Alþýðublaðið - 22.11.1944, Blaðsíða 4

4
ALÞYÐUBLADIÐ
Miðvikudagur 22. nóv. 1844»
Otgeí-.idi: Alþýðuflokkurinn
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í A1
týðuhúsinu við Hverfisgötu
Símar ritstjórnar: og 4902
Símar afs?'r-iðslu: 4900 og 4906.
•Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuorentsmiðjan h.f.
Hósnæðisvandamálin
Húsnæðisskorturinn í
REYKJAVÍK og raunar öll
um kaupstöðum landsins er öll
um hugsandi mönnum nú vax-
andi áhyggjuefni. Má að vísu
segja, að í þeirri staðreynd
felist ndkkur von um, að eitt-
hvað meira verði gert á nsest-
unni til þess, að ráða fram úr
því vandamáli, en gert hefir
verið hingað til; en það er líka
sannast að segja, að öllu leng-
ur verður ekki við það ástand
unað, sem fjöldi fólks hefir und
anfarið og verður enn að þola
af völdum húsnæðisskortsins.
Árum saman barðist Alþýðu-
flokkurinn svo að segja einn
síns liðs fyrir því, að hið op-
inbera, í þessu tilfelli bæjar-
félögin, hefðust handa um bygg
ingu húsnæðis handa efnalitlu
fólki til þess, að ráða bót á hús
næðisskortinum. Og sjálfur
hratt hann af stað byggingar-
félögum allþýðunnar, sem nú
eru búin að leysa þetta vanda
mál fyrir þúsundir manna í
kaupstöðum landsins, fyrst og
fremst í Reykjavík. En það
hefir ekki nægt. Og nú er á-
standið fyrir öðrum þúsn^um
þannig, að jafnvefl steinaerðir í-
haldsmenn eru farnir að ranka
við sér.
*
Og þó héfir, þrátt fyrir alla í
dýrtíð, meira verið byggt síð-
ustu árin bæði í Reykjavík og
kaupstöðunum úti um land, en
nokkru sinni áður á jafnstuttum
tíma. Það er t. d. upplýst, að
á árunum 1930—1940 hafi ekki
verið byggðar nema 231 íbúð
að jafnaði á hverju ári í Reykja
vík; en á síðustu fjórum árum
hafa að jafnaði verið byggðar
256 á ári, sem þó svo misjafn-
lega hafa skipzt á þessi ár, að
miklu fleiri íbúðir hafa verið
byggðar tvö þau síðustu, eða
361 árið 1942 og 354 árið 1943.
En, sem sagt: það, sem byggt
hefir verið, hefir þrátt fyrir alít
ekki nægt. Fólksstraumurinn í
kaupstaðina, fyrst og fremst til
Reykjavíkur, hefir verið svo ör i
síðustu árin, að húsnæðisskort
urinn hefir sorfið æ meira að.
Og nú; er svo komið, að í höf-
uðstaðnum verða um 215 fjöl-
skyldur að sætta sig við það,
að búa í hermannaskálum; en
290 fjölskyldur eða einstakling
ar, sem sótt hafa um eitthvert
bráðabirgðahúsnæði hjá húsa-
leigunefnd, hafa yfirleitt ekkert
getað fengið og má nærri geta
hvernig ástatt muni vera fyrir
því fólki.
*
Fyrir lalþinigi Iiiiggur tnú þings
ályktuiniartililaga frá Bj-arna
Beneditfctsisyni bofgarstjóra þess
efnis að kosin verði milliþinga
netfnd ,ti£L að athuga og gera til-
lögur um, meið hverjum hætti
bezt verði af opinberri hálfu
greitt fyrir bygffingum íbúðar-
húsa í kaupstöðum landsins til
að ráða fram úr þessu mikla
vandamáli. Er að sjálfsögðu
ekki nema igott eitt að segja
við því, að isllk milliþinganefnd
Tillögur milliþinganefndar I raforkumálum:
iil ralorkukerli fyrir landið alii,
reist m rekið af rfkinu
MtLLIÞINGANEFND í RAFORKUMÁLUM hefir nú skil-
að áliti og frumvarpi til raforkulaga til rfkisstjómar-
innar, að komið verði upp heildarraforkukerfi fyrir land
ið allt, sem reist verði ,og rekið af ríkinu. En bráðabirgða
áætlanir um slíkt raforkukerfi hafa áðtir birzt frá nefnd
inni. Álit imjlliþinganefndarinnar birtist hér orðrétt.
HINN 4. sept 1942 var sam
þykkt í sameinuðu alþingi
svohljóðandi ályktun 'um raf-
orkumál:
„Alþingi ályktar að kjósa
fimm manna nefnd, er geri til-
lögur um fjáröflun til þess að
byggja rafveitur, í því skyni að
koma nægilegri raforku til ljósa
suðu, hitunar og iðnrekstrar í
allar byggðir landsins á sem
skemmstum tíma enda verði raf
orkan ekki seld hærra verði í
sveitum landsins en stærstu
kaupstöðunum á hverjum tíma.
Nefndin skal sérstaklega gera
tillögur um aukinn stríðsgróða
skatt til að mæta óhjákvæmi-
legum útgjöldum við fram-
kvæmdir í,þessu efni, er hefiist
svo fljótt sem unnt er að fá inn
flutt efni til þeirra. Nefndin
leggi tillögur sínar um þetta
efni fyrir næsta reglúlegt al-
þingi.
Jafnframt ályktar alþingi að
fela ríkisstjórninni að láta fara
fram, undir umsjón rafmagns-
eftirlits ríkisins, rannsókn á skil
yrðum til vatnsaflsvirkjunar í
fallvötnum landsins 0g því,
hvernig auðveldast sé að full-
nægja raforkuþörf landsmanna
hvarvetna á landinu, sérstak-
lega hvort hagkvæmara sé á
hverjum stað að vinna orkuna í
smáu orkuveri í námunda við
notkunarstaðinn eða taka hana
úr sameiginlegri orkuveitu, sem
lögð yrði frá stærra orkuveri
um einstakar sveitir og kaup
tún eða heila landshluta. Ranft
sóknirnar skal hefja nú þégar
og hraða þeim svo sem mögu-
lagt er.
Kostnaður við starf nefndar-
innar og rannsóknirhar greiðist
úr ríkissjóði.“
Alþingi kaus síðan, hinn* 8.
sept. 1942, þessa menn í milli-
þinganefndina:
Jörund Brynjólfsson, alþm.,
Skálholti.
Jón Pálmason, alþm., ■Akri,
Skúla Guðmundsson, alþm.,
Hvammstanga.
Ingólf Jónsson, alþm., Hellu
og Sigurð Jónasson, forstjóra,
Reykjavík.
Hinn 22. marz 1943 var sam-
þýkkt á alþingi ályktun um að
bæta einum manni í milliþinga-
nefndina í raforkumálum, og
skyldi hann tilnefndur af Sam-
einingarflokki alþýðu — Sósíal
istaflokknum. Flokkurinn til-
nefndi Sigurð Thoroddsen, al-
þingism. og tók hann sæti í
nefndinni.
Nefndin hefir haldið 55 fundi
alla í Reykjavík. Á fyrsta fundi
kaus nefndin sér formann, Jör-
und Brynjólfsson, varaformann
Ingólf jónsson og ritara Sigurð
Jónasson, ög hafa þeir gegnt
þeim störfum allan þann tíma,
sem nefndin hefir unnið. Nefnd
v-erðií kosinin. En þó -að borgar-
S'tjórfnn ■ isjái viandamálið, sem
o|g ieirí|'bt ímiun viera lað lloka
auigu'num fyrir, ''rfrðist af
lybtuiniairfiillögu'nnii) að úrræð-
in séu honum hve'rgi n^rf eins
iljóis. H'ann segir þar, að reynsl-
an bendi til, að haldbezt mnni
eftir sem áður vera, að ætla
einstaklingsframtakinu sem
mestan hluta í úrlausn þess-
ara mála, og vitnair í því sam-
bandi í það, að af um 1025 var-
anlegum ibúðum, sem reistar
hafa veirið í Reykjavík á síð-
ustu fjórum árum hafa sam-
’tals ekki nerna 154 verið byggð-
armenn hafa skipt með sér verk
um við athuganir. og undirbún-
ing áætlana og lagafrumvarpa.
En auk þeirra verkefna hefir
nefndin haft til athugunar nokk
ur erindi varðandi raforkumál,
sem nefndir alþingis og ríkis-
istjórnin hafa sent henni til yf-
irlits og umsagnar.
Nefndin hefir frá byrjun not
ið aðstoðar starfsmanna hjá
rafmagnseítirliti ríkisins, en
einnig átt samtöl við og notið
aðstoðar annarra sérfróðra
manna í raforkumiálum, m. a.
rafmagnsstjórans í Reykjavík.
Enda þótt nefndinni væri í
byrjun sérstaklega falið að gera
tillögur um fjáröflun tii raf-
veituiramkvæmda, hefir starf
hennar orðið allmiklu víðt-nt
ara. Við athugun málsins varð
nefndinni fljótlega 'ljóst, að
nauðsynlegt væri að taka raf-
orkumál landsins í heild til at-
hugunar og gera sér grein fyrir
því, á 'hvern 'hátt myndi hag-
kvæmast að fullnægja rafer'
þörf þjóðarinnar, og hversu
mikill kostnaður yrði við þær
framkvæmdir.
Við framkvæmdir á þessu
sviði er aðallega um tvær leið-
ir að velja:
1. Að ríkið reisi orkuver og
prkuveituir og annist rekstur
þeirra,
2, AS bæjartelög, sveitarfélög
eðö 'héfuð komi upp rafstöðv-
um og rafveitum, hvert fyrir
sig.
Það er álit nefndarinnar, að
hiklaust eigi að velja fyrri leið
ina, og skulu hér færðar fram
nokkrar röksemdir til stuðnings
því, að rafveiturnar eigi að vera
ríkiseign og reknar af ríkinu.
Sú stefna 1 rafmagnsmálinu,
sem mörkuð var á alþingi sum-
árið 1942, með 'samþýkkt þeirr-
tar þingsáíyktunar er að framan
getur, mun tæplega framkvæm
anleg með öðru móti en því,
að ríkið eigi rafveituxnar. í
mörgum byggðarlögum eru
ekki hentug skilyrði til fram-
leiðslu á raforku, svo að full-
nægjandji sé, og þarf því að
flytja orfyuna þangað frá raf-
stöðvum í öðrum héruðum. Þeg
ar af þeirri ástæðu er hver ein-
stakur kaupstaður og hvert hér
að (ekki sjálfbjarga í þessum
efnum. Sama er að segja um
fjárhagshliðina. Reynslan hefir
sýnt, að jafnvel stærstu kaup-
staðirnir, þar sem aðstaðan til
dreifingar raforkunnar er bezt,
geta ékki komið upp rafveitum
fyrir sig án fjárhagslegrar að-
stoðar frá ríkinu. Enn síður
mun þetta framkvæmanlegt
fyrir fámennari byggðir, þar
sem aðstaðan er að öllu leyti
erfiðari en í þéttbýlUstu hlut-
Um landsins, nema ifteð aðstoð
ríkisins. En þar sem ekki er
ar af Reykjavíkurbæ, Bygg-
inigarfélagi verkamaain'a og
Byggingarsamvinnufél. Reykja-
víkur. En hvað sannar slík rök-
semdafærsla annað en það, að
einstaklingsframtakið hefir ekki
getað ráðið fram úr húsnæðis-
vandræðunum og hlutur bæjar-
ins í byggingu íbúðarhúsá verið
of lítill?
Það verður aldrei ráðið fram
úr þessu mikla vandamáli fyrr
en hið opinbera, í þessu tilfelli
bæjarfélögin, hefja byggingu í-
búðarhúsa I stórum stíl, eins
og Alþýðuflokkurinn hefir allt-
af sagt og barizt fyrir.
unnt að koma upp rafveitum til
almenningsþarfa án þess að rík
ið veiti aðstoð til þess, með á-
byrgð á greiðslu lána, virðist
eðlilegra að ríkið sjálft taki að
sér framkvæmdirnar. Með því
móti er auðvelda'st að tryggja
það, að fxamskvæmdum verði
hagað í sem beztu samræmi við
hagsmuni þjóðarinnar í heild.
Engin ástæða virðist til þess að
fela öðrum framkvæmdirnar,
þar 'sem ríkið vexður raunvéru
lega að útvega það fjármagn,
sem til þeirra þarf, að öllu eða
mestu leyti.
Ef ríkið setur upp stór raf-
veitukerfi, getur hagnýting raf
orkunnar orðið miklu betri held
ur ep ef rafveitumar eru eign
einstakra bæjar- og 'sveitarfé-
laga, margar og smáar, án nokk
urs samhands milli þeirra. En
fullkomnari hagnýting þeirrar
raforku sem framleidd er, mið-
ar að því að gera raforkuna ó-
dýrari fyrir notendur. Til þess
að raforkán notist sem bezt, get
ur verið hagkvæmt fyrir ríkið
að setja upp rafveitur, sem ekki
myndu yerða gerðar af einstök
um bæjar- eða sveitarfélögum
vegna þess að þær eru utan við
þrengstu sérhagsmunasvæði
þeirra. Dæmi má nefna um
þetta. Á Norðurlandi eru marg
nPíMINN heldur áfram að boða
launastéttunum „fagnaðarer
indi“ kauplækkunarinnar. í gær
skrifar hann:
„Margir menn í þessu landi hafa
um nokkurt skeið lifað í þeirri
trú, að þeir væru stöðugt að græða,
þótt þeir gerðu það ekki. Einkum
virðist þessi trú hafa útbreiðst
meðal launastéttanna. Margt launa
manna hefir virzt líta á hverja
nýja kauphækkun eins Og hreinan
gróða, Þeir hafa ékld gætt þess,
að aukin dýrtíð fylgdi eftir hverri
feauphækkun og gibypti hana að
mestu eða öllu. Þeim hefir yfir-
sézt, að það, sem skipti meginmáli,
er ekki fjöldi krónanna, heldúr
kaupmáttur þeirra. . . .
Ástæðan til þess, að launamenn
og bændur hafa raunverulega ekk-
ert grættr þrátt fyrir allar kaup-
hækkanir og verðhækkanir, er sú,
að kaupmáttur krónUnnar hefir rén
að að sama skapí og þeim hefir
fjölgað. Launamenn hafa því verið
látnir berjast í aigerlega falskri
trú, þegar þeir héldu sig vera að
bæta hag sinn með kauphækkun-
um. . . .
Launastéttirnar hafa sína gildu
afsökun fyrir því, að þær fóru út
á þessa < óheilla braut. Hinir svo-
kölluðu forvígismenn þeirra
ar síldarvierksmiðjur, sem hafa
þörf fyrir raforku að sumrinu.
Á þeim árstíma eyðist minnst
raforka til heimilisnota, og má
því gera ráð fyrir að rafstöðvar
á Suðurlandi geti veitt síldar-
verksmiðjunum raforku, ef raf
veitukerfi í þssum tveim land
fjórðungum verða tengd saman
með háspennulínum. Þau við-
skipti gætu orðið báðum til
hags'bóta, síldarverksmiðjunum
og rafveitunum. En eitt raf-
veitukerfi fyrir SuðuTland og
Norðurland verður því aðeins
sett upp, að ríkið annist þá fram
kvæmd og rekstur þess fyrir-
tækis.
Með því að tengja saman raf'
veiturnar á Suðurlandi og Norð
urlandi vinnst það tvennt, að
þá er mögulegt að flytja raf-
orkuna milli þessara lands-
fjórðunga eftir því sem þörí.
krefur á hverjum tíma og mn
leið fá sveitir og kauptún á því
svæði, sem væntanlegar há-
spennu'línur liggja um, full-
nægt raforkuþörf sihhi,
Eitt af mörgu, sem styður þá
skoðun, að rafveiturnar eigi að
vera ríkiseign, er raforkuþörf
ríkisstofnana Þau ríkisfyrir-
taéki, sem' nú eru til, þurfa að:.
verðlausu krónurnar. Á sana tíma
og forvígismenn verkalýðssamták-
anna annars staðar, t. d. í Svíiþjóð,
Bretlandi, Ástralíu, Nýja-Sjálandí,
og Bandaríkjunum, unnu að því að.
stöðva allar kauphækkanir, því að
þeim var ljóst, að slíkt myndi að-
eins rýra kaupmátt gjaldmiðilsins
og því ekki koma að neínu gagni,
þá beittust verkalýðsforsprakkam—
ir hér fyrir gagnstæðri stefnu.“
Þannig farast Tímanum orð.
Hann gleymir aðeins að geta
þess, að það var flokkur hans
sjálfs, sem bvrjaði á því að gera
krónuna ,,verðlitla“ með því að
sprengja upp afurðaverðið og
knýja launastéttirnar til þess að
tryggja sig gegn þar af leiðandi
dýrtíð með kröfum um fulla
dýrtíðaruppbót á kaupið og
kauphækkun. Það er alveg rétt,
að annarri stefnu hefir verið
fylgt í Svíþjóð, Bretlandi og
samveldislöndum þess. En þar
hefir jafnframt verið haldið í.
afurðaverðið og verðlagið yfir-
leitt, en það ekki verið sprengt
upp og kauphækkun síðan bönn
uð, eins og Framsóknarflokkur-
inn vildi gera með gerðardóms
lögunum sællar minningar.
nota mikla raforku, og vafa-
Frh. á 6. síðu
brýndu fyrir þeim trúna á mörgú,.