Alþýðublaðið - 24.08.1947, Blaðsíða 3

Sunnudagur 24. ágúst 1947.
ALÞYÐUBLAÐIÐ
í NÓVEMBER 1934 var
komið á fót í Bretlandi stofn
un, er hafa skyldi það sér-
staka hlutverk að kynna
Bretland og brezka menn-
ingu erlendis, og var hún í
fyrstu nefnd „The British
Couneil for Relations with
Other Countries“, en síðar
aðeins „British Council“ Ut-
anríkisráðuneytið átti frum-
kvæðið en stofnunin var þó
skipulögð þannig að hún
væri sjálfstæð og ekki háð
ríkisstjórninni í störfum
sínum, þótt veitt væri fé til
hennar árlega í fjárlögum.
Hins vegar tilnefna ýmis
ráðuneytii nokkra af þeim,
er eiga sæti í stjórn hennar.
A þeim árum er British
Council var stofnað, var far-
úð að kveða talsvert að því,
að stórveldi stunduðu kynn
ingarstarfsemi á menningu
lands síns í áróðursskyni og
sem þátt í utanríkisstefnu
sinni. Franska ríkið hafði
lengi stuðtlað að kynnun
um á franskri menningu er-1
lendis og séð, að það gat haft
utanríkispólitíska þýðingu.
Hin nýtízku einræðisríki
tuttugustu aldarinnar sáu
sér hér leik á borði, hófu víð
tækari menningar-kynningu
en áður hafði þekkzt og tóku
hana algerlega í þjónustu
utanríkisstefnu sinnar. Um
þær mundir, er British Coun
cil var stofnað, varði ítalska
stjórnin jafngildi um 30
milljóna króna á ári til sliks
kynningarstarfs á Italíu og
ítalskri menningu erlendis,
og Þjóðverjar eru taldir
hafa eytt þrisvar sinnum
meiru. Bretar gátu að sjálf-
sögðu ekki horft aðgerðalaus
ir á, að svo mikið væri að-
gert til þess að ryðja braut
menningaráhrifum frá þeim
ríkjum, er voru keppinaut-
ar þeirra á sviði heimsstjórn
málanna, enda mátti þá við
búast að brezk menningar-
áhrif rénuðu að sama skapi.
Hér varð að vega á móti.
Þetta var ein meginástæðan
til þess, að brezka utam-
ríkisráðuneytið átti frum-
kvæðið að stofnun British
Council.
Það er þáttur í lífsskoð-
un þeirra einræðisstefna,
sem látið hafa til sín taka á
þessari öld, að ríkisvaldinu
geti ekkert verið óviðkom-
andi, það eigi ekki aðeins að
stjórna þeim málum, sem
menn telja heppilegt og
skynsamlegt, að séu sameig
inleg mál þjóðfélagsins, held
ur einnig að móta manninn
á sem flestum sviðum og
tryggja, að hann sé þannig
og hafi þær skoðanir, að sem
bezt þjóni iþvi markmiði,
sem ríkisvaldið hefur sett
sér. Þess vegna er menning-
arlíf ekki sjálfstæður þáttur
í þjóðlífi einræðisríkis, þess
vegna má menningarstarf-
semi ekki vera frjáls að því
að auðga líf einstaklingsins
og efla þroska hans á þann
hátt, er hann sjáKur telur
vænlegastan til þess, heldur
er henni sett ákveðið mark,
það, að stubla að þvi að rik-
isvaldið nái því takmarki,
sem það hefur sett sér, —
menning má ekki lengur
vera mark í sjálfri sér, held
ur verður hún að vera í þjón
ustu ríkisvaldsins í þágu
þess, sem það telur þýðingar
meira og æðra.
Með tiliiti til þessa, hlaut
svo að fara, að menningar-
kynning einræðisríkjanna
yrði aðeins hluti af utanrík-
isstefnu þeirra almennt og
Lokagrein Gylfa Þ. Gíslasonar:
Sfarfsemi Brifish Counci
jafnframt hlutu þau, sam-
kvæmt lífsskoðun sinni, að
leitast-við að láta stjórn-
mála- og menningaráhrif
sigla í kjölfar viðskipta og
fjárhagssamskipta. Reynsl-
an af nazismanum í Þýzka-
landi varð t. d. þessi. Hin
glæsilega þýzka menning
var tekin í þjónustu hans.
Hún var kynnt erlendis sem
liður í utanríkisstefnu naz-
istastjórnarinnar, og hvar-
vetna var leitazt við að láta
þýzka menningu, mótaða af
nazismanum, sigla í kjölfar
aukinna viðskiptaáhrifa og
jafnframt reynt að láta þau
sigla í kjölfar hennar, þar
sem skilyrði voru til slíks.
Þetta varð að sjálfsögðu til
þess,- að þýzkri menningu
hnignaði á valdatímum naz-
ismans, auk þess sem hún
einangraðist og kynninga-
starfsemin erlendis bar ekki
eins mikinn árangur og ella,
þar eð henni var blandað
saman við stjórnmálaáróður.
Af hálfu stjórnarvalda
Þýzkalands var allt gert til
þess að tengja þýzka menn-
ingu og nazismann sem
traustustum böndum. Sumir
urðu nazistar vegna slíkra
þýzkra menningaráhrifa.
Aðrir urðu fráhverfir þýzkri
menningu af því að þeir
höfðu óbeit á nazismanum.
Hvorugir gerðu sér ljóst, að
þeir urðu þeirri lífsskoðun
nazismans og allra einræðis-
stefna þessara tíma að bráð,
að menningarlífið eigi að
vera þáttur í stjórnmálalíf-
inu, en ekki sjálfstæður lið-
ur þjóðlífsins, ásamt stjórn-
málalífinu og óháð því.
Það, sem mér hefur fund
izt einna athyglisverðast við
British Council, er, að þótt
sú stofnun hafi að vissu
leyti verið sett á fót til höf-
uðs áróðurs- og kynningar-
starfsemi, sem var beinlín-
is í þjónustu ákveðinnar ut-
anríkisstefnu og hafði sýnt,
að gerði henni mikið gagn,
virðist þessi stofnun ekki
hafa látið freistast til þess
að beita sömu aðferðum,
hefur greint af hófsemi og*
smekkyisi milli menningar-
kynna og stjórnmálastarf-
semi og ekki rekið neins
konar trúboð. Vafalaust á
þetta sumpart rót sína að
rekja til þess hugarfars, sem
ég held að eigi sér dýpri ræt
ur í Bretlandi en víðast hvar
annars staðar — og véldur
því jafnframt, hve brezkt
lýðræði stendur styrkum fót
um, þótt hið ytra form þess
sé að ýmsu leyti ófullkom-
ið — að hver maður eigi
sjálfur að mynda sér skoðan
ir sínar, hann eigi að fá að
vera í sæmilegum friði með
þær og láta skoðanir ann-
arra líka í friði.
Eðli sanns lýðræðis er
ekki aðeins í því fólgið, að
sameiginlegum málum þjóða
sé stjórnað að vilja meiri
hluta hennar, heldur verður
og að gæta nokkurs hófs í
vali þeirra mála, sem gerð
eru sameiginleg. Einkum og
sér í lagi verður að fara
varlega í þær sakir að
stjórna menningarlífi þjóða,
jafnvel þótt það sé gert á
lýðræðishátt. Þá getur
orðið skammt í andlegt ó-
frelsi. Þetta virðast Bretar
hafa skilið vel og á rótgróin
einstaklingshyggja þeirra
vafalaust nokkurn þátt í
því, og hefur þar holl áhrif,
þótt áhrif hennar séu óholl á
ýmsum öðrum sviðum. Þessa
gætir í mörgum greinum í
þjóðlífi Breta, og ég býst við,
að algert hlutleysi stofnun-
ar eins og British Council í
stjórnmálum — ef til vill
mætti einnig nefna það al-
gert afskiptaleysi — eigi
sumpart rót sína að rekja til
þessa. En að einhverju leyti
kunna hér að vera einföld
hyggindi á ferð. Að sjálf-
sögðu er það hlutverk þeirr-
ar kynningarstarfsemi, sem
British Council hefur með
höndum, að auka álit og á-
hrif Bretlands og brezkrar
menningar. En stjórnendur
stofnunarinnar virðast gera
sér Ijóst, að stofnunin vinn-
ur ekki að þvi marki með
ÍSÍ KSÍ
Sfnaffspyrnumó!

(Meisfaraflokkisr)
í dag kí. 4,30 keppa
og á morgun, mánud. kl. 7,15
því að hafa í frammi stjórn-
málaáróður eða nokkurs kon
ar trúboð. Það er einmitt
líklegast til þess að auka
álit og áhrif Bretlands að
gera það ekki og sýna þann-
ig í verki virðingu sína fyrir
manninum, frelsi hans til
að mynda sér skoðun og rétti
hans íil þess að fá að hafa
hana óáreittur, án þess að
reynt sé að rugla hann eða
hafa vit fyrir honum, en
hvort tveggja eru þetta þýð-
ingarmeiri hornsteinar sanns
lýðræðis, en menn virðast'
oft gera sér Ijóst.
British Council er mikið '
fyrirtæki. Það hefur til ráð-
stöfunar um 26 milljónir
punda á ári eða nærri 70
milljónir króna, og er það að
langmestu leyti framlag úr
ríkissjóði, þótt stofnunin fái
einnig allmiklar gjafir. Hún
starfrækir skrifstofur í yfir
30 löndum og heldur þar
uppi tæplega 100 félögum
eða stofnunum til kynna á
enskri tungu og enskri menn
ingu. Hún efnir til nám-
skeiða, íyrirlestrahalds, kvik
myndasýninga og kynningar
samkoma, starfrækir bóka-
söfn og klúbba, útvegar
skólum kennara í ensku og
starfrækir jafnvel skóla.
hún gefur út bækur og tíma
rit á ensku og ýmsum fleiri
málum, og kemur aðaltíma-
ritið, Britian Today, út í
130.000 eintökum og á fjór-
um tungumálum, gefur bóka
söfnum brezkar bækur, læt-
ur taka kvikmyndir, sem
hún sendir um allan heim,
efnir til listsýninga, bóka-
og Ijósmyndasýninga, hljóm
leika og leiksýninga. Hún
styrkir mikinn fjölda stú
denta og kandidata til náms
í Bretlandi, bæði við háskóla
og aðra skóla og á sérstökum
námskeiðum, og hún starf-
rækir stúdentaheimili og
klúbba fyrir erlenda stú-
denta, jafnvel þótt þeir séu
ekki á vegum hennar. Og
enn fremur býður hún svo
erlendum mönnum í kynnis
ferðir til Bretlands.
Hér á landi hefur British
Council starfrækt skrifstofu
síðan 1941. Undanfarin ár
hefur stofnunin veitt 3—4
íslenzkum kandidötum og
stúdentum styrk til náms við
brezka háskóla og enn frem-
ur aðra minni styrki til náms
við verzlunar- og iðnskóla
og á ýmsum námskeiðum.
Hún hefur lánað fræðslu
málastjórninni kvikmyndir,
gefið landsbókasafninu, há-
skólabókasafninu og skólum
allmikið af enskum bókum,
boðið nokkrum íslendingum
til Bretlands og annazt margs
koi^ar fyrirgreiðslu.
Síðast liðið vor var mér
boðið til mánaðardvalar í
Bretlandi á vegum þessarar
stofnunar, og var í sjálfs
vald sett, hvað ég vildi
kynnamér sérstaklega. Kaus
ég fyrst og fremst að kynn-
ast viðskipta- og hagfræði-
deildum brezkra háskóla og
dvaldi ég í því skyni i Lond-
cn, Birmingham, Oxford og
Cambridge, hitti fjölmarga
af hagfræðikennurum há-
skólanna í þessum borgum,
en meðal þeirra eru ýmsir
kunnustu hagfræðingar
Breta. Jafnframt óskaði ég
þess, að geta kynnt mér
stefnu og ráðstafanir brezku
jafnaðarmannastjórnarinn-
ar í efnahagsmálum, og þá
sérstaklega þjóðnýtingar-
stefnu hennar og félagsmála
löggjöf. í því skyni var mér
komið í samband við ýmis
ráðuneyti, stjórn kolanám-
anna og sérfræðinganefnd-
ir, sem eru til aðstoðar
stjórninni, og auk þess veitt
ur kostur á að hitta ýmsa for
ustumenn brezka Alþýðu-
flokksins, svo sem fram-
kvæmdastjóra hans Morgan
Philips, fyrrverandi for-
mann hans, próíessor Har-
old Laski, sérfræðing hans í
utanríkismálum Dennis
Healey og svo þingmenn
hans, svo sem Hugh Gait-
skell, sem er fulltrúi Shin-
wells orkumálaráðherra í
neðri deildinni, og Gordon
Walker, sem er einn af
helztu rithöfundum og fyrir-
lesurum flokksins um utan-
ríkismál. Gestadeild stofnun
arinnar hafði skipulagt allt
þetta af hinni mestu prýði,
svo að tíminn nýttist ágæt-
lega.^
Mér þótti mjög athyglis-
vert að kynnast störfum
þeirra háskóla, sem ég kom
til. Skipulag þeirra er að
ýmsu l'eyti mjög ólíkt, og er
þó skipulag háskólanna í
Oxford og Cambridge eink-
um frábrugðið því, sem á
sér stað um hina. En yfir-
irleitt finnst mér mega
segja, að allir séu þeir frá-
brugðnir háskólum á Norð-
urlöndum og í Þýzkalandi
að því Ieyti að hið svonefnda
„akaaemiska fi'elsi“ er
minna, meira fylgzt með
stúdentunum af hálfu há-
skólans og kennaranna og
tiltölulega meiri áherzla
lögð á almenna menntun og
uppeldisáhrif, en tiltölulega
minni á sérfræðiþekkingu.
Það var sömuleiðis mjög lær
dómsríkt að kynnast brezka
Alþýðuflokknum. Hann virð
ist afar traustur og. heil-
brigður. Hann er róttækur í
kenningum sínum, var óvæg
inn við íhaldsflokkinn, þeg-
ar hann var í stjórnarand-
stöðu, og er nú stefnufastur
við stjórnartaumana. Engu
að síður gætir innan hans
ýmissa sjónarmiða í fjöl-
mörgum málum. En það er
einn meginstyrkur flokks-
ins, að hann sýnir aðdáunar
vert frjálslyndi í slíkum
efnum. Hann sameinar
flokksmenn sína um megin
hugsjónir sínar, lýðræði og
jafnaðarstefnu. En hann ætl
ast ekki til þess að flokks-
mennirnir séu ‘sammála um
alla aðra hluti í stjórnmál-
um, jafnvel ekki um utan-
ríkismál. Hann ætlast ekki
til þess, að aldrei geti heyrzt
nema ein rödd frá flokkn-
um, af sömu ástæðu og hann
fordæmir, að ekki geti
heyrzt rödd nema frá einum
flokki. Ef ólík siónarmið
eru uppi, eru þau rædd í
blöðum flokksins og tímarit
um af báðum aðilum, af
drenglyndi og hreinskilni.
Það hreinsar andrúmsloftið,
eykur á gagnkvæman skiln-
ing málsaðilanna og eflir
þannig samheldnina, þrátt
fyrir ágreininginn, og aflar
flokknum aukins trausts
sökum víðsýnis og frjáls-
lyndis auk þess sem honum
tekst að sameina innan vé-
banda sinna menn með ólík-
ari sjónarmið en ella á því,
sem skiptir minna máli en
hollusta við sjáíf meginat-
Frh. á 7. síðu.