Alþýðublaðið - 24.08.1947, Blaðsíða 5

Surmudagur 24. ágúst 1-947.

„í ALLRA síðasta sinn. . .
Hinn sjö ára agmli Wolígang
Amadeus Mozart kemur
fram eins og sembalosnill-
ingur, spilar fiðlukvartett.
Symfóníuhljómsveit aðstoð-1
ar. Hann getur ákveðið hvaða
tón sem er, hvort sem hann
er sleginn einn sér eða í sam
hljómi, og hann getur spilað
án undirbúnings á sembalo
eða orgel eins lengi og óskað
er. — Enn þá nokkrir miðar
eftir á - é dal“.
Með þessum orðum kynntu
auglýsingarnar í þýzku blöð
unum einn mesta snilling
tónlistarinnar, eins og hann
væri aðeins ódýr hrifvaldur.
En meðal áheyrendanna var
annar drengur fjórtán ára
gamall. Það var Goethe, sem
örlögin höfðu einnig helgað
ódauðlega frægð. Eftir að
Goethe var orðinn aldraður
maður minntlst hann með
gleði Iitla tónsnillingsins,
sem klifraði upp á bekkinn
framan við sembaloið og lét
bylgjur fagurra tóna flæða
yfir áheyrendurna, og hann
mundi gerla eftir fjólubláum
silkiklæðum drengsins, hár-
kollunni og korðanum, sem
hann bar.
Mozart var gæddur frá-
bærri hljómheyrn, óskeikulu
hljóðfallsnæmi og ríkum
skilningi á samhljómum.
Hæfileikar hans voru víð-
feðma og fullkomnir. Þegar
hann var um það bil f jög-
urra ára gamall fór hann
fyrst að spila á klavikord,
fimm ára gamall eignaðist
hann fiðlu og æfði sig af ár-
vekni með aðstoð föður síns
og annars manns, sem var
vinur foreldra hans.
Hann las og skrifaði nót-
ur áður en hann þekkti staf-
i'na. Upphafshljómarnir í tón
verki frá því að hann var 6
ára gamall eru vissulega eft
ir hann og engan annan. Feg
urð þeirra og innblásinn
hreinleiki, ris þeirra og ör-
yggi, einkennir þá eins og
verk mikils og ósamjafnan-
legs meistara.
Hann var jafn sérstæður
og hann var frumlegur og
framtakssamur listamaður.
Hoílendingar undruðust
hann tíu ára gamlan, þegar
hann spilaði á eitthvert
stærsta og vandaðasta orgel,
sem þá var til. 14 ára gam-
all heyrði hann kór Vatikans
ins syngja langt og vanda-
samt miserere. Vel var þessa
tónverks gætt. Söngvurun-
um var stranglega bannað að
afrita nótnabókina, ef þeir
gerðu það skyldu þeir verða
bannfærðir. En drengurinn
svalg.í sig hvern tón og rit-
aði það niður eftir minni. Og
þá er hann hlýddi á það í
annað sinn varð hann mjög
hnugginn yfir því að hafa
gert þrjár skissur. En í stað
þess að bannsyngja hann
gerði páfinn hann að ridd-
ara af gullna sporanum.
Mozartfjölskyldan átti
heima í Salzburg hinni un-
aðslegu . borg í Austurríki.
Faðir þessa óvenjulega gáf-
um gædda drengs var ann-
ars flokkks fiðluleikari og
skólakennari- Þótt hann bæri
djúpa lotningu fyrir Snilli
sonar síns, gat hann ekki
að misnota nokk
Wolfgang Amadeus Mozart
uð aðstöðu sína. Ferðaðist
hann um alla Evrópu með
Wolfgang og systur hans, en
hún var efnilegur píanóleik-
ari. Léku börnin í konungs-
höllum Englands og Frakk-
lands og fyrir keisarafjöl-
skylduna í Austurríki. Einu
sinni þegar V/oIfgang kom
fram í höllinni í Vínarborg,
skrikaði honum fótur á flug-
hálu gólfinu og msiddi sig
illa. Lítil stúlka reisti hann
við_ og hughreysti hann, en
í þakkarskyni bauð drengur
inn henni að þau skyldu
verða hjón, þegar þau væru
orðin stór. Litla stúlkan var
Maria Antonietta, er síðar
varð drottning í Frakklandi.
Höktandi póstvagnar, leir-
ugar götur, sóðalegar knæp-
ur og margra klukkutíma
erfiði gat ekki unnið bug á
hinu góða skapi drengsins.
Hrifnir áheyrendur neituðu
að víkja frá sætum sínum, og
Wolfgang lét sér annt um að
skemmta þeim og hélt áfram
að leika- Án afláts samdi
hann ný lög og tónabylgjurn-
ar ráku hver aðra eins og |
skúrir yfir akur. Að lokum
hætti Mozart þó, og áheyr-
endurnir ofsóttu hann með
kossum, blíðu og fagnaðarlát
um, án þess að það spillti
nokkuð barnslegum yndis-
leik hans og látleysi.
Þéssi ferðalög báru sig þó
ekki. Göfugir áheyrendur
létu sér sæma að borga með
neftóbaksdósum, skóspenn-
um og glingri. Faðir snill-
ingsins veitti þessu öllu við-
töku með djúpri lotningu og
fór af stað með börnin til
þess að halda skemmtun ann
ars staðar, svo að hann gæti
greitt kvöldmatinn.
; Wolfgang hafði aldrei ann-
an kennara en föður sinn, og
aldrei stundaði hann skóla-
nám, en hann drakk í sig með
áfergju allan þann fróðleik,
er hann gat komizt yfir.
! EÍnkum var hann hug-
fanginn af stærðfræði, og
hann krassaði út veggi og
borð með tölum, hrifinn af
þeirri kunnáttu, er ein gat
öllu svarað. Þetta gefur auga
leið að því, hvers vegna tón-
verk hans eru jafn hrein og
rökrétt og raun ber vitni um-
En þau eru einnig fagnandi
blíð og yndisleg -— einnig
fróandi og auðskilin.
Samtíðarmönnnum Moz-
arts. fannst sumum hverjum,
að tónlist hans • væri of ný-
tízkuleg. En í eyrum nútíma
mannsins hljóma verk hans,
jafnvel bótt hann heyri þau í
fyrsta sinn, eins og hann
hafi kunnað þau og elskað
alla sína ævi. Það er vegna
þess að Mozart hefur haft
mikil áhrif á tónlistarþróun-
ina eftir sinn dag. Beethov-
[en kynnti sér verk hans stöð
ugt. Hayden gerði það hinum
unga vini sínum til virðingar
að líkja eftir honum, Chopin
bað þess á banabeði sínum,
að Mozart yrði leikinnj til
minningar um sig og jafnvel
GREÍN þessa ritaði Don
ald Culross Peattie fyrir
enska íímariíið „Readers
Digest“ iim austurríska
íónsnill'inginn Woífang
Ámadéus Mozart. Afrek
Mozarís á sviði tónlistar-
innar hafa haldið minií-
ingu hans á lofti fram á
þennan d?g og munu gera
það enn á ókomnum öld-
um, þótt samtíð hans
kynni ekki að meta hann
að verðleikum.
Wolfgang Amadeus Mozart.
W7agner beygði sig fyrir hon-
um. Enn fremur er margt í
völsum Strauss og sönglög-
urn Schuberts, sem rekja má
til tónveldis Wolfgang Ama-
deus Mozarts.
Lögin streymdu fram úr
fingrum hans. Iíann gat setið
í vaggandi póstvagni og spil-
að með fingrunum á hné sér,
frá sér numinn þar til tónstef
ið var fullmótað í huga hans,
en þá skrifaði hann það nið-
ur á pappírsmiða. Þegar
hann var 14 ára var þá að
segja nýjasti söngleikurinn
hans sviðsettur í Milanó og
hann stjórnaði sjálfur. Og 15
ára gamall var hann búinn að
semja 14 hljómkviður og 6
litla söngleiki.
Á árunum frá fimmtán ára
til tvítugs lágði hann inn á
hin erfiðustu svið tónlistar-
inn, og hvert skref hans á
þe'irri braut var miaira en
sambærilegt við meistara for
tíðarinnar. En hann komst
fljótt að raun um, að hann
var yfir þá alla hafinn. Eins
og af stjörnu, sem skyndilega
nálgast jörðina stóð stöðugt
meiri og meiri Ijómi af snilli
gáfum hans. Hann hefði átt
skilið hæstu stöðu í heimi
tónlistarinnar, ef farið hefði
verið eftir verðleikum. Þá
stöðu hefði Jósef annar get-
að boðið honum. En í stað
þess sniðgekk keisarinn hann,
en lítilf j örlegir augnaþjón-
ar keisarans litu til Mozarts
með ótta og öfund- Öfundar-
menn hans ollu því, að verk
hans voru ekki leikin, og
loks, er þau voru leikin,
voru hljóðfæraleikararnir
ginntir til þess að misþyrma
þeim. Þá var engin listarétt-
ur til, er verið gæti skjól og
vild óg enn fremur hagnýta
það í tónyerk annarra
manna.
Framtíðarmöguleikar tón-
Ifstarmannsins voru eigi.aðr-
ir en þeir, að léita aðstoðar
við hirð' eða hjá auðugum
roanni. SÍíka stöðu fékk Moz-
srt með 320 króna laun á ári. I
Húsbóndi hans, erkibiskup-1
inn af Salzburg, Iét hann mat ;
ast níeð vinnUfólkinu og var i
þeirrar skoðunar, að ströng
iramkoma væri bezta ráð- j
ið til þsss að hann væri auð- j
mjúkur og undirgefinn. Moz
art yfirgaf fljótlega þessa
stöðu og. vernd erkibiskups-
ins og flutti til Vínarborgar
og settist þar að sem frjáls og
óháður listamaður.
Þegar tónskáldið Chxist-
oph Willibald Gluck andað-
ist fékk Mozart stöðu hans
við hirðina, en með helmingi
lægri launum'- Þrátt fyrir það
var hann innilega glaður yf-
ir þessari ráðabreytni, því
að nú var hann kvongaður og
hafði eignazt börn.
Kona hans var Constanze
Weber, ein fjögurra systra af
söngelsku fólki. Constanze
var 13 ára stelpukrakki, þeg-
ar jVIozart sá hana fyrst, eða
réttara sagt sást yfir hana,
því að eldri systir hennar,
Aloysia, hafði alveg hernum
ið hann. Þá var Aloysia 15
ára. Hún var gáfuð og fögur
með yndislega söngrödd, ■—
og hún hét því að bíða eftir
honum, meðan hann færi til
Parísar að leita gæfunnar.
En er hann kom til baka, var
hún á góðum framavegi við
operuna. Og Iöngu síðar var
hún spurð að því, hvers
vegna hún hefði brugðizt
Mozart, svaraði hún: „Ég
hélt að hann mu-ndi aldrei
vaxa úr grasi“.
Constanze litla varð til
þess að græða sár hans, og
þau gengu í hjónaband, þrátt
fyrir harðvítuga mótspyrnu
Mozarts eldri- Stanzi var lít-
il og Ijóshærð, hinn ákjósan-
llegasti félagi á skemmtiferð
I í Vínarskógi,. en gersneydd
J öllum dyggðum húsmóður-
i-innar. Það gekk Mozart til
ihjarta að sjá þessa litiu og
i lífsglöðu stúlku í viðjum fá-
1 tæktar og ómegðar. Þess
vegna vanrækti Wolfí henn-
ar ekkert, er verða mætti
henni til gleði, til þess að sjá
hana brosa barnslega og hug
fangna eins og á hv-eitibrauðs
dögúm þeirra. Sýnu verra
var, að heilsa hennar var
slæm, henni gekk illa að
fæða og fimm af sjö börnum
þeirra dóu kornung.
Svo mikið var andstreymi
Mozarts, að flest önnur tón-
skáld í sporurn hans mundu
hafa samið örvæntingaróð.
En sorgir og vonbrigði náðu
aldrei valdi á list hans. Því
meir, sem syrti að, því meir
svall líísþorið í tónaljóðum
hans- En það var aldrei neinn
þrái í því þori. Liist hans var
hrein eins og kvak fuglanna.
Til þess að eiga eitthvað
skjöldur tónskáldsins. Kæmi
tónverk íyrir almennings
sjónir mátti nota það eftir
til þess að borga með reikn-
inginn hjá slátraranum og
komaSt hjá heimsóknum yfir
valdsins, sem oft kom og
hafði á brott með sér eitt-
hvað af búshlutunum, hélt
Mozart hverja hljómleikana
á eftir öðrum, og fyrir hvern
einasta hljómleik samdi hann
ný tónvsrk. Oft urðu þau
fvrst tilbúin á síðustu stundu,
en þrátt fyrir það urðu mörg
beztu tónverk haris til á þess
um dögum.
Yeturinn e-r kaldur í Vín-
arborg, og oft sfríddi Moz-
art í ströngu með að hafa svo
heitt í húsinu að hann gæti
leikið á hljóðíæri. Einu sinni,
er vinur hans rakst af tilvilj-
un inn til þéirra hjónanna,
voru þau að dansa um gólfið.
Fékk hann bá að vita, að þau
dönsuðu til að reyna að
Italda á sér hita, en voru
nærri stirnuð af kulda og -
hlupu um við illa líðan. Vin-
ur þeirra flýtti sér á braut
og útvegaði þeim eldivið-
En öðrum vini þeirra á
mannkynið m-eira að þakka.
Hann var kaupm-aður, Puch-
berg að nafni. Hvað eftir ann
að laumaði hann zmáupphæð
um að Mozart; þegar Mozart
var að komast í þrot. Og þeg
ar maður les bréf Mozarts,
sem hann skrifar þessum vini
sínum til að biðja um hjálp,
hlýtur hann að verða harmi
lostinn við þá tilhugsun, að
þessi óviðjafnanlegi snilling
ur skyldi verða að þola þá
nauð að biðjast_ ölmusu.
í Prag naut Mozart skiln-
ings og aðdáunar þegar með
an hann lifði. Kuldalegar
undirtektir hlaut það í Vín-
arborg, að honum var boðið
að stjórna hinurn skammti-
lega söngleik sínum, „Brúð-
kaup Figaros“, en hann varð
þess vísari, að á götunum
var ekkert annað raulað en
lögin úr söngleiknum. Með-
an hann dvaldi í Prag samdi
hann Prag-hljómkviðuna, og
þegar hann hvarf þaðan aft-
ur ákvað hann að semja sér-
stakan söngleik vegna þess-
arar söngelsku horgar.
Ferðalag Wblfgangs og Con
stanze til höfuðborgar Bæ-
heims var ánægjulegt ferða-
lag- Þar skrifaði Mozart söng
leikinn „Don Giovani“/sem
oft er kallaður fullkomui
söngleikurinn. DaPonte, sem
samdi t-extann, var viðfelld-
inn náungi. Hann átti heima .
beint á móti Mozart við
þrönga götu, og annað slag-
ið hrópaði anna-r hvor þeirra
til hins að koma yfir til sín
og hlusta á nokkrar síður,
eða að þeir röltu niður göt-
una öllum íbúum borgarinn-
ar til ánægju til þess að tæma
eina flösku af víni í veitinga-
húsinu.
Mozarthjónin voru oft í
boðum hjá aðdáendum hans,
'svo að tíminn leið fljótt. Dag
inn, sem frumsýnirigin átti
að fara fram var ekki búið
að skrifa niður inngöngulagið
Ljósin voru kveikt, en í mestu
skyndingu var loksins komið
með nóturnar, og seiðandi
hljómarnir bárust út yfir sal-
inn.
Framhald a 7. síðu.