Alþýðublaðið - 20.04.1950, Page 5

ALÞÝÐUBÍ-AÐÍÐ
5
í'immíuclagnr 20. apríl 1950.
Háraldur Björnsson
-
„Umtal er bezta auglýs-
ingin“, segja þeir í Bandaríkj-
unum. Sé það satt, sem vart
ber að efa, er Þjóðleikhúsið
okkar sæmilega augljist, áður
en það hefur starfsemi sína.
Fá hús í bænum hafa sætt i
n eira umtali. Og enda þótt um
það hafi verið rætt með nokkr
um hlýleik undanfarna daga,
hefur víst oftast verið talað um
það í öðrum dúr, þessi mörgu
ar, sem það hefur verið í smíð-
Um. Sama lögmál virðist gilda,
hvað tal um hús og menn
snertir. Þegar menn eru í þann
veginn að hefjast til vegs og
virðingar, er eins og samferðá-
fólk þeirra sjái allt í einu ým-
islegt það gott í fari þeirra,
sem það kom elcki auga á áður.
Þá væri vel, ef vegur þjóðleik
hússins yroi slíkur ^ íramtíð-
inni, að almenningur talaði vel
um það, og rnargt sýnist benda
í þá áttina.
Fram að þessu heíur því nær
eingöngu verið rætt um þjóð-
íeikhúsið sem hús; það er að
segja, — byggingu úr járn-
bentri steinsteypu. Og menn
hafa rætt um kosti þess og
galla, — en þó einkum galla;
annað hvort raunverulega eða
ímyndaða, — en þó einkum
íinyndaða. Á stundum liefur
líka heyrzt ymprað á því, að
sú bygging væri furou lengi í
smíðum og ýmsar orsakir til
tíndar. Og satt að ségja heíur
það umtal við nokkur ú.lc að
stygjast. Hið sama má segja
nm þá gagnrýni, sem staðsetn-
\r.g þess hefur sætt, en um
slíkt þýðir ekki að fá«t.
En nú er þjoðleikhúsið ekki
aðeins bygging. Nú er þjóð-
leikhúsið orðið stofnún fyrst
Og fremst. Byggingin sjálf er
að vísu mikilvægt atriði að
þcirri stofnun, en aðeins eins
og hvert annað starfsskilyrði.
Stofnunin, starfið sjáli't. er að-
alatriðio. Um leið og þetta er
athugað, verður augljóst, að
ýmsir smágallar, sem kunna
að vera á byggingunni, eru í
rauninni þýðingarlítil . smá-
atriðið, svo fremi, sem þeir
baga ékki vöxt og viðgang
stofnunarinnar sjáifrar. Við
höftim beðið lengi eftir þjóð-
leikhúsinu sem byggingu, —
en við höfum beðið lengur eft-
Áhorfendasalur Þjóðleikhússins.
ir því sem stofnun. Frá fjár-
íiag'slegu sjónarmiði hefur
’drátturinn á fullsmíði bygging
arinnar orðið þjóðinni dýr, —
frá menningarlegu sjónarmiði
hefur hann þó orðið henni enn
tlýrari.
En, — hvað sem öllu umtali
ííður, mun engum, sem sér,
blandast hugur urn það, að
þjóðleikhúsið er glæsilegt sem
bygging. Svo glæsiiegt, að enn
:em komið er eigum við iáar
rambærilégav.' Mest verður þó
að téljast um það vert, að þaö
:kapar þe' ri svpfnun, sem
þar er ætlað aðsetur, nauð-
vnleg skilyrði til þroska og
glæsilegra starfsafreka. Að
cinu leyti hefur þjóðiri grartt
r javí, að biðin eftir þess i »arð
óeðlilega — og ef til vill ó-
! arflega löng; fvrir bragðið er
i tofnunin búin þeim bezlú ný-
tízku tækjum og tækni, som
völ er á, og verður hermi að
ómetanlegu gagni í stáríinu.
! jjósátaekin, sem eru einn þýð-
ihgarmesti liðurinn í leiksviðs
tækninni, eru þau fullkomn-
ustu, sem unnt er að fá í Ev-
rópu.
Við verðum að hætta þvi að
i.ugsa og tala fyrst og íremst
um þióðleikhúsið sem bygg-
ingu úr járnbentri steinsteypu,
iiéldur sem starfandi stofnun.
Menningar- og menntastofn-
un, sem þjóðinni er sízt ónauð-
synlegri en aðrár þær mennta
: tofnanir, sem þegar eru fyr-
i'r. Leiklistin er hverri þjóð
mikilvægt menningaratriði.
Með Forn-Grikkjum var hún
list listanna og það hefur hún
verið æ síðan með hverri menn
ingarþjóð. Leikhús er ekki að-1
t.ins musteri ieiklistarinnar,
heldur og skóli, sem veita á
kennslu í hinum göfugustu
námsgreinum, sem um getur.
Þjóðleikhúsið á áð vcra al-
menningsháskóli hiigsunar-
innar, fegurðarinnar og sann-
íeikans. Enginn menntastofn-
un starfar að æðra uppeldis-
takmarki.
Að þjóðleikhúsinu standa
‘ veir aðilar. Annaþg vegar eru
íorráðamenn þess og túlkend-
nr ijstarinnar, — skólastjórnin
og kennararnir. Iiins vegar
bjóðin, — nemendurnii. Um
meira en hálfrar aldar skeið
bafa nokkrir áhugasamir menn
og fórnfúsir starfrækt vísi að
■líkum skóla í þröngu húsriæði
og við þröng kjör. Nú loksins
' :efur þessari mlkilsverðu
kennslustarfsemi veríð feng-
:nti nauðsýnlegur húsakostur.
Islenzka þjóoin hefur fengið
list listanna glæsilegt must-
eri, þar sem hátt er til lofts og
vítt til veggia. Þar með er
ckólanum í hugsun, fegurð og
; anníeika búin þau ytri skil-
yrði, er gera honum kleiít að
rækja hið veglega hlutverk
:;itt. En það er ekki nóg. Þjóð-
iri verður að krefjast þess, að
í þessu veglega mustéri verði
jistin aldrei stunduð sem
ákvæðisvinna, og kennslustarf
r-emin aldrei tafin né bundin
•if flokkaríg né dægursjónar-
miðum. Og um leið verður
bjóSjú að gera b^r kröfur til
sjálfrar sín, að hún búi þann-
ig að stofnuninni og stárfsem-
ir.ni, að sinnuleysi, skilnings-
nkortur eða dæguráróður
hreki har ekki niður á óæðra
svið. Þetta eru innri skilyrðin
fyrir því, að þjóUeikhryið
megi verða það, sem það á að
verða. Og þar ræður það úr-
ílitúm, hvernig þau skilyrði
eru rækt; ytri skilyroin hafa i
þar minna að.seg':a. . i
Þióðleikhúsið verður v'g't til
notkunar í dag, sumardaginn
fyrsta. Á.ður höfðu ýmsir
vígsludagar verið ákveðnir, en
óviðráðanlegar orsakir urðu
til þess, að sumardagurinn
fyrsti varð endanlega fyrir val
inu. Þeir, sem slyyggnir eru á
>að táknræna í atburgunum,
nega sjá þar fagra Jíkingu.
Það var engin skammdegiS-
svartsýni, sem ríkti í hug
beirra Indriða Einarssonár og
ramherja hans, er þeir hófu .
baráttu sína fýrir siofnun
þjóðleikhússins. Þar voru vor-
ínénn að verki. Svo komu næð-
ingarnir. Nú er þeim. lokið.
Opnun þjóðleikhússins táknar
sumar og gróanda í íslenzkri
leiklist, svo fremi sem báðir
aðilar, túlkendur listarinnar
og almenningur, skilja hlut-
verk þess og virða það eins og
ber.
Þjóðleikhússtofnunin hefur
átt við marga örðugleika að
stríða. Flestir munu álíta það
hafa verið mikla ógæfu, að
það skyldi ekki geta tekið til
ctarfa áður en síðari heims-
styrjöldin hófst. Styrjaldarár-
in voru veltiár fyrir íslenzka
leiklistarstarfsemi. Þá var
þjóðleikhúsið vörugeymsluhús
erlends hernámsliðs. Eftir
styrjöldina var að vísu skjótt
hafizt handa um að fullgera
það. Þegar því starfi var svo
langt á veg komið, að aðeins
skorti herzlumuninn, var þjóð
inni ekki jafnlaust fé í hendi
og á veltiárunum. Óhætt mun
að fullyrða, að það starf, sem
bjóðieikhússtjórinn, Guðlaug-
rir Rósinkrans, hefur unnið,
dðustu mánuðina, verður seirit
metið að verðleikum, og ekki
er það víst, að allt það eríiði
verði til tínt, þegar saga stofn
imari-nnar verður skrifuð. En
það er öllum ljóst, sem fylgzt
ríafa eitthvað með starfi hans,
að hann hefur sýnt þar hiim
itiesta dugnað.
Flestir starfsmenn hinnar |
nýju stofnunar eru reyndir
íeiklistarmerin. Margir þeirra I
hafa lokið löngu og ströngu,
námi í skóla reynslunnar;
starfað um rnargra ára skeið í
Gauðlaugur Rósinkranz
þ j óðleikhússt j ór i.
Vilhjólmur 1». Gíslason
leiklistarráðunautur.
„garnla leikhúsinu“ í Iðnó og
tiáð þdr harða baráttu við ytri
og innri örðugleika, fjárskort,
óhógan húsakost, sinnuleysi
almennings og skilningsleysi
Valdhafanna. Engan þarf því
að undra, þótt fáni listarinn-
iir væri þar ekki álltaf jafn
hátt borinn og skvldi; hitt er
meira undrunarefni, að á
stundum tókst hinu fámenna,
dagstarfslúna liði, að hefja
iianh svo hátt og vinna svo
glæsiiega sigra, að þjóðleik-
húsið væri fullsæmt af. Nú
bera þessir gömlu, baráttu-
vönu garpar gamla fánarin úr
Iðnó úpp á leiksvið þjóðleik-
hús'sins, ti! nýrra átáka og
íiýrra sigra, en nú eru þeir
betur vopnum búnir en áður
og orustuskilyrðin önnur og
bétri.
Réífarrannsókn hafin
HAFIN er rannsókn út af
fisksölu Sölumiðstöðvar ís-
lérizkrá fiskframleiðenda, e:i
sölumiðstöðin krafðist sjálf
rannsóknarinnar vegna skýrslu
þeirrar ér Geir H. Zoega gaf
Lándsambandi íslenzkra út-
végsinanná á dögunum og
miklar umræður urðu um í
kosningunum í háust.
Hefur Guttormur Erlends-
.son vérið skipaður rannsókn-
ardómari í málinu, og hófust
réttarhöldin fyrir nokkrum
dögú.m, en Géir. H. Zoega er
nú staddur hér á landi og héf-
ur hann þe"ar mætt fyrir rétt-
inuum ásamt fleiri aðilum að-
þessu máli.
Indriði Waage
leikstjóri „Nýársnæturinnar".
leiKsrjori „r jaua-rjyvinuar .
Lárus Pálsson
leikstjóri „íslandsklukkunnar“.
A.DENAUER, kanzlari Vest-
ur-Þýzkalands, hefur fariS
fram á, að vesturveldin endur-
skoði hernámssáttmálann og
veiti Þjóðverjum meiri sjálfs-
stjórn.
í. *:t