris fyrir 5 menm, er einnig
kaupupphæð einstakldngs í
sama launaflókki. Þetta getur
ekki öðruvísi verið, því reglan
um sömu laun fyrir sömu vinnu
er út af fyrir sig hin réttmæt-
asta.
Afleiðing þessa er þó auðsæ
fyrir aila þá er kæra sig um
að hugsa frekar um þetta mál,
og áhrif þessa á heildarafkomu
og Iff fólksins í landinu.
í fyrsta lagi er beinlínis ekki
gert ráð fyrir því í sammingum
um kaup og kjör að launaupp-
hæðin nægi raunverulega nema
fyrir 5 manns, þar sem viðmið-
unin í kauplagsgrundvellinum
er meðalfjölskylda, en þar er
alls ekki gert ráð fyrir þeim
bömum í fjölskyldunni sem eru
umfram 2—3 börn.
Annað tveggja verður því
framfæramdinn eða heimilis-
faiðiiirinn að vinna auíkavirunu
(ef h4n fæst) fyrir iágmarks-
lífeyrá þeinra barna, siem em
t. d. umfram 2,5 í fjölskýld-
unni, eða þá að tilvera þeirra
barna skapar „ónormala“ lífs-
afkomu fyrir alla fjölskylduna
í heild, það er að tekjumar
nægja ekki fyrir lágmarkslíf-
eyri fyrir allt heimilisfólkið.
í annan stað gerir 'þetta
launagreiðsliukerfi ráð fyrir því
að leinisiaklingurinn, jafnvel
unglingurinn eigi rétt á að bera
úr býtum, sömu upphæð o<g ætl
ast er til að nægi fyrir 5 manns
í fjöliskyldu og þar yfir.
Um það, sem hér hefir verið
sagt vil ég til frekari glöggv-
unar itaka dæmi. Hugsum okk-
ur að á ákveðniu launagreiðslu
svæði sé heildar launagreiðislur
á 'ári 400 milljénir króna.
Að minnsta kosti 26% laun-
þeganna eru urugir menn cg kon
ur, sem fá þá til lífeyris fyrir
sjálfa sig einvörðungu og til
annarar réðistöfunar, til auk-
inna l'ífsþæginda og jafnvel
munaðar 14 af laumafúLgunni
samanlagðri, eða 100 milijónir.
Að minnsta kosti Va af laun-
þegum em aftur á móti fjöl-
skyldumenn með 5—10 manns
í heimili. í þeirra hlut sem áð
vísu í dæmi voru em helmingi
færri, fallur heilmingi mimma
fjármagm eða 50 milljónir, em
hverjum þeirra fyrir sig er líka
ætlað að sjá 5—10 manms fyrir
lágmarkslíifeyrii.
Þessum flokki laumþega, og
fátækari bæmda, er líkt stend-
ur á fyrir, er ætlað af tekjum
sínum að ala upp 30—40% af
þjóðinni, og ábyrgjast þeim
hluta hemmar, heilbrigt lítf.
hvers einasta borgara á mjög
áhrifaríkan hátt. Byggingamála
ráðstefna sú, sem nú stendur
yfir, hefir þannig tvímælalaust
miklu hlutverki að gegna, og er
þess að vænta, að margt gott
leiði af henni.
Hér iblasir líka váð, hið var-
hugaverða oig almienna fyrir-
brigði í iþjóðlífinu, að ungling-
ar hafi handa milli til óhjudr-
aðrar r'áðistöfunnar, sama fjár-
magn, sem 8—10 barna heim-
ilisfaðir, oig geta aLlir séð til
hvers ófaraðar slíkt stefnir,
verði það látið viðigangast um
ófyrirsjáanlega framtíð.
X.
Engar handbærar skýrslur
eru til í landinu um fjölda
barna innan 16 ára, umfram
<tvö börn í fjölskyldu. Þefta at-
riði þarf að sjálfsögðu rann-
sóiknar við, áður en hafizt er
handa um úrlausn þessa máls.
Þ. e. að tryggja þeim heilbrigt
líf, en eins og Ijóslega sést af
framangreindu er þeim það
alls ekki tiyggt, miðað við nú-
verandi skipan, og gildandi
reglur, er launa- og IffeyrLs-
greiðslur lúta.
Nókvæmt manntal er tekið í
landinu á 10 ára fresti.
TÍMINN ræðir í gær um örð
ugleika þá, sem sjávarút-
vegurinn eigi nú við að stríða,
og kemst blaðið að orði m. a. á
þessa leið:
„Ástandið í sjávarútvegsmálun-
um er nú þannig, að það þarf mok
afla, bæði á þorskveiðum og síld-
veiðum, ef útvegsmenn og hluta-
sjómenn eiga að bera svipaðan
hlut frá borði og verkafólk, sem
vinnur í landi. Ef afli verður rétt
í meðallagi eða tæplega það, er
kominn hallarekstur og hlutasjó-
menn eru orðnir langsamlega
launalægsta stétt þjóðfélagsins
Ástæðan til þess, að málum út-
gerðarinnar er þannig komið, þrátt
fyrir hæsta fiskverð, sem þekkst
hefir, liggur í því, að kaupgjald
landverkafólks, allskonar verzlun-
arálagning og opinberir skattar/
draga til sín meginhiutanin af arði
þess afla, sem útgerðin flytur á
land. Ef þessar álögur á útgerðina
aukast hið minnsta frá því, sem
nú er, nægir ekki einu sinni mok-
afli til að tryggja útgerðinni sæmi
lega aflcomu.
Til v'iðbótar þessu ástandi, kem-
ur svo það, að lækkun fiskverðs-
ins er skammt framundan. Bretar
hafa ekki enn viljað endurnvia
fisksölusamringinn fvrir næ~ta ár
en telja verður þó líklegt, að beir
muni verða við þeim óskum áður
en lýkur, en hitt er of mikil bjart
sýni að vonast til þess, að beir
geri það í mörg ár enn. Þegar fiski
skio þeirra og annarra þjóða fara
aftur af stað fyrir alvöru, er bað
auelióst mál. að fiskverðið hlýtur
að lækka mjög verulega.
Hver og einn, sem athugar þær
staðreyndir, er hér hafa verið
nefndar, hlýtur þvf að gera sér
lióst. að eigi að tryggja útverð-
inni sæmilega afkoniu og búa hana
Miðvikudagur 8. nóv. 1944..
Fullnaðar skýrslur frá maim
tali ársins 1940 eru mér ekki
handbærar, en miðað við mann
tal 4930 eru fynstu 15 árgang-
amir, böm innan 16 ára, rúmur
Vs hluti ílbúanna. Hagstofu-
stjóri hefir tjáð mér að þetta
hlutfaH hafi tiltölulega lítið
raskast.
Nú ligigja engar skýrislur fyr-
ir eins og áður segir, um tölu
bama í Landinu umfram tvö
börn í fjölskyldu.
Ég hefi því framkvæmit at-
hugun að þessu tilefni í minnsta
skólahverfinu hér í Reykjavíks
en samkvæmt henni voru á
manntali hauistið 1942, 458 böm
innan 16 ára, en þar af 109
börn í fjölskyldu umfiram 2
börn.
Þá var fólksfjöldi á öllu land
inu 124 þúisund. Nálægt V%
fóLksfjöldans em eins og áður
segir innan 16 'ára, eða fyrstu
15 árigangamir.
Með hliðlsjón af þessari athug
un ættu þó að vera 9832 böra
á öllu landinu umfram 2 böra
í fjölskyldu. — Það er þessi
hópur barna sem er í hættu,
sé ekki leitað hagkvæmrar úr-
lausnar þeirra vegna.
Að visu er í þessum hópi, all-
verulegur hópur barna, sem eru.
meðlimir efnafjaLskyldna, með-
limir fjöiskyldna, sem em
hvorutveggja í senn efna- og
ómegðarfjöiskyldur. Böm, er
sakir nægra tekna fyrirvinn-
unnar, geta notið hollra upp-
eldisskilyrða þeirra hlut»
vegna.
Ef vér segjum að þau böm
séu 25% af fyrrgreindum hópi
oig játa ég að í þessu efni fer
ég með ihreina tilgátu, ættu þá
Framh. á 6. siðu.
undir þá lækkun fiskverðsins, sem
í vændum er, þá þyrfti nú þegar
að hefjast verulega handa um lækk
un kaupgjalds og verðlags í land-i
inu, svo að allur arðurinn, sem
verður af starfi útgerðarmanna og
sjómanna, lendi ekki í vösum ó-
viðkomandi fólks í landi og lítið
eða ekkert verði eftir handa þeim
sjálfum. Á slíkum grundvelli verffi
ur útgerðin vitanlega ekki rekin
til langframa. Hún hlýtur þá að
stöðvast og í kjölfar þeirrar stöðv-
unar siglir algert hrun atvinnu-
og fjármálalífsins í landinu.“
Ekki er það ótrúlegt, að út-
gerðin komi til með að eiga við
ýmsa örðugleika að etja í náinni
framtíð. En vel mætti þetta
góða blað gefa gaum að því, að
það er ekki hið eina nauðsyn-
lega fyrir atvinnuvegi okkar að
lækka kaup, eins og blaðið þrá-
stagast nú á í tíma og ótíma.
Nýsköpun atvinnuveganna f
samræmi við kröfur nútímans
er það, sem má'li skiptir fyrst
og fremst. Þess er til dæmis
ekki að vænta, að hægt verði
að rísa undir því í framtíðinni
að greiða tugmilljónir árlega f
meðgjöf með framleiðsluvörum
landbúnaðarins, sem býr við úr
elta framleiðsluhætti.
Siúlka éskasf
,
á gott heimili, öll þæg-,
indi og herbergi með sér
inngangi.
Uppl. í síma 1918.