Alþýðublaðið - 06.06.1948, Blaðsíða 9

Irtiit ;-a ■ú.iifríírgáhnmmk
TSuYi ifBffirgnHflii 6. jUffí~T3$8
r
Átfa bæjarfélög eiga nú fjórfán fogara, en
| tólf þeirra eru riýsköpunarfogarar
Gamalf barátfumál Álþýðuflokksins, sem
andstæðingar hans verða einnig að taka
þátt í að framkvæma.
r ^ ^
HUGSJÓNIN UM BÆJARÚTGERÐ fékk byr
undir báða vængi, þegar nýsköpun togaraflotans
hófst að styrjöldinni lokinni. — Þessi hugsjón, sem
mörgum virtist svo fjartæðukennd, þegar hún var
fyrst sett fram, og varð að sanna réttmæti sitt á
verstu krépputímum,- hefúr nú hlotið svo almenna
viðurkenningu landsmanna, að í dag eru fjórtán tog-
arar eign bæjarfélaga, ellefu þegar í notkun, en þrír
ókomnir til landsins.
Fyrsti nýsköpunartogarinn, sem kom til landsins, var Ingólfur
Arnarson, togari bæjarútgerðar Reykjavíkur, og sést hann hér
fánum skreýttur, er hann sigldi í höfn á sólríkum vetrardegi.
Átta bæir og borgir á land
inu eiga nú togara. Braut-
ryðjandinn, Hafnarfjörður, á
þrjá togara Maí, Júní og ný-
sköpunartogarann Júlí. —
Reykjavík á fjórá togara,
Ingólf Arnarson, sem kom
fyrstur nýsköpunartogar-
anna til landsins, Skúla
Magnússon, sem kemur í
byrjun júlí. og tvo dieseltog-
ara, sem enn eru ónefndir.
Þá hefur Akranes eieriazt
bæjartogara. Bjarna Ólafs-
son, Siglufjörður á Elliða,
Norðfjörður á Egil rauða og
Séyðisfjörður á ísólf. Þá eiga
Vestmannaeyjar tvo togara,
Elliðaey og Bjarnarey, og
loks á Keflavík einn. Kefl-
víking. Þessu til viðbótar má
geta þess að bæði á ísafirði
og í Vestmannaeyjum eiga
bæjarfélögin í hlutafélögu'm
þeirn, sem reka togarara ís-
borg og Kaldbak.
GAMALT BARÁTTUMÁL
Hugmyndin um bæjar-'eða
ríkisrekstur íogara er gömul
og hefur það kostað mikla og
harða baráttu að koma hehni
í framkvæmd. Húgmyndinni
var skotið fram íyrir fyrri,
heimsstyrjöldina, og sjó-
mannahreyfngi.ii minntiíst
hvað eftir annað á þetta í
baráttu sinni fyrir bæftum
kjörum.
Það er þó ekki fyrr er. rétt
fyrir 1930, sem þetta mál
kemst á þann rekspöl að al-
varlega' er 'hugsað um fram-
kvæmd þess. Var þetta þá
þegar eitt af mestu áhuga- og
baráttumálum Alþýðuflokks-
ins, og hefur verið það æ síð-
an.
Fyrsta tilraunin1 með bæj-
arútgerð var gerð í Hafnar-
firði árið 1931, og er frá því
sagt á'öðrum stað í blaðinu í
d;ag. Fyrir forgöngu jafnað-
armanna, sem þá þegar
stjórnuðu Hafnarfirði. eins
og þeir gera enn, var lagt út
í þessa tilraun, og hefur hún
gefizt svo vel og verið Hafnr
firðingum svo happadrjúg,
að seg.ja má. að það fordæmi,
sem þar var gefið- hafi átt
móstan þátt í því að vinna
hugnivndinni. fylgi og sanna
tilverurétt hennar.
I kosningum til bæjar-
stjórnar 1932 lagði Alþýðu-
flokkurinn allmikla áherzlu
á þetta mál og tveim árum
síðar í öðrum bæjarstjórnar-
kosningum var bæjarútgerð
eitt mesta baráttumálið.
Þetta var á verstu kreppuár-
unum og aviihnuleysi, mikið
hér í höfuðstaðnum. Kom þá
vel í Ijós, hversu lítið öryggi
var í því að einstaklingar
ættu togarana, er þeir gátu
flutt þá úr bænum söa lagt
þeim upp efitir vi.ld án tillits
til atvinnu bæiarbúa. Fór svo
á árunum 1930—34 að marg-
ir reykvískir togarar voru
ýmist seld'T ti.l annarra hsfna
eð;a strönduðu, en enginn nýr
bætitist við. og undu bæjar-
búar, sem áttu lífsviðurværi
sitt urdi.r þessum atv.innu-
tækjum, illa við það ástand
að vonum.
í bæjarstjórnárkosning
umim I9?>4 var kjörorð
Alþvðuflokksins ..Btejarút
gerð bjarsar Reykjavík,“
og bergmáluðu þessi orð
um allan bæinn. FÍriltu
frambjóðendur og stuðn-
tngsmenn flokksins marg-
vísleg rök fyrjr bæjarúi-
gerð 5—10 togara og
sýndu fram á hversu á-
bótavant væri rekstri ein-
staklimga á togaraflotan-
um.
Alþýðuflokkurinn stórjók
fylgi sitt í þessum kosni.ng-
um, og Sjálfstæðisflokkurinn
tapaði meirihluta kjósenda,
fékk ekki nema 49,6% at-
kvæða, en hélt samt meiri,-
hluta bæjarsitiórnarfulltrúa.
Sýndu þessi úrslit, hvert
fylgi þetta mesta barátturnál
flokksins var að fá, þrátt
fyrir hatrama andstöðu.
Meðan baráttunni fyrir
bæjarútgerð var haldi.ð á-
fram annars staðar á land-
ir.u, reyndist útgerði,n í Hafn
arfirð hin mesta búbót á erf-
iðistímum. „Þessi stórkost-
lega atvinnubót Hafnfirðinga
hefur ekki kostað nema 60—
70 þús. krónur alls, þótt hún
hafi beinlínis veitt bæjarfé-
láginu atvinnu fyrir 800—
900 000 krónur,11 sagði eitt
dagbl'aðanna um þetta leyti.
Þótti landsmönnum þetta að
voraim arðbærari atvinnu-
bótavinna en skurðgröftur í
Flóanum.
VIÐHORFIN BREYTAST
Þegar styrjöldin skall yf-
ir, varð eðlilega hljótt um
þessa dei.lu um bæjarútgerð,
þar sem ekki var kostur að
fá ný ski-p til landsins. En
hugmynd var ekki gleymd,
og skaut hún aftur upp koll-
inum, þegar samið var um
smíði nýju togaranna í Eng-
landi.
Þá kom þgear í Ijós, að
fólk í hinum ýmsu bæjarfé-
lögum hafði ám tillits ti.l
stjórnmálaskoðana, fallizt á
þá stefnu, að rétt væri, að
hin stórvirku atvinnutæki.
væru að nieira leyti í eigu
bæjarfélaganna en áður
hafði verið. Hafði það sýnt
sig, að einkaúitgerðin þreifst
engu síður þar sem bæjarfé-
lagið garði einnig út, þar sem
útgerðin í heild átti þar jafn-
an miklum skilnir.gi að
fagna.
Áður fyrri höfðu tveir
flokkar barizt gegn hug-
myndinni, um bæjarút-
gerð. íhaldið að sjálfsögðu
annars -vegas, en það átti
allan flotann og taldi síp
því eiga hagsmuni sína að
verja, og kommúnistar
hins vegar, sem kölluðu
þessa hugmynd um bæiar-
I útgerð tilraun til að
blekkja alþýðuna.
Eftir sitríðið var svo komið
almenningsálit i nu. að báðir
bessir flokkar drógu saman
segl landstöðunnar við bæjar-
útgerð. Sjálfstæðisflokkurinn
samþykkti bæjarútgerð í
Reykjavík, hinu gamla höf-
uðvirki andsitöðunnar gegii
öllum opinberum rekstri
fiskiskipa, og kommúnístar
hafa um skeið talað eins og
aðrir hafi ialdrei, á bæjarút-
gerð mimnzt. Samt er enn á-.
stæða til að efast um heilindi
þessara flokka í bæjarútgerð
armálinu, Er þess skemmst
að minnast, hver átök urðu í
bæjarstjórn út af því, að
meirihlutinn samþykbti að
seija fimmta nýsköpunartog
arann, sem bærinm átti, og
kommúnistar hafa í nýbygg-
ingarráði barizt á mótj bví,
að bæir ei.ns og Keflavík og
Akranes fengju nokkra nýja
togara.
Það er að sjálfsögðu ekki
tímabært að ftlla neinn dóm
á hina stórauknu bæjarút-
gerð, sem risið hefur upp
eftir styrjöldina víðs vegar
uim; landið. Á slíkum tímum
sem nú eru garigur útgerð
hinna nýju togara yfirleitt
vel hjá öllum. Úigerð Ingólfs
Arnarsonar hefúr eir.nig
gengið framar vonum, en
hann var fyrsti nýi togarinn,
sem til landsins kom. Reynd-
ust þó á honum ýmsir gallar
sem þurfti að lagfæra, og
kostað það bæð fé og iafir.
En þetta varð til þess, að
sams konar gallar voru lag-
færðir á síðarj ski.pum, svo
að örnur útgerðarfyrirtæki
hafa notið góðs af reynslunni
af Jngóifi.
Eldraun bsejarútgerðar er
ekki. í góðærinu, heldur beg-
ar á mcti blæs. ,Okkar litla
þjóðféiag skelfur af ótta við
afleiðingarnar þegar togur-
unum er lagt í höfn mánuð-
um saman,“ skrifaði sjómað-
ur 1934. Þegar skipin hætta.
áð bera sig, lætur einstakli.ng
urnn binda þau vi.ð bryggjur
og atvkinuleysið byrjar. Þeg-
ar á móti blæs getur einstak-
lingurinn rokið á milli liafna
með skip sín eða selt þau án
tiliits til þeirra, sem hafa
lífsafkomu af þsim.
Þegar þannig árar,. halda
hins vegar skip þau. sem eru
í eigu bæjarfélaganna áfram
veiðum, að mi.nnsia kosti
hvarvetna þar, sem jafnaðar-
menn eru í meirihluta. Það
getur kostað 60—70 þúsund-
ir. eins og í Hafr.arfirði á
ve:rstu krsppuárunum. en
það- gafur bæjarbúum at-
vinnu, sem nemur 800—900
búsundum í launagreiðslum.
Það er ekki lítill arður.
.
Bæjarútgerð Vestmannaeyja á nú tvo togara, og er þetta hinn
fyrri, Elliðaey, er hann sigldi inn á höfnina í Eyjum.
Leguhronze
Vírhurstar
Vírskífur
Kaupum hreinar
léreftstuskur.
Alþýðuprentsmiðjan h.f.
Auglýsíð í Alþýðublaðinu i