Alþýðublaðið - 24.03.1945, Qupperneq 4

AUÞYÐUBLAfMÐ
Laugardagur 24, marz. 1945.
4
pá>i|^»bUði5
Dtgefandi Alþýðuflokkurinn
Ritstjóri: Stefán Pétursson.
Ritstjórn og afgreiðsla í Al-
þýðuhúsinu við Hverfisgötu
Símar ritstjórnar: 4901 og 4902
Símar afgreiðslu: 49Ö0 og 4906
Verð í lausasölu 40 aura.
Alþýðuprentsmiðjan h. f.
Frelsið það dýrmæf-
asfa, sem vðð eigum
HINN nýi sendiherra Norð-
manna hér á landi, Tor-
geir Anderssen-Rysst, er ný-
lega afhenti forseta íslands
embættisskilríki sín, átti fyrir
nokkrum dögum viðtal við ís-
lenzka blaðamenn, sem vissu-
lega er vert allrar athygli. Þar
túlkaði hinn nýi fulltrúi Nor-
egs hér á landi vinarhug sinn
og skilning í garð fslánds og ís-
lenzku þjóðarinnar, en hann hef
ir þrisvar áður sótt ísland heim
og hefir löngum verið kunnur
að vináttu í garð lands okkar og
þjóðar. Jafnframt lýsti hann
frelsisbaráttu og viðnámi hinn
ar hugprúðu norsku þjóðaf,
sem enn ber hið þunga ok kúg-
unarinnar og kvalanna, en bíð-
ur djörf og stórhuga þess dags
er henni auðnist að höggva
þetta ok af hálsi sér og ganga
bugumglöð og hamingjusöm til
móts við farsæla framtíð.
íslendingar hafa að vonum
fagnað skilningi og vinarhug
hins nýja sendiherra Norð-
manna í sinn garð, er þeir lásu
í blöðunum lýsinguna á fögn-
uði hans yfir fréttinni um það,
að ísland væri orðið sjálfstætt
og fullvalda ríki óháð öðrum
þjóðum stjórnarfarslega. Tor-
geir Anderssen-Rysst hlýddi á
frétt þessa með leynd ásamt
vinum sínum. ,,Við tókumst í
hendur og okkur fannst þetta
koma okkur við. Ég man ekki
eítir öðrum atburðum þennan
dag, því að þessi dagur íslands
skyggði á allt annað. Þessi dag
ur er mér ógleymanlegur“. Slík
orð fulltrúa hinnar norsku
írændþjóðar tjá þann hug vin-
áttu og skilnings, sem Íslending
ar meta mikils. Og sér í lagi
finnst íslendingum mikið til um
alvöruna og lífsreynsluna, sem
bak við þau liggur.
s*
Þegar Anderssen-Rysst gerði
frelsisbaráttu Norðmanna að
umræðuefni, mæltist honum á
þessa lund: „Barátta sfa, sem við
Norðmenn, og raunar allar kúg
aðar þjóðir, heyjum í dag, hefir
sýnt okkur, að frelsið er það
dýrmætasta, sem við eigum.“
Þetta eru orð mælt af alvöru og
dýrkeyptri reynslu. Það eru orð
mælt fyrir munn hugprúðrar
og hugumstórrar þjóðar, sem
ann frelsinu og lýðræðinu, en
grimmur vargur hefir sótt heim
og valdið þungum búsifjum.
Norðmönnum, og hinum bræðra
þjóðum okkar á Norðurlöndum,
var fjarri skapi að gerast aðili
að þeim óhugnanlega hildar-
leik, sem nú geisar um víða
veröld. Þeir þráðu að búa í friði
í landi sínu og lifa í sátt við
aðrar þjóðir. En þeir máttu ekki
þeim sköpum renna, að land
þeirra yrði hernaðarvettvang-
ur og þjóð þeircra búið dapur
legt hlutskipti hernáms og kúg
wnar. En Norðmenn hafa sýnt
Framfa. á «. ato*.
Viðtal viS áttræSan Reykvíking:
Hargt hefur á dagana

n a
IGÆR talaði ég við mann,
sem hefur séð Reykjavijk
vaxa úr litlu fiskiþorpi og upp
í stóra borg, með nýtízku sniði,
reri með Þórði Loffmalakoff og
Óla pramma, drakk með Sigfúsi
Eymundsen og Magnúsi Steph-
ensen, hlustaði á Grím Thom-
sen og Benedikt Sveinsson eldri,
spilaði í þrjátíu ár á harmóníku
í brúðkaupsveizlum og á dans-
leikjum, var keyrslumaður í 60
ár og sá fyrst pening er hann á
17. ári fékk dal fyrir að stinga
upp kálgarð fyrir Pétur biskup
Pétursson.
Þetta er Þórður í Grjóta,
Þórður gamli í Grjóta, eða rétt
ara sagt Þórður Þorkelsson,
sem fæddist í Grjótabænum í
Grjótaþorpinu hérna fyrir 80
árum. 24. marz árið 1865, en þá
voru um 18 hundruð fbúar í
Reykjavik og bærinn því eins
og dálítið fiskiþorp, sem í raun
og veru sést nú ekkert eftir af.
Við erum búnir að þekkjast
í 20 ár, Þórður 1 Grjóta og ég,
og honum finnst það víst ekki
langur tími af þessari iöngu
æfi. En við höfum verið góðir
kunningjar, og hann hefur bók-
staflega ekkert breytzt á þess-
um árum. Hann hefur alla tið
verið veðurspámaður minn,
eins og þið hafið stundum féng
ið að vita, og ég verð að segja
það, að hann er glöggur veður-
spámaður, fullt eins glöggur og
Jón Eyþórsson var þegar hann
var upp á sitt bezta.
Fyrir alllöngu hittumst við á
Arnarhóli, Þórður í Grjóta og
ég. Við vorum þar báðir að
sleikja sólskinið. Þá fór hann að
segja mér frá því, er hann vann
að því að leggja skólpræsin .í
Austurstræti og þá talaðist svo
ti'l milli okkar, að ég skyldi eiga
viðtal við hann, þegar hann
yrði áttræður, en það verður á
morgun, og svo kom hann til
min-í gær.
,,Þú mannst ekkert eftir því,
þegar við vorum að leggja
skólpræsin í Austurstræti, nei
vitanlega ekki. Það hafði verið
rifist svo mikið ut úr því áður
en úr framkvæmdum varð.
Betri borgurum fannst iþað vera
hin versta bruðlun á fé bæjar-
búa að breyta út af venjunní.
Áður voru nefnilega bara renn
ur í götunum og skólpið úr hús-
unum var borið í þær, og það
rann eftir þeim í stríðum
straumum. Þegar við lögðum
svo skólpræsin þá var þetta
geysilegt mannvirki, svona á-
lika í hugum okkar þá og hita-
veituframkvæmdirnar eru í
hugum okkar nú. Það var stór-
kostleg vinna.“
— Þú ert fæddur í Grjóta-
þorpinu?
,,Já, í Grjótabænum. Hann
stóð ofarlega í Grjótagötu.
Þetta voru eintómir bæir þá,
svona á slangli utan i hæðun-
um, í Grjótaþorpinu, vestur með
Vesturgötu, Selsbæirnir, eitt-
hvað við Hólatorg og svo utan
í Þingholtinu. Dálítið var og
af bæjum í Skuggahverfinu. í
miðbænum var nokkuð mynd-
aleg húsaþyrping. En þetta er
varla hægt að finna nú. í
Grjótaþorpinu voru, auk bæj-
arins míns, Helgabærinn, Geirs
bærinn, Vaktarabærinn og H >11,
en neðar var svo Hjallur og
þar bjó Pétur hattamakari og
svo móðir Ágústs Jósefssonar.
Hann Gústi var alltaf bezti
drengur. Ingiríður yfirsetukona
átti 'heima í Vaktarabænum og
með henni bjó Stefán Egilsson,
faðir þeirra bræðra Sigvalda
tónskálds, Eggerts söngvara og
Snæbjarnar skipstjóra. í Geirs
bænum bjuggu Geir skómakari
og Jóhanna kona hans. — Eg
var yngstur 7 systkina, en
systkini min eru öll dáin. Pabbi
minn var sjómaður og allt
mögulegt. Hann var víst fyrst-
ur til þess allra manna í Reykia
vík að spenna hest fyrir vagn
og hann gerðist ökumaður fyr-
ir Teit Finnbogason, sem átti
heima i litla húsinu við dóm-
kirkjuna. Síðar fór hann að aka
fyrir Geir Zoéga, Geir gamla.
Þegar faðir minn lá banaleg-
una, var ég bara 13 ára, og
'hann sagði við mig, að nú yrði
ég að aka fyrir hann. Svo vakti
hann mig klukkan 3 á nóttunni
og þá skreiddist ég fram úr. Ég
varð þá fyrst að fara inn að
Laugarnesi til að sækja hest-
ana, svo varð ég að fara með
þá að Geirsbúð og spenna þá
fyrir vagninn. Ég vann þetta frá
klukkan 3 á nóttunni og til
klukkan 7 til 8 á kvöldin,
og að afloknu dagsverkinu varð
ég svo að fara með hestana 'nn
að Laugarnesi. Ég var óskop-
lega þreyttur og hræðilega
syfjaður og stundum sofnaði
ég yfir diskinum mínum.“
— Hverju varstu eiginlega
að aka?
„Vitanlega mó fyrir reikn-
ingsmenn Geirs. Reiknihgs-
mennirnir verziluðu nefnilega
við Geir og unnu á útvegi hans.
Þá var ekki um peninga að
ræða. Svo sá hann heimilum
þeirra fyrir þörfunum, og með-
al þeirra var þetta, að aka món-
um úr Vatnsmýrinni og Rauð-
arármýrinni heim til þeirra. Ég
var í fæði 'hjá fólkinu, en fékfc
auk þess sem svargði 2 krónum
á dag hjá Geir. Konurnar unnu
í' mónum, en mennirnir voru á
sjónum. Þær komu labbandi
með börnin, annað hvort bund-
in á bökin eða hangandi í pils-
um sinum, og þær gengu þetta
prjónandi í móinn og úr hon-
um. Það fólk lagði mikið á sig,
og var ægilega fátækt, svo að
þið getið ekki gert ýkkur neina
hugmynd það. Þá fór ég að
drekka brennivín. Ég fékk gott
fæði hjá mókonunum og þá var
brennivin á borðum allra,
fátækra sem ríkra. Það var á-
litin nauðsynjavara í þá daga.
Fyrsta sopann smakkaði ég hjá
Geir. Hann hitti mig einu sinni,
er ég var að koma úr vinnunni
úrvinda af þreytu og svefn-
leysi, og þá sagði hann við mig:
„Þú þarft að hressa þig á
morgnana, Þórður litli. Ég læt
hana ,,Mömmu“ standa á 'borð-
inu í skúmum og hann er opinn.
Ég skal alltaf láta hana standa
þar.“ Hann vildi gera mér gott
méð þessu, gamli maðurinn.
Þessi aldarháttur var þá. Og ég
greip oft á morgnana um þessa
hálsmjóu „Mömmu“ og minnt-
ist við hana. En svo flóði brenni
vínið líka á hinum heimilunum,
þar sem ég var í fæði. — Ég
man eftir því einu sinni um
morgunn, að það var þokusúld
á norðan. Ég var á leiðinni inn
að Laugarnesi til að sækja hest
ana. Þegar ég var kominn inn
að Laugalæk vissi ég ekki fyrri
til, en ég stóð í læknum upp
undir hendur. Ég skreiddist upp
úr og inn undir garðbrot, sem
þar var og fór úr öllum fötun-
um. Ég vatt þau og vatt og fór
svo aftur í þau. Aldrei hefur
mér fundizt eins vont að fara
í nærföt. Svo tók ég hestana
og reið fram eftir. Þá varð mér
kalt og þá gi-eip ég „Mömmu“.
— Ég var svo ökumaður í 30
ár, það er að segja í 60 sumur,
Þórður Þorkelsson.
þar af í 16 heil ár, fyrst fyrir
Geir, svo fyrir Jón Valdason í
Skólbænum, Jóhannes Olsen,
Lambertsen, Sigfús Eymundsen
og síðast fyrir Kristinn hjá Eim
skip. Þetta var rólegt starf, en
krafðist ástundunar og skýldu-
rækni, og ég held, að mönnum
hafi ilíkað við mig. Hestarnir
þekktu, mig og ég þá. Ég þurfti
ekkert að stjórna þeim, þeir
héldu sig alltaf réttu megin á
TÍMINN birti í gær mjög at-
hyglisverða skýringu á sér
stöðu þeirri, sem kommúnistar
hér tóku til þess skilyrðis Krim
fundarins fyrir sæti á ráðstefn-
unni í San Francisco, að við
segðum möndulveldunum stríð
á hendur. Tíminn segir:
„í hinu áreiðanlega ameríska
stórblaði „The New York Times“
er skýrt frá pví 25. f. m., að Rúss-
ar hafi beitt sér fyrir jþví og feng
ið því framgengt á Krímarfundin-
um, að aðeins þeim ríkjum, sem
hefðu sagt Þýzkalandi stríð ó
hendur fyrir 1. marz, yrði boðið
á ráðstefnuna í San Francisco. —
Segir blaðið frá þessu í sambandi
við ráðstefniuna, er Ameríkuríkin
voru þá að halda í Mexico, en þar
mun þetta hafa verið upplýst.
Þessar upplýsingar munu áreið
anlega verða mönnum fullnaðar-
skýring á þeirri afstöðu íslenzku
kommúnistanna að vilja láta ís-
lendinga ganga að þessu skilyrði.
Fyrir þeim vakti ekki að gæta
hagsmuna og heiðurs íslendinga,
heldur að ganga strax að skilyrð-
inu, er var runnið frá hinu er-
lenda stórveldi og vafalaust hefir
þó frekar beinzt að öðrum en okk
ur.
Með þessu hefir þjóðin fengið
nýja sönnum fyrir undirlægju-
hætti þessa flokks, þegar Rússar
eru annars vegar. Fyrir hana er
þetta þó engin nýjung. Meðan vin-
áttusáttmiálinn gilti milli Þjóðverja
og Rússa, reyndi hann eftir megni
að spilla sambúð okkar við Banda-
menn. Þegar svo þessi sambúð hef
ir unnið þjóðinni fyllsta rétt til
þátttöku í alþjóðasamvinnu, og all
ir íslendingar þurfa að haida fram
þeim rétti, vill hann lá.ta þá ó-
gilda hann með því að lýsa yfir
stýrjaldariþátttöku, sem gæti þó
aldrei orðið þeim til annars en
tjóns og skammar.“
í áframhaldi af þessum um-
mælum rekur Tíminn svo,
hveraig kommúnistar hafi á
götunni, og það vár eins og þeir
vissu, hvert þeir ættu að fara í
hvert skipti. Auk þess vann ég
svo að hreinsun hjá bænum og
síðast, en ekki sízt, stundaði ég
sjó. Ég reri á hverri vertíð í
mörg ár og mér líkaði sjó-
mennska vel. Ég var alltaf svo
lipur og snaggaralegur. Ég gat
til dæmis þotið eins og köttur
upp i reiðann á undan öllum
öðrum. Einu sinni lenti ég í
sjónum. Við vorum á bát undir
Stapanum Óli prammi og ég, on
Jón Einarsson í Móakoti var
formaður. Svo kom vindsveip-
ur allt í einu svo að bátnum
hvolfdi. Ég var aftur í og hent-
ist langar leiðir, og þá varð ég
hissa. Ég flaut, með lappirnar
tbeint niður og hausinn upp úr-
Það var eins og það væri eitt-
hvert flotholt í brjóstinu á mér.
Þarnar maraði ég, en hinir tveir
busluðu og æptu. Svo var okk-
ur bjargað. — Síðar var ég lika
með Þórði Ma;lakoff.“
— Hvernig var Þórður xLoff-
Malakoff?
„Hann? Það var bezti maður.
Hann vár þrekinn og stór. Ég
hef aldrei séð aðra eins vöðva
á einum manni. Ég var eins og
ketttlingur við hliðina á hon-
um, en hann var stirður, óskap
lega stirður. Hann var alltaf
eins og ljós, en af hann reidd-
ist, þá var ekki að sökum að
spyrja. Hann dró alltaf netin
einn, þar þurfti enginn að
leggja hönd að með honum.
Framh. á 6 síðis
alla lund reynt að spilla sam-
búð okkar við bandamenn, með
an Rússar voru vinir Þjóðverja,
hvernig þeir hefðu stimplað
stríð bandamanna gegn nazism
anum sem auðvaldsstyrjöld,
barizt á móti setuliðsvinnunni
og siglingunum til Englands,
kennt bandamönnum um loftá-
rásarhættuna og kailað hernað
arsamninginn landráð. Síðan
segir Tíminn:
„Menn ættu að geta gert sér
ljóst, að þessi afstaða korrunúnista
var ekki byggð á íslenzkum hags-
muniun. Hún var byggð á því einu
að Rússar höfðu þú vináttusátt-
mála við Þjóðverja og héldu þá
taum þeirra í styrjöldinni.
En stefna kommúnista í utan-
ríkismálum er hér ekki öll sögð.
Þeit hafa átt eitt stórt áhuga-
mál á því sviði. Þegar herverndar
sáttmálinn var lagður fyrir alþingi
fluttu þeir tillögu um, að ekki að-
eins Bretar og Bandaríkjamenn,
heldur einnig Rússar, yrðu beðnir
um að ábyrgjast sjálfstæði íslands.
Á þessu máli hafa þeir fyrr að síS
ar klifað í tíma og ótíma.
Til þess að ábyrgð Rússa á sjálf
stæði íslands yrði nokkurs virði,
þyrftu þeir að hafa hér hernaðar-
lega aðstöðu til jafns við hin vest
rænu stórveldi. Hætt er því við,
að eftir að 'hafa beðið um slíka
ébyrgð og hún hefði verið veitt,
myrídi fslendingum verða erfitt
að neita Rússum um hernaðarleg-
ar bækistöðvar. Það væri sama
og að neita þeim um aðstöðu til
að geta fullnægt ábyrgðinni.
Tilgangur kommúnista með
þessu mætti því vera öllum auð-
sær.
Hefði ísland gerzt stríðsaðili,
hefði það jafnframt undirgengizt,
að hvað þjóð sameinuðu þjóðanna,
sem væri, mætti hafa hér hernaðar
lega bækistöð. Ekki er því Ó9enni
legt, að Rússar, sem halda uppi
miklum og vaxandi BÍglingum fil
Ameríku hefðu þá bætet hér í
Hnraafe. á 6. s46u.