Alþýðublaðið - 24.02.1950, Blaðsíða 5

Föstudagur 24. febrúar 1950
ALþÝÐUBLAÐIÐ
5
vesturs í
TÍMARITIÐ COLLIER'S í New York hefur nýlega
birt endurminrdngar Frank Howleys hershöfðingja frá
Berlínarárum hans eftir stríðið; en hann var í fjögur ár
yfirmaður Bandaríkjaseíuliðsins þar i borginni og full-
trúi Bandaríkjanna í hemámsráði Vesturveldanna og
Rússa. I endurminningum Howleys er sagt frá hinu stöð-
uga taugastríði í hernámsráðinu, sem r.áði hámarki sínu
í flutningabanni Rússa til her'námssvæðis Vesturveld-
anna í borginni; en Howley fór ekki frá Berlín fyrr en
Vesturveldin höfðu unnið þann þátt kalda stríðsins. Birt-
ast endurminningar hans frá þegsum árum hér í blaðinu í
dag og á morgun, ofurlítið styttar.
HERNÁMSRAÐIÐ I BER-
LÍN lagði hiður völd nóttina
16. - júní 1948, og þá varð sá
brestur í höfuðborg Þýzka-
lands, er boðaði válega atburði.
Um leið og hernámsráðið valt
úr valdasessi brotnaði það í
tvo hluta. Rússar tóku annan
hlutann og höfðu með sér inn
fyrir takmörk rússneska her-
námssvæðisins; Bretar, Frakk-
ar og Bandaríkjamenn tóku
hinn hlutann og höfðu á brott
með sér. Um leið hafði Berlín
raunverulega skipzt í tvö her-
námssvæði.
Sumir kunna að hyggja, að
þetta hefði getað farið öðru-
vísi, og enn aðrir trúa því ef
til vill enn. að hægt sé að halda
samvinnu við Rússa byggðri á
gagnkvæmum skilningi og
trausti. Með tilliti til þessara
manna ætla ég að tilfæra hér
e;itt dæmi, tekið úr opinber-
um heimildum frá fundi her-
námsráðsins, þrem vikum áður
en það lagði niður völd sín.
Þessi fundur sýndi ljóslega
eins og flest annað, að það var
algerlega vonlaust verk að
revna að fá Rússa til að standa
við gerðar samþykktir. Aðilar
að umræðunum á þessum fundi
voru þeir hershöfðingjarnir
Herbert, fulltrúi Breta í her-
námsráðinu og Kotikov, full-
trúi Rússa.
Bretinn: „Á síðasta fundi lét
ég svo um mælt, að ég óskaði
svars við einni spurningu, sem
ég áliti mjög þýðingarmikla.
(Átti Herbert þar við þær
hömlur, sem Rússar settu við
starfi bögglapóstþjónustunnar í
Berlín). Þið getið skipt spurn-
ingunni í tvö atriði, ef ykkur
sýnist svo. Fyrra atriði spurn-
ingarinnar orða ég þannig:
Vilja rússnesku fulltrúarnir
standa við hina ýmsu samn-
inga, sem fjórveldastjórnin í
Berlín býggist á? Þessum hluta
spurningarinnar nægir að svara
aðeins með jái eða neii“.
Rússinn: „Viljið þér gera svo
vel að bera upp síðari hluta
spurningarinnar þegar. Ég
mun þá svara þeim báðum und-
ir eins“.
Bretinn: „Ég hef fengið mig.
fullreyndán á þeim unöan
brögðum, sem ég hef verif
beittur, hafi mér orðið á af
sþyrja of margs í einu. Ég
leyfi mér því að æskja svar-
yðar við fyrri hluta spurning
ariíihar. Ef þér treystíð yðu’*
ekki til að svara þeirri ein-
földu spurningu annað hvor*
játandi eða neitandi, er það eit4
út af fyrir sig mjög mikilsver
atriði“.
Rússinn: „Ég ráðlegg hers
höfðingjanum að bera engan
kvíðboga fyrir slíku og ber;-
fram síðari hluta spurnmgar-
innar'*
Bretinn: „Ég æski svars við
einfaldri spurningu, og ég mun
halda áfram að bera þá spurn-
ingu upp unz þér gerið annað
hvort að svara henni eða neita
að svara henni. Ve’jið þér síð-
ari kostinn, vitum viö í raun
léttri svarið“.
Rússinn: Hafi herferinginn
ekki veitt gefinni yfirlý ingu
minni athyglí. er það ekki mín
sök. Þeirri yfirlýsingu lauk
með orðum, sem hann ætti að
geta unað við sem fullt svar
við spurningunni11.
Bretinn: „Kotikov hershöfð-
ingi neitar enn að svara spurn-
ingu minni. Hann skírskotar til
einhverrar yfirlýsingar. Ef til
vill hyggst hann lýsa einhverju
yfir. En verði svarið anr.að. en
annað hvort bein játun eða
neitun, mun ég álíta það ó-
fu-lnægjandi“.
Rússinn: „Ég hafði einmitt í
hyggju að endurtaka síðustu
orð yfirlýsingar minnar, en þar
eð mér hafa verið settir úrslita
kostir, er mér það ógerlegt.
Hershöfðinginn veit ofurvel,
að rússneskir fulltrúar telja
sér ógerlegt að hlíta neinum
úrslitakostum“.
Bretinn: „Um úrslitakosti er
alls ekki að ræða í þessu sam-
bandi. Ég tók það aðeins frara,
að ef svarið fullnægði ekki viss
um skilyrðum mundi ég álíta
það ófullnægjandi. Og ég bað
Kotikov hershöfðingja að end-
urtaka síðustu orð nefndrar yf-
irlýsingar sinnar“.
Rússinn: „Þá gegnir öðru
máli. Ég skal með ánægju end-
urtaka þau. Ég lauk yfirlýs-
ingu minni með þessum orðum:
Hvað fjórveldastjórnina í Ber-
lín snertir, er afstaða rússnesku
fulltrúanna til hennar vel
kunn“.
Bretinn: „Nú er það hins
vegar einmitt Vegna þess, að
afstaða rússne'sku fulltrúanna
er ekki nægilega kunn, að ég
ber upp spurningu mína. Ég
álít að henni sé ákaflega auð-
svarað, og væri aðspurður vitni
fyrir rétti heima á Bretlandi,
mundi ég tejja hann með af-
brigðum örðugan við að fást“.
Rússinn: „Mer er alisendis ó-
kunnugt um brezkar réttar-
venjur. Við skulum nú taka
spurninguna viðvíkjandi böggla
póstinum til umræðu“.
Bretinn: „Ég kæri mig ekk-
ert um að með mig séiarið
sem drenghnokka, og mér sé
tilkynnt, að ég fái sælgæti, þeg
ar föður Kotikov þóknast að
gefa mér það. Að mínu áliti er
engin þörf á því að taka spurn-
'nguna viðvíkiandi bögglapóst-
inum til umræðu á meðan ólíkt
mikilsverðari spurningu er lát-
ið ósvarað. Og ég álít að við
höfum rætt nóg við Sovétfull-
^rúana að sinni“.
Þannig var það. Við Rússa
var engu tauti komið, og enda
bótt þeir væru iafnan mjög
fúsir á að taka hitt og þetta „til
athugunar", varð alltaf sú raun
in, að aldrei létu þeir neitt uppi
um árangur þeirra athugana.
Þeir þrefuðu og þrefuou um
%smávægilegustu atriði, unz
okkur lá við örvilnun. Einu
sinni, þegar hernámsráðið
hafði setið að völdum um
þriggja ára skeið og setið að sí-
felldum fundarhöldum, fann
Kotikov hershöfðingi upp á því
að hengja hattinn sinn á notk-
ur Herberts hershöfðingja á
orðinu „Sovét“.
.,Svo virðist", sagði Kotikov
„sem hershöfðinginn hafi orðið
fyrir þeim áhrifum við þrálest-
ur þýzku dagblaðanna, tem út
eru gefin með leyfi \ esturveld-
anna, er valda því, að hann
myndar þarna nýtt hugtak,
sem hann nefnir ,,Sovét“. Mig
fýsir að fá nánari skýringu á
því, hvaða skilning hann legg-
ur í það orð“.
„Ég skal þegar gefa þá skýr-
ingu“, svaraði Herbert> „að
hvað þetta snertir nota ég sama
crðið yfir sama hugtakið og ég
hef gert síðustu 35 árin. Ég
veit því ekki hvað þér eruð að
fara, og sem brezkur þegn fer
ég ekki í smioju til þýzkra
dagblaða, hvorki með orð ne
hugtök, þótt yður kunni að virö
ast það einkennilegt“.
Kotikov kvað svar þetta
furðulega móðgun við sig, en
Herbert hélt því hins vegar
fram, að þannig yrði svarið
ekki túlkað. Að síðustu var
sætzt á það, að urn misskiln-
ing, sprottinn af ónákvæmri
þýðingu túlksins, væri að ræða.
Enn er mér ekki ljóst hvað
Kotikov meinti með þessu.
Allt vorið höfðu Rússar beð-
ið tilefnis, er þeir gætu notað
til þess að slíta samvinnunni
í fjórveldastjórninni í Berlín og
aðfaranótt 16. júní töldu þeir
tilefnið lagt upp í hendur sín-
ar. Við höfðum setið á fundi í
þrettán klukkustundir sam-
fleytt, án þess að sú þráseta
bæri minnsta árangur. Ég var
orðinn örmagna af þreytu, en
Rússarnir máttu ,ekki heyra
fundarhlé nefnt, enda þótt
klukkan væri orðin 11 að
kvöldi. Að lokum bað ég þá að
hafa mig afsakaðan en aðstoð-
armaður minn, Babcock her-
foringi, tók sæti á fundinum í
rninn stað.
Átta mínútum eftir að ég
hvarf úr fundarsalnum, gengu
russnesku fulltrúarnir af fundi.
Létust þeir vera hinir reiðustu,
kváðu mig hafa gengið af fundi.
og þar með slitið samvi.nnunni
iim f jórveldastjórnina. Þessa
ásökun endurtóku þeir hvað
eftir annað næstu tvo sólar-
hringana, en þá komu hernáms
stjórnir vesturveldanna þeim
að óvörum með því að ákveða
gjaldmiðilsbreytingu á jrfir-
ráðasvæði sínu. Þá voru Rússai
ekki seinir á sér að breyta um
ásökun, og nú var það óleyíi
legt atferli hernámsstjórna
vesturveldanna í gjaldmiðils-
málum, sem olli samvinnuslit-
unum. Þótti þeim sem sú ásök-
un mundi verða tekin trúan-
legri.
En bvað um það. Rússar
höfðu nú gripið þessa átyllu
sem langþráð tækifæri, og ég
komst allt í einu að raun um,
að ég átti í vök að verjast.
Þegar ég hvarf af fundi, héit
eg sem leið lá til upplýsinga-
skrifstofunnar og hugðist skýra
blaðafulltrúunum frá því
helzta, er gerzt hafði á fund-
inum. Þegar ég var að undir-
búa skýrsluna, hringdi Bab-'
cock til mín og sagði mér, að
Rússarnir væru gengnir af
fundi. Ég hringdi þegar í stað
til Clay hershöfðing-ja. Clay,
sem átti í ströngu að stríða í
samningum við Frakka varð-
andi væntanlega gjaldmiðils-
breytingu, varð fjúkandi reið-
ur. Hann bauð mér að koma
til fundar við sig án tafar.
Áður en ég lagði af stað til
Clay, hringdi ég til Hays hers-
hófðingja, hermálafulltrúa okk
ar. Hann skildi betur hvað
um var að ræða. „Vertu öld-
ungis rólegur“, svaraði hann.
„Þetta var fyrirfram ákveðið
hjá þeim, og ef þeir hefðu ekki
gripið þessa átyllu, myndu
þeir hafa notfært sér þá
næstu“.
Vart var samtali okkar lok-
ið, þegar Brownjohn, hermáía-
fulltrúi Breta, hringdi til Hays
Tímarifið Heilbrigf fíf
Nýir áskrifendur geta enn
fengið ritið frá byrjunl A5
eins 18 kr. árgangurinn.
RAUÐI KROSS ÍSLANDS.
Thorvaldsensstræti 6.
,, -
' a&K-V*'.' ' i-'''
^ .V--
I
Þeir voru yfirhershöfðingjar í kalda sfríðinu í Berlín
Sokolovski marskálkur
hernámsstjóri Rússa
Clay hershöfðingi
hernámsstj óri Bandaríkj anna
Robertson hershöfðingi
hernámsstjóri Breta
Daglega
á
boð-
stóluro
heitir
og
kaldir
fisk og kjötréttir.
hershöfðingja, sagði honum
tíðindin, kvað mig hafa gengið
af fundi og þannig hefði ég
beinlínis valdið samvmnuslft-
um, og að Bretar álitu mig eiga
alla sökina. Frönsku fulltrúarn
ir í hernámsráðinu töldu mig
hins vegar sýknan saka.
Mína eigin afstöðu til máls-
ins má marka af klausu. er ég
reit í dagbók mína: „Hið sama
má segja um umboðsstjóm
fiórveldanna og um eftirlits-
stofnun bandámanna, — eng-
um er Ijóst, hvort þessar stofn-
anir fyrirfinnast eða ekki.
Rússar fullyrða, að þær séu við
líði, þegar þeir telja sér hag
að slíkri fullyrðingu, — og að
þær séu liðnar undir lok, þeg
ar þeim kemur sú afstaða bei
ur“.
„Persónulega álít ég, að þao
sé ekki nema gott að vera laus
við þann ósóma. Ég álít að það
hafi ekki verið bandaríslcum
fulltrúum sæmandi að sitja
þessa fundi, .aðeins til þess aci
hlýða á ásakanir í garð þjóð-.
ar sinnar, róg um hernaðar-
yfirvöld hennar og yfirlýsing-
ar um algerðan skort hennar á
lýðræði“.
Clay hershöfðingi var á öðru
máli, eða lét svo að minnsta
kosti. Þegar ég kom heim til
hans til þess að skýra, honum
nánar frá öllum málavöxtum,
var hann hinn reiðasti..
„Þú hefur stofnað til hinnp
ógurlegustu vandræða“. sagði
hann.
Ég þagði við.
,.Og það sem lakast er“,
bætti hann við, „það. verður
ekki á þér séð, að þú takir þér
það neitt nærri“.
Daginn eftir ræddumst vio
aftur við. Ég sat í stól, en Clay
æddi fram og aftur um gólfio.
Ég reyndi að gera honum ljóst,
að ég hefði þolað rússnesku
fulltrúunum meira en hægt
væri að krefjast af mér.
„Þér bar að sitja rólegum og
þola þeim allt“, svaraði Clay.
„Ég hélt að mér bæri að
reyna að koma í veg fyrir að
þeir stælu Berlín af okkur.“,
svaraði ég.
Að sjálfsög'ðu hafði ég með
orðum mínum unnið til þess,
að ég væri sviptur stöðu minni
fyrir óhlýðni. En Clay skildi
þennan skort minn á langlund-
argeði, — sem betur fór.
Enda þótt ekki geti hjá því
farið, að Rússum hafi borizt
vitneskja um fyrirætlanir okk-
ar, varðandi breytinguna á
þýzka gjaldmiðlinum, kom
þeim tilkynningin þann 18.
júní mjög á óvart. Samt sem
áður unnu þeir þá af kappi að
Framhald á 7 síðu.