Alþýðublaðið - 26.01.1945, Blaðsíða 6

9
Hermannsgröf á Grænlandi
Víða hafa hraustir drengir orðið að bera beinin í þessari
styrjöld og furðu fjarri átthögum sínúm. Hér á myndinni
sést hinnsti hvílustaður amerísks hermanns langt norðan við
heimskautsbaug, á strönd Grænlands.
Prússneska junkarasféffin
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
Prentari skrifar um:
Af hverju sfafa prentvillurnar!
Frfa. af 5. sí&u,
inda í athöfumun á vettvangi
stjórnmálabaráttunnar.
En Konungar Prússlands
voru ekki færir um, þegar til
lengdar lét, að halda áfram bar
áttunni á sama hátt og fyrir-
rennarar þeirra. Hinir óbreyttu
.borgarar komust að raun mn,
að nýjar hugsjónir höfðu risið
upp meðal þjóðanna á ýmsum
Sviðum og einstaklingsrétfcur-
inn hafði hlotið meiri viður-
kenningu en áður. Og um þær
mundir bundust junkarar og
Prússakonungar aftur bræðra-
böndum og Hinn konunglegi
prússneski her var stofnsettur
með junkurum sem leiðsögu-
jmönnum og yfirmönnum. Þann
ig hófst áframhaldandi sam-
vinna millum Prússakonunga
og junkaranna um andstöðu
gegn lýðnum, ef hamn getn'gi of
langt í athöfnum sínum. Hinn
prússneski liðsforingi, lærður í
pkóla Friðriks Vilhjálms I.
hlaut lítil laun í starfi sínu, ,en
lagði á sig ótrúlegt erfiði og
raunir, en hélt sig vera ham-
ingjuhamastan allra manna.
Þetta þrek, og þessi baráttu
vilji kom sér vel fyrir hermenn
Friðriks mikla, er hann átti í
þrem styrjöldum við Austurrík
iskeisarann, — og bar sigur úr
býtum í þeim öllum.
EAnmiftt á' iþessuan tímum voru
samtök junkaranna undir mjög
ströngum innbyrðis aga. Sú
skoðun var ríkjandi meðal
þeirra, að svo legi sem nokkur
einstaklingiur sækti eftir þæg-
indum eða öðru en þvi sem
hernðaarsigurinn veitir, svo
lengi sé einstaklingnum hætta
búin af heigulshætti og mann-
legum veikleika. Junkarar
höfðu fengið reynslu af þessu
og um þessar mundir reyndu
þeir allt sem þeir gátú til þesá
að ihalda innbyrðis styrkleiika
sínum með því að lifa eingöngu
lífi baráttumannsins, viðbúnir
vörn og sókn. Þess konar hug-
arfar hefur líka að jafnaði ver
ið ríkjandi meðal leiðandi
toanna í Prússlandi undanfam-
ar þrjár aldir, — fram á þehn
an dag. Napóleonsstyrjaldirnar
óllu dálitlum breytingum á
hugsunarhætti hinna íhalds-
sömu junkara. „AÍþýðumenn"
eins og Gneisenau og Scharn-
horst fengu metorð innan hers-
ins, — voru valdir að stofnun
fyrsta herforingjaráðsins, —
„Hinu konunglega prússneska
herforingjaráði“. En óneitan-
lega var jiunkaratforingjomjum
um og ó, þegár nýjungar voru
á ferðinni innan hersins, — þeir
'hrædd'Usrt þær jafnvel mreira en
styrjaldirnar 1864, 1866 og
1870—71, sem énduðu þó allar
með sigri Prússa, þótt illa
horfði á stundum.
*
Nítjáanda öldin sýndi nýja
hlið á siðferðiskenningum junk
aranna, sem minna hafði verið
gaumur gefinn áður: Þá komu
þeir fram sem hinir diplómat-
isku stjórnmálamenn, sem geta
„malað líkt og kötturinn og
öskrað líkt og ljón“. Menn
minnumst þess, hvernig Bis-
marck var. — „Járnkanziarinn
er eitt bezta dæmi þess, hvernig
junkararnir gerðu sér mat úr
hugsjónum þeim sem fram
komu frá dögum Jean-Jacques
Rousseau til frjálslyndu stjóm
arstefnunnar kring um 1848.
ÍBiismarck er þekkifcmr sem harð
stjóri, klæddur vopnum og verj
,um og fær í flestan sjó, —
miskunarlaus einræðisherra
þeirra, sem hann yfirvann. Aft
:ur á móti vita færri, hversu
varasamur hann gat orðið í
gerfi hins hægfara stjórnmála-
manns, sem lært hafði af stjóm
arfari spekingsins jafnt sem bar
dagamannsins. Og ennþá _færri
gera sér grein fyrir því, hversu
margskonar þær aðferðir voru,
sem hann hafði í frami til þess
,að blekkja Disraelli á Berlínar
fundinum forðum, þar sem
jiárnfcanzíLarinn niotaði jafnvel
þau brögð, sem áður vom ó-
þekkt í bardagaaðferðum junk-
aranna.
*
Sem mótstöðumaður er junk
arinn fastur fyrir og ekkert
lamb að leika sér við. Það ér
sama, hvort hann kemur fram
,í blóðugri orustu með vopn,
eða við samnngaborðið sem
stjórnmálamaður. Aldrei víkur
junkarinn út af grundvallar-
reglum sínum í skoðunum og
bardagaaðferðum. Og það kom
í RITDÓMI í síðasta hefti
* Eimreiðarinnar kemst rit-
stjórinn svo að orði: „Þær
(prentvillurnar) em þó sjálf-
sagðar í íslenzkum bókmennt-
um og óumflýjanleguar, meðan
íslenzkir prentarar hafa ekki
komizt á það menningarstig, að
leggja niður línusteypu við bóka
prentun, eins og siðaðar þjóðir
hafa nú gert . . .“ Af því að hér
talar maður, sem nokkra
reynslu hefur af baráttunni við
prentvillurnar og ætla mætti,
að talaði um þær af sanngirni
og þekkingu, eftir tveggja ára-
tuga samstarfi við prentara, þó
finnst mér eðlilegt, að einn úr
þeirra hópi segi almenningi frá
reynslu sinni og annarra prent
ara um orsakir þessa kvimleiða
„púka“ í bókmenntunum, sér-
staklega af því að ristjóri Eim-
reiðarinnar hefur lítið lært af
reynslunni og má segja, að hver
vitleysan hjá honum reki aðra.
í fyrsta lagi hafa prentarar
ekkert vald til þess að ákveða,
hvort bók er sett með lausaletri
eða á línusteypuyél, svo það get
ur aldrei orðið mælikvarði á
menningarstig þeirra. Þetta
vald er í höndum prentsmiðju-
stjórans eða útgefanda. — í
öðru lagi hefur engin „siðuð
þjóð“ ennþá lagt niður línu-
steypu á bókum, frekar en blöð
um, heldur þvert á móti ryður
línusteypusetningin sér stöðugt
til rúms, og má jafnvel fullyrða,
að engin bókaprentsmiðja, sem
nokkúð kveður að, handsetji
bækur „upp á gamla mátann“,
og mjög lítið kveður að því að
þær séu settar á lausaletursvél,
svo sem ritstjórinn gefur í skyn,
fiíðar í ritdóminum að nú tíðk-
ist meðal „siðaðra þjóða“. Mono
typo (lausaleturs)-vélar eru að
langmestu leyti notaðar við
setningu á töflum, verðlistum,
margbrotnum reikningsbókum
cg efnafræðiritum. Þær eru
margbrotnar 1 notkun og mjög
vandfarið með sátrið, svo ekki.
ruglist. Og til marks um út-
breiðslu þessara véla má geta
þess, að fyrir núverandi ófrið
voru aðeins til þrjár slíkar vél-
ar á Norðurlöndum, og að
mjög litlu leyti notaðar til al-
mennrar bókasetningar, svo lít
ið „siðaðar“ hafa þessar þjóðir
verið, að dómi ristjóra Eimreið-
arinnar.
En af hverju stafa þá þrent-
villurnar? í stuttu máli stafa
iþær að langmesfcu leyti af hroð
virkni rithöfundanna og óvand-
virknum . prófarkalestri. Það
junkurunum vel í umrótinu eft
ir fyrri heimsstyrjöldina.
Eftir síðustu styrjöld var ekki
fyrst og fremst spurt um það
af hálfu junkaranna hvað hægt
væri að gera fyrir herinn, —
eins og maður skyldi halda, að
hefði verið þeirra fyrsta spurn
ing eins og þá var ástatt fyrir
Þjóðverjum. — Heróp þeirra
var: Der Feind síeht Links (ó-
vinirnir eru vinstra megin).
Þeir áttu við sósíalista og aðra
frjálslynda flokka í þýzka Rík
isdeginum. Samt sem áður fór
Svo, að þessir frjálslyndu flokk
ar, sem junkararnir hræddust
svo mjög, beygðu sig algjörlega
fyrir yfirgangi junkaranna, rétt
eins og þeir höfðu gert á tím-
um prússneska einræðisins.
Raunverulega urðu þessir flokk
ar hlífiskildir junkaranna og
verkfæri í höndum þeirra. Junk
ararnir þróuðust ekki síður en
áður, enda þótt Hohenzollem
ættin hefði ekki lengur völdin
í sínum höndum. og þeir störf-
uðu sem mest þeir máttu innan
stjórnskipunar Weimar-Iýðveld
eru ekki nema fáir íslenzkir rit
höfundar, sem kunna að búa
handrit til prentunar, og þekkj
ast þeir úr á því, að í bókum
þeirra eru engar eða þá mjög
fáar prentvillur.
í prentarana er oft fleygt lé-
legum uppköstum, sem höfund
urinn eða annar honum slyng-
ari breytir síðan aftur pg aftur
í hverri próförkinni eftir aðra,
þangað til hann er orðinn sæmi-
lega ánægður með framleiðslu
sína, en hefur þá í breytinga-
ákafanum hlaupið yfir allflest-
ar prentvillurnar. En að ráða
fram úr þessum breytingum er
oft hreinasta krossgáta, sem
prentarinn verður að glíma við
klukkustundum saman, og er
þá skiljanlegt, að ráðningin sé
ekki ávallt rétt, þótt oftast tak
ist vonum framar. Erlendis
þekkist ekki þessi frágangur á
handritum meðal „siðaðra
þjóða“. Þar er handritið lagt
fyrir prentarann eins og það á
að vera. Síðan sér prentsmiðjan
um lestur á frumpróförk, svo
fyrsta próförk fer svo að segja
prentvillulaus til höfundarins,
en hann tínir úr þær fáu, sem
eftir kunna að hafa orðið. Þetta
eru býsna ólík vinnubrögð og
er því eðlilegt, að árangurinn
verði allt annar.
Þetta er nú allur leyndardóm
urinn um prentvillurnar, og
gildir alveg sama máli, hvort
bækurnar eru handsettar, sett
ar á línusteypuvél eða lausa-
leturssteypuvél. Rétt handrit
og góður prófarkalestur er
lausnin. Og þegar rihöfundarn-
ir eru komnir á það menningar
sitig, að skila ekki handritun
,um til prentunar, fyrr en þeir
hafa fyllilega gert sér grein fyr
ir þvi, hvernig verk þeirra á að
vera efnislega, bá munu prent-
villurnar hverfa úr íslenzkum
bókmenntum — til mikils hag-
ræðis og gleði prenturunum
ekki síður en rithöfundunum.
Edfct aif því, sem veldur pnent
,urúm töluverðra erfiðleika, er
kommusetning. Sumir rithöf-
undar og ritsjórar eru í hrein-
ustu vandræðum með, þetta
lestrarmerki. Prentarinn setur
það, eftir því sem hann hefur
bezt vit á, rithöfundinum finnst
hann verða að færa það til, oft
af svo miklu handahófi, að
furðu gegnir. Ég veit dæmi
þess, að í dálkum af tímarits-
greinum hefur svo að segja eng
in villa verið, en ritstjórinn
dundað við það, að færa komto
ilsins og vögna'ði betur og bet
ur. Þannáig var ástaifct á þýzk
um stjórnmálum, þegar Hitler
tók við völdum það herrans ár
1933. —
Hitler hefir aldrei getað brot
nægður með junkarana, og þeir
ekki með hann. En báðir höfðu
þó sama markmiðið: Að gera
þýzka herinn helzt að ósigrandi
her. — sem fyrst. Báðir voru
þögulir um þessar fyrirætlanir
sínar. Endaþótt það væri aug-
Ijóst mál, að hernum myndi í
framtíðinni verða stjórnar af
junkurunum, eins alltaf áður,
þá voru um það deilur allmikl-
ar á pólitískum vettvangi.
Hitler hefir aldrei gtað brot-
ið til baka með öllu andstöðu
junkaranna. Og enn í dag er
háð keppni milli fylgismanr.a
,hans og junkaranna um ýmis-
legt, sem ekk er lýðum ljóst
með öllu. Aftur á móti er and-
staða nazista mjölg þögul og
mun láta nærri að það sé ekki
sem óhentugast fyrir þá, a. m.
k. eins og 'nú er ástatt. fyrir
Þjóðverjum.
FÖstudagur 26. janúar 1945.
&uglýsingar.
sem birtast eigs <
Alþýðúblaðihu,
verða að ver»
komr ar til Auglýs
infraskTÍfstofunnar
I Alþýðuhúsinu.
ígeneið í/l- frá
Hverfisgötu)
fyrlr kl. 7 aðkvöldl.
unun gegnir. Ég veit dæmi
í stað þess að setja kommurn
ar í handritið, eins og hann vill
hafa þær. Þetta getur orsakað
prentvillu í línusteypuvél, sem
hægt er að komast hjá, ef rit-
stjórinn er starfa sínum vaxinn
og hefur skilning á því, að
svona vinnubrögð eru óhæf, frá
hvaða sjónarmiði sem er. í þessu
efni gildir því sama reglan og
um hið efnislega innihald —
vandviirkni og samistarf beggja
aðila, prentarans og ritstjórans
eða rithöfundarins. Og þá mun
,þessi undravera, „Prentvillu-
púkinn“, verða kveðinn niður
að fullu og öllu.
Prentari.
Orpelhljómleikar Páb
ísólfssonar
AÐ er nú ærið langt síð-
an Páll ísólfsson hefir í
heyranda hljóði tekið sér sæti
við hljóðfæri sitt, og er það
mikill skaði fyrir tónlistarlífið
í heild, því að til þess standa
efni hans, svo að af ber öðrum
tónlistarmönnum vorum.
Páll tilheyrir þeirri organ-
istakynslóð, sem átti því láni
að fagna að njóta giftusamlegr
ar handleiðslu Karls Straube
gegnum langan og strangan
skóla. Hjá þessum þýzka orgel-
jötni lærði hann af akademískri
verkhyggni að vinna við org-
elið með trúmennsku frá því
smávægilegasta til hins stór-
brotnasta. Kom þetta fram í
hinu fíngerða og flikrótta kóral
forspili Strungks og hinni næst
um því nútíðarlega litsnjöllu
Passacagliu Frescobaldis. Með
ferðin á Partítu Joh. Gottfried
Walthers bar vott um dálæti
Páls á gagnsærri raddstillingu
og stílhreinum flutningi pólý-
fón-tónbálks barok-tímans. Virð
ist þessi tegund tónlistar eiga
brýnt erindi að reka nú á dög
um, með sterkri hlutskyggni
sinni og rökvíslegri byggingu.
Kóralforleikur Bachs „In dulci
jubilo“ naut sín ágætlega á hið
litla dómkirkjuorgel, og jafn-
vel bjölluverkið kom hér við
sögu sem kirkjulegt skraut.
Hljómleikunum lauk á prelú
díu og fúgu Bachs í Ee-dúr,
sem í upphafi sxnu vísar greini
lega fram á við leiðina til Moz-
arts. Hér tókst Páli að greiða
haglega úr raddfléttum organ-
ista-tónskáldsins og leiða fram
stef j aþróunina upp að allmiklu
hámarki, sem þó ekki samsvar-
aði allskostar hinni breiðu fyll
ingu fúgusniðsins, en benti frek
ar til heiðs „fresco“-skilnings
allt til hins drjúglanga loka-
tóns.
Styrktarfélagar Tónlistarfé-
lagsins þökkuðu veitta ánægju
kyrrlátrar kvöldstundar með
innfjálgri athygli.
Hallgrímor Helgason.