Alþýðublaðið - 27.04.1950, Page 5

Fimmtudagur 27. apríl 1950.
ALÞVÐUBLAÐIÐ
FYRIR RÚMUM ÁTTATÍU
ÁRUM stóð ungur skólapiltur
að norðan fyrir aftan öftustu
*%ætaröð í gildaskálanum Scan-
dinavia í Reykjavík. Þar fór þá
fram sýning á sjónleiknum
„Útilegumönnum11 eftir Matt-
hías Joóhumsson, og skólapilt-
urinn starði sem heillaður og
hilltur á allt það, er fram fór á
leiksviðinu. Þegar hann reit
æviminningar sínar, silfur-
hærður og háaldraður, taldi
hann, að þetta kvöld hefði
hann komiít í snertingu við
hið „mesta í heimi“, — list list-
anna, leiklistina.
Fáum árum síðar, eða fyrir
áttatíu árum, var fyrsti sjón-
leikur þessa unga, skagfirzka
pilts frumsýndur af mennta-
skólapiltum í Reykjavík. Sjón-
leikur þessi nefndist „Nýárs-
nóttin“, og efni hans var sótt í
íslenzkt sveitalíf og ísíenzkar
þjóðsögur. Skólapiltar fóru með
öll hlutverkin, einnig hlutverk
mennskra kvenna og álfa-
meyja, og lék höfundurinn
s'jálfur unga stulku. Hann var
þá aðeins 18 ára að aldri. Þótti
áhorfendum mikið til sjónleiks-
ins koma og sýndu hinum unga
höfundi þakklæti og r/zðingu á
margan hátt.
Síðar, þegar höfundurinn
var vaxinn að þroska og kunn-
áttu, umsamdi hann þennan
fyrsta sjónleik sinn, og í þeirri
mynd hefur hann oft verið
sýndpr í höfuðstaðnum síðan,
síðast í þjóðleikhúsinu undan-
farin kvöld og var me.ðal ann-
ars vígslusýning þess. Á þann
fagra—hátt heiðraði hin unga
mennihgarstofnun minningu
föður síns, skólapiltsins skag-
firzka, sem komst í kynni við
hið „mesta í heimi“ kvöldið,
sem hann stóð fyrir aftan sæta
raðirnar í ,,Scandinavia“, — og
varð aldrei samur síðan.
Sem leiksviðsverk er „Ný-
ársnóttin“ barn síns tíma áð
efnismeðferð, en hún er hag-
lega byggð og ber glöggt vitni
leikhússmenntun höfundar,
næmri fegurðarkennd og
smekkvísi og skyggnri sjón á
hið sviðræna og leikræna. Hún
er rammíslenzk hvað mál,
hugsun, persónugerð og um-
hverfi snertir; ;— og enda þótt
hundshausinn á Gvendi
snemmbæra kunni að vera í
ætt við erlenda fyrirmynd, gelt-
ir hann og spangólar jafn þj§ð-
lega og hver hundshaus annar.
„Nýársnóttin" er að vísu að
flestu leyti barn síns tíma. En
liöfundurinn var barn framtíð-
arinnar eins og allir hugsjóna-
menn. Hann þekkti leiksviðið í
Iðnó og takmarkanir þess flest-
um öðrum beíur. Þegar hann
umsemur „Nýársnóttiná11,
tekur hann að vísu tillit til
þeirra takmarkana, en þó í von
um stærra svið og fullkomnari
tækni heldur en þá þekktist hér
á landi. Því er það, að nú fyrst
er hægt að sýna þennan íburð-
armikla ævintýraleik á þann
hátt, sem höfundinn dreymdi
um, þegar hann lauk endánlega
við hann. Og þjóðleikhúsið hef-
ur að sjálfsögðu ekkért til þess
sparað, að svo mætti verða,
enda eru ekki stirðir stráka-
busar í álfamcyjahlutverkun-
um að þessu sinni. Áhorfend-
urmr þurftu heldur ekki að
gera sér í hugarlund, „að þaÖ
hlyti að vera dýrlegt, ef Áslaug
slægi sprota sínum á málaðar
Áslaug — Þóra Rorg.
Ljósm.: Vignir.
klett, sem opnaðist fyrir þeim
Guðrúnu, og þær gengju inn í
Ijóshafið og hyrfu þar, en klett-
urinn lokaðist svo“, eins og
höfundur segir sjálfur, að þeir,
sem á fyrstu frumsýningu sjón-
leiksins . komu, hafi rætt um
íín á milli. En hvað um það, —
vinsældir sínar hlaut „Nýárs-
nóttin“ í þeim leiksviðsbúningi,
sem fremur talaði til ímynd-
unaraflsins en augans. Að sjálf-
sögðu verður þessi nýi, glæsi-
legi búningur ekki til að draga
úr vinsældum hennar, en hitt
ræður mestu, eins og Indriði
Einarsson komst sjálfur að
orði, að „það, sem er eilíft í
skáldskapnum deyr aldrei“. Og
bað er býsna margt í „Nýárs-
nóttinni", sem deyr aldrei,
enda þótt hún sé fyrst og fremst
bundin sínum tíma; heiðríkja
hugans, ást á hugsjónum, feg-
urð og frelsi og trúin á sigur
hins góða. Boðskapur Áslaugar
álfkonu var, þegar allt kom til
alls, fegursti og hollasti boð-
skapurinn, sem áheyrendum
var fluttur við vígsluathöfn
þjóðleikhússms.
Indriði Waage, dóttursonur
skáldsins, býr „Nýársnóttina“
á svið og annast leikstjórn.
Indriði er þaulvanur leikstjóri,
smekkvís með afbrigðum og
kunnáttumaður. Öll sviðsetn-
ingin bar vitni ást hans á við-
íangsefninu og starfsgleði, sem
ekki er óeðlileg/þegar í hlut á
maður, sem um langan aldur
hefur glímt við takmarkanir
teiksviðsins í Iðnó, en fær síð-
nn allt í einu leiksvið til um-
ráða, þar sem hvorki skortir
olnbogarúm né tækni til þess
að gera djarfasta draum að
veruleika. Og leikstjórnin bar
það með sér, að livorki hafa
leikendur ríé leikstióri legið á
liði sínu, hvert atriði var þaul
æft og skipulagt, hver staða
hugsuð.
Gestur Pálsson lék Guð-
mund bónda, og var leikur hans
allur fágaður og vandaður.
Enielía Borg og Arndís Björns-
dóttir léku þær systur, Mar-
gréti, konu Guðm., og Önnu
Samleikur þeirra var með af-
brigðum hugþekkur og
ckemmtilegur, og Arndís iðaði
af fjörl, enda þótt hún væri
cársjúk, en það þrekvirki mun
iengi geymast í íslenzkri leik-
sögu. Þessar systur eru ein-
staklega skemmtilegar persón-
ur; kátar, saklausar, einfald-
ar og brjóstgóðar sveitakonur,
gestrisnar og trúaðar, fulltrú-
ar gömlu sveitamenningarinn-
ar, eins og þeir gerðust beztir.
Baldvin Hallclórsson fer með
hlutverk Jóns, fóstursonar
!ieirra systra, seni að hálfu leyti
or ljúflingur og hálfu levti mað
ur; hlutverkið gefur ekki tæki
færi til mikilla tilþrifa, en leik
ur hans er fágaður og smekk-
legúr. Bryndís Pétursdóttir fer
með hlutverk Guðrúnar og er
raeðferð hennar á persónunni
orýðileg í alla staði. Hið sama
má segia um Hildi Kalman í
íilutverki Siggu vinnukonu;
gáski hennar og fjör og s.kiln-
irigur á persónugerðinni gerir
i að úr hlutverki þessu, sem
unnt er — og vel bað.
Grími er vel borgið í bönd-
um á Val Gíslasyni. Grímur er
clna hlutverkið, sem géfur t.æki
!æri til nokkurra átaka og leys
ir Valur þá þraut á sinn skrum
'ausa og fágaða hátt, en njál
hans varð helzt til ógreinilegt,
begar brjálunin náði tökum á
honum. Alfreð Andresson leik-
ur Gvend snemmbæra, Gvencl-
ur er fyrir löngu orðin sígild
oersóna á íslenzku leiksvið. Þar
Jregur höfundurinn upp mynd
af flakkara; sanna, en rnótaða
af glettni og góðleik höfundar-
:ns. Mörgum hefur hætt við að
ýkja' Jjessa persónu á leiksviði,
en Alfreð stillir leik sínum vel
í hóf, hið kímilega í fari per-
sónunnar kemur innan frá og
Gvendur verður skemmtilegur
í höndum hans, en ekki fjfl;
guðs volaður aumingi og auðnu
æysingi en ékki ræfill.
Og svo eru það verur af öðr-
um heimi. Þar er hlutverk Ás-
laugar álfkonu mest og vírðu-
legast; þar reynir mest á tign
í framkomu og framsögn,. því
að boðskapur hennar er bunga
miðja leiksins og það er hún,
sem veitir þar öflun Ijóssins
íeiðsögn og forystu til sigurs.
Þessi vandi hvíldi 'á frú Þóru
Borg, og var leikur hennar all-
ur tilkomumikill og göfugur,
eins og við mátti búast og öll-
um aðilum til heiðurs. í raun
réttri var það hún, sem flutti
vígsluávarpið fyrir hönd Ind-
"iða heitins Einarssonai', ‘bar
iiheyrendur^ kveðjur hans og
bjóðinni ái'naðaróskir við þessa
hátíðlegu athöfn, er hún hóf
upp íánann:
„Vér komum til að mála miklu
skýrar
draumamyndir, dreymdar helzt
í vöku,
cvo þjóðarljóðin þagni aldi'ei
f'-araar.
Nýársnótíin, IeiksvJismynd. — Ljósrn.: Vignir.
Lf harpan þagnar, dísir allar
• , deyja. — |
í bæ er dauft, ef hugsjón öll er
bí>rfin,
og matarstritið guðar á hvern I
glugga, |
þá fer, sem áður fegurst skáld- |
Ijóð sungu, |
að „fólkið deyr, ef hverfa Ijóð ;
af tungu."
Iríga Laxness leikur Ljós
björt álfamey með innileik og
blíðu, og- er öll meðferð bennar
á hlutverkinu eimkar hugþekk.
Glín Ingvarsdóttir fer með hlut-
verk Heiðbláinnar. Elírí er fög-
ur og tíguleg á svioi og röddin
hreimHrein og látlaus, en leik-
urinn fágaður. Hið sama verð-
ur því miþur ekki sagt um með-.
ferð Steinunnar Bjarnadóttur
á hlutverki Mjailar; viðleitni
hennar til að ná kulda raddar-
innar misheppnaðist algerlega,
röddin varð ekki köld. heldur
arjúf og hi-yssingsleg og í al-
geru ósamræmi við þann.tign-
! arbrag, sem á sviðinu ríkti. Jón
Aðils leikur Reiðar sendimann
með reisn og skörulegri fram-
sögn og Ævar Kvaran fer glæsi.
lega með hlutverk Húnboga
stallara, en Haraldur Á. Sig-
urðsson leikur Svart þræl, van-
þakkláttTilutverk og í mótsögn
við alla birtuna og skrautið; en
Haraldi tekst vel leikurinn.
Þeir Ragnar B. Guðmundsson
og Ólafur Thors jeika álfa-
sveinana snoturlega.
Indriði Waage fer með hlut-
verk álfakonungs. Það kann að
vera hefðin frá álfadönsunum,
sem mér er í barnsminni, að
mér þykir sem slíkir embættis-
menn eigi að vera miklir að
vallarsýn og skörulegir. Indriða
tókst vel að túlka harm og lífs-
i þreytu hins aldna konungs, en
hörku og harðýðgi einvaldans,
sem hanga vill í valdastóli á
meðan hann dregur andann og
öeygja allt og alla undir mikil-
úðleik sinn, tekst honum ekki
r N "vna, Þreytan var það, sem
einkenndi leik hans fyrst og
fremst, og engin rök komu
þar fram, er gerðu sennilegan
ugg og ótta álfanna fyrir veldi
hans.
LeiksviðsbúnaSur var allur
hinn glæsilegasti, baðstofan
hæfilegá stór og gó.ð eftirmynd.
af gamalli, þokkalegri sveita-
baðstófu. Fiórða og fimnita
sviðið, hjá Álfhamri, var hins
vegar með öðrum svip en ætl-
azt er til í leikritinu. Þar ríkti
ekki miðsvetrarnótt rneð mána
lýsu á hjarr.i, heldur eins kon-
ar millistig sólskins og stofu-
biríu: fyrir bragðið varð hrím-
ið og snjórinn á klettunum að
gráum, dauðum skellum, en
álfarnir og dans þeirra aðeins
danssýning skartbúinna,
mennskra manna. Sefjun álfa-
ragnarinnar og hálfbirta ævin-
týrsins fór þar með öllu for-
göi'ðum. Er leitt til þe$s að vita,
að svo skyldi takast nú. því að
eklci er þar tækniskprti um aö
kenna.
Það, sem einkennir „Nýárs-
nóttina" mest einkenndi og höf-
und hennár og gerði hann sam-
tíð sinni minnisstæðan; fegurð’,
heiðríkja í .hugsun, hugsjóna-
göfgi og trúin á sigur hins góða,
glæsibragur og þor til að ganga
á hólm við allt, sem lágt var og
rislaust. Megi það sama ein-
kenna þjóðleikhúsið, þá djörfu
hugsjón höfundai'ins, sem nú ei
orðin að veruleika, og íslenzka
ieiklist, — listina, sem hanrí
taldi hið „mesta í heimi“.
Loftur Guðmundsson.
j ■ M mmWá I \\ 1
:' ■•• .*• ^ 4 fll
tSKHm i KKSBMMMKft^ \\ ? s \
■ -
Nýársnótíin, íeiksviðsmy»id.
Ljósm.: Vignir.
16 fyrirtæki
fyrir verðlagsbrot
UNDANFARIÐ hafa eftir-
taldir aðilar verið sektaðir fyr-
ir brot á verðlagslöggjöfinni og
nemur sekt og óíögíegu-i ágóoi
ramtals eins og hér segir:
Sápuhúsið, Auaturstræti 17,
kr. 2156,00. Lúllabúð, Ilverfis-
götu 61, 495,00. Guðjón Sím-
onarson, Framnesv. 5, 400,00.
Verzl. Krónan, Vesturgötu,
f 16,00. Veitingastpfan, Þórsg.
14, ’ 344,50. Breiðfirðinrrabúð,
f-kólavörðustíg 6 B, 600,00.
Verzlunin Olvmpia,. Vesturg.
11, 600,00. Verzl. Göðaboi'g,
Óðínsgötu, 500,00. Herrabúðin,
Skólavörðustíg 2, 691,30. Verzl.
nborg. Samtúni 11, 2900,00.
Bápuverksm. Mjöll 2500,00.
Verksm. Skírnir 2505,07. Ei-
;k-ur Kristjánsson kaupm.,
Akureyri 1305,95. Vefzl. Esja,
Akureyri, 150,00. Gunnar
Hteingrímsson kaupm.. Ákur-
cyri, 1312.60. Gjafabúðin, Ak-
ureyri, 1176,80.
tesið Aibýðubtaðið!