Alþýðublaðið - 02.07.1950, Blaðsíða 5

Simnudagur 2. júlí 1950.
ALUÝÐURLAÐIR
5
í KULDALEGRI GRÁ-
SKÍMU morgundagsins þann
22. des. 1849 stóðu tuttugu og
tveir bandingjar á aftökupalli
Og biðu dauða síns. Þeir báru
hvíta síða líkserki eina'fata og
líkkistur þeirra stóðu í hlaða-
við aftökupallinn. Alvarlegur
réttarfulltrúi las dómsorðin og
gekk á brott, en prestur steig
upp á pallinn og bar fyrir sér
róðukross. Hann bauð hinum
dauðadæmdu hinztu skriftir;
þrír bandingjarnir, þeir er
yzt stóðu í röoinni, voru leidd-
ir fram, fjötraðir við afstöku-
Stólana og síðan bundið fyrir
augu þeirra, og helskytturnar
lyftu byssunum samkvæmt
skipun foringjans.
I sömu andrá kvað við
trumbusláttur. Fangarnir voru
leystir úr fjötrum. Hans há-
tign, Nikulás I. Rússakeisari,
hafði náðarsamlegast breytt
dauðadóminum í þrælkunar-
vinnu, og eftir skamma stund
voru fangarnir fjötraðir á ný
<og fluttir með sleðalest áleið-
is til Síberíu. Aftökuþátturinn
hafði verið settur á- ávið, að-
eins til þess að gera hinum
dæmdu refsinguna þyngri og
cftirminnilegri.
Fjodor Mikhailovitsch Dos-
tojevski var sjötti maðurinn
í fylkingu hinna dauðadæmdu.
Dostojevski var tekinn hönd
tim 23. apríl 1849 og varpað í
dyflissu þá, sem kennd var við
postulana Pétur og Pál. Hann
var sakaður um að hafa gerzt
þátttakandi í samsæri gegn
valdhöfunum og kirkjunni.
Foringi samsærismanna var
talinn maður að nafni M. V.
Butashevitsch Petrashevski og
var samsæri þetta seinna við
hann kennt.
Að sjálfsögðu var aldrei um
meitt samsæri að ræða. I dóms
niðurstöðunum, sem birtar
voru löngu síðar, segir, „að
samsærismenn hafi ekki hrint
hermdaráætlunum sínum í
framkvæmd, sökum ágrein-
ings í skoðunum og innbyrðis
sundurlyndis".
Hið sanna í málinu var það,
að Petroshevski og kunningjar
hans höfðu fundi með, sér viku
lega, og lásu þá eða rökræddu.
Þeir lásu verk Fouriers, Ca-
hets, Proudhons og Louis
Blancs; ræddu ánauð, órétt-
læti, skoðanakúgun, stjórn-
málaspillingu og þá skefja-
lausu bannfæringu, sem þá
ríkti í Rússlandi, varðandi allt,
sem kallazt gat snefill af per-
sónulegu frelsi. Hið fræga bréf
Belanskis til Gogols, — eld-
móði þrungið mótmælaskjal
gegn ánauð og embættisstétta-
spillingu, var og einnig rætt.
Petrashevski og félagar hans
voru sakaðir um að þeir
„reyndu að sýkja æskulýð
landsins aí hinni hættulegu
farsótt frjálshyggjunnar“.
Dostojevski var borið það á
brýn, að hann „hefði lesið
bréf Belinskis til Gogols heima
hjá þeim ákærðu, Durov og
Petrashevski“, einnig að hann
„hefði fengið ákærðum Mom-
belli umrætt bréf í hendur til
afritunar“. Þá var hann og tal
Inn sekur um, að hafa verið
viðstaddur lestur bókarinnar
„Soldatshaya Beseda“ eftir
Grigoriev á heimili Speshnevs
nokkurs, sem einnig var ákærð
ur og sekur fundinn. Þetta var
nú aðalefni. ákærunnar, ■—
þessar sakir nægðu til þess að
þeir félagar voru allir dæmd-
ir til clauða.
Furðumargir rithöfundar, |
útgefendur og menntamenn
voru vig mál þetta riðnir.
Tveir þeirra létust áður en mál
þeirra var tekið fyrir og sluppu
því við fangelsun og yfir-
heyrslur. Alls voru 250 per-
sónur kallaðar fyrir rétt, og
var það öbbi andlegrar for-
ustu frjálslyndra Rússa í þann
tíð.
Dostojevski segir þannig frá
í „Minnisblöð rithöfundar“;
., . . . Ég er einn af félög-
um Petrashevskis. Hvað er við
því að segja. Raunar er það
skoðun mín, að rangt sé að
kenna þá hreyfingu við hann,
oar eð fjöldi manna, mörgum
sinnum fleiri en við, sem forð
um stóðum á aftökupallinum,
voru félagar Petrashevskis
engu síður en við, en við þeim
var aldrei stuggað. Að vísu
höfðu þeir hinir sömu aldrei
þekkt Petrashevski, — enda
var hann síður en svo sam-
nefnari hreyfingarinnar eða
driffjöður . . .“
Rétturinn dæmdi tuttugu og
tvo sakborninga til dauða fyr-
ir „refsiverðar umræður",
„hættulegar hugsjónir“ og
„óleyfilega írjálshyggju", en
fór þess á laun á leit við keis-
arann, að hann mildaði dórm
inn. Hinn taumlausi ótti Niku-
lásar I. við það, að byltingar-
aldan, sem þá flæddi yfir Ev-
rópu, kynni einnig að berast
inn fyrir landamæri Rúss-
Iands, hefur eflaust ráðið
miklu um dómsniðurstöðurn.
ar. „Óviðurkvæmilegar hug-
sjónir, sem valdiS hafa sið-
spillingu og skapað upplausn
og öngþveiti víðs vegar um
Vestur-Evrópu, og ógna lög-
um, reglu og stjórnskipulagi
með hverri þjóð, niðurrifi og
eyðileggingu, hafa nú, til mik-
illar ógæfu, einnig skotið rót-
um í ættlandi voru. Örfáar
persónur, ómerkilegar og á-
hrifalausar, flestar ungar að
árum, óábyrgar og spilltar,
hafa alið með sér þá fráleitu
von, að unnt reynaist að
traðka hér á heilögum rétti
kirkjunnar, laganna og eigna-
réttarins“, segir í dómsforend-
unum.
Hvað Dostojevski snerti, þá
var dauðadómi hans breytt í
fjögurra ára þrælkunarvinnu
og síðan fjögurra ára herþjón-
ustu, sem óbreyttur liðsmaður.
Hvaða áhrif hafði mál þetta
aðdragandi þess og afleiðingar
á Dostojevski Það er þá fyrst
að athuga, að hann er eini
rithöfundurinn, sem vítað er
úrn að lifað hafi reynslu dauð-
ans. Á þeirri skömmu stund,
sem hann stó5 á aftökupailin-
um, kafaði hann djúp mann-
legra þjáninga. Síðan hóf hann
baráttuna gegn dauðarefsingu
með orðum sögupersóna sinna.
„Fíflinu" Myshkin leggur
hann þessi orð í munn:
„Sárin valda ekki sárustu
kvölinni, heldur hitt, að þér er
ljóst, að innan stundar, innan
stundarfjórðungs, á næstu
andrás skilur sál þín við lík-
amann og þú verður ekki leng
ur í tölu Iifenda, — og að
þessari staðreynd verður ekki
með neinu móti haggað. Þetta,
að því verður ekki haggað og
það er óaftúrkallanlegt, er
það, sem þyngst verður á met-
unum. Þú leggur höfuð þitt
undir böðulsexina og heyrir
hvin hennar . . . Það andartak
er þjáningafyllst. Hver þorir
að fullyrða, að manninum sé
Dostojevski.
gefið slíkt þrek, að hann brjál-
ist ekki á því andartaki'. Hvers
vegna þarf að grípa til svo
smánarlegs hryllilegs og um
léið fánýts ráðs? Morð, drýgt
samkvæmt lögum og dómi, er
ómælanlega þjáningafyllra og
hryllilega en morð, unnið af
laundrápara. Sérhver, sem
stunginn er til bana úr laun-
sáti, nýtur lífsvonarinnar fram
á síðustu stundu. Sá, sem
myrtur er samkvæmt lögum
og clómi, á ekki neinnar slíkr-
ar vonar völ, því að engu verð-
ur haggað. Dauði hans er á-
kveðinn með dómi, og ekkert
getur hindrað að þeim dómi
verði fullnægt. Sársauki og
dýpt þjáningarinnar er fyrst
fremst í því fólgin, að þér er
Ijóst, að þér verður ekki und-
ankomu auðið. Sú þjáning er
þyngst allra mannlegra þján-.
inga“.
Á öðrum stað í sömu sögu
má lesa hversu djúpt höfund-
urinn hefur orðið snortinn af
frásögninni um greifafrú Du
Barry, sem hrópaði, þegar hún
hafði verið dregin með valdi
undir fallöxina: „Aðeins eitt
augn|blik enn, herra böðull.
Gefið mér aðeins eitt augna-
blik enn . .. .“ „Hver veit“,
segir höfundurinn, „nema guð
hafi veitt hehni fyrirgefningu
%ægna þessa eina andartaks,
því að meiri sársauka geta
mannlegar þjáningar ekki
valdið . . .“
Dostojevski háði ekki einn
síns liðs baráttuna gegn dauða
refsingunni. Mestu skáld Rússa
um þessar mundir, þeir Tur-
genjev, Tolstoi og Vladimir
Soloviev voru dauðarefsingu
mjög andvígir. Tolstoi, sem
aldrei gat gleymt aftöku, er
hann var viðstadaur í París,
var ef til vill enn skeleggari í
þeirri baráttu. en sjálfur Do-
stojevski. Hann gekk svo langt
að neita því, að ríkið hefði
nokkurn reísirétt, en Dosto-
jevski viðurkenndi, að refs-
ingar væru nauðsvnlegar til
þess að halda mannlegri glæpa
hneigð í skefjum.
Afleiðingar Petrashevski-
málsins drógu og verulega úr
frjálshyggju Dostojevskis.
Breyttu einnig stjórnmálalegu
viðhorfi hans. Árið 1859. var
hann látinn Iaus úr herþjón-
ustu í Síberíu og settist að í
Pétursborg. Skömmu áður reit
hann í bréfi til bróður síns:
. „Ég ætla ekki að freista
þess, að lýsa fyrir -ykkur þeim
breytingum, sem orðið hafa á
hugarfari mínu á þessum ár-
um, á trú minni, skoðunum
mínum og tilfinningalífi . . .“
Og í bréfi til E. I. Todtle-
ben, árið 1856, segir hann svo:
„Ég viðurkenni hreinskiln-
islega sekt mína. Ég var hald-
inn þeirri firru, að réttmætt
væri að vinna gegn stjórn
landsins. Ég var dæmdur lög-
um samkvæmt og dómur minn
var réttlátur. Löng reynsla og
erfiði hefur gerbreytt mér,
sjónarmiðum mínum og hug-
sjónum. En í þann tið hafði
trúin á draumórana blindað
mig. Ég veit, að ég var dæmd-
ur fyrir dagdrauma og hug-
sjónir, og það er hart að verða
að líða fyrir það, sem manni
er ekki aðeins- horfið og
gleymt, heldur hefur þróast
með manni í gagnstæða 'átt
Þannig var hinn fyrrverandi
áhangandi Petrashevskis orð-
inn sannfærður um, að „ríki
guðs á jörðinni“ vrði ekki
stofnað með byltingu og nið-
urrifi. Byltingasinninn var
orðinn afturhaldssamur hvað
stjórnmálalegt viðhorf snerti,
aðdáandi erfðavaldsins og þjóð
ernissinni. í einni af smásög-
um sínum fordæmir hann harð
lega alla byltingahneigð og
guðleysi. Þar leggur hann
Verkhovenski, byltingamann-
inum, þau orð í munn, sem
Lenin gerði efnislega að sín-
um áratugum síðar:
„Fyrst af öllu veroum við
að skapa öngþveiti og ringul-
reið. Meðal múgsins verðum
við að koma ár okkar fyrir
borð. Enginn getur látið sér
detta í hug, hversu mörgum
við getum villt sýn með til-
þrifalitlum verksmiðjuhug-
sjónum. Við skulum prédika
hrun og eyðileggingu. Við
skulum koma af stað áróðurs-
sögum. Við munum valda
meira öngþveiti.en áður hefur
þekkzt í heiminum. Rússland
skal hjúpast mvrkri og þjóð-
irnar gráta örlög sinna fornu
gnða. Við skulum taka
drykkjuæðlð, lygarnar og
slúðrið í þjónustu okkar og
beitg njósnum. Vi5 skulum
máta hvern snilling á sviði
hugmyndaflugs og bmgð-
kænsku . . .“
Öld er liðin síðan dómur féll
í máli áhangenda Petrashevsk-
is, og margt hefur breytzt í
ólsk sumarkjólaefni
í mjög fjölbreyttu urvali. vekja athygli
vegna gæða, fegurðar og sanngjarns verðs.
Afgreitt frá Póllandi til leyfishafa strax.
Umboðsverzlun. Sími ,7015.
Vafnsþéffir
iampar, margar tegundir.
Véla- og Eaftækjaverzlunin
Tryggvagötu 23,
sími 81279.
Nýja
sendibíiasföðín,
hefur afgreiðslu á Bæjar-
bílastöðinni, Aðalstræti 16.
Sími 1395.
Köld borð cg heif-
ur veizlumatur
sendur út um allan bæ.
Sííd & Fiskur.
Minningarspjöld
Barnaspítalasjóðs
Hringsins
eru afgreidd í
Verzlun
I Augustu Svendsen,
Aðalstræti 12, og i
Bókabúð Austurbæjar.
Rússlandi á þeim tíma. Og
samt eru menn nú dæmdir þar
til þrælkunarvinnu í Síberíu
fryir „refsiverðar samræður“,
„hættulegar hugsjónir“ og
„glæpsamlega frjálshyggju"
engu síður en á dögum þess
Rússakeisara, sem íhaldssam-
astur var og fjandsamlegast-
ur róttækum skoðunum.
—----------------------
UMFERÐ flugvéla um
Reykjavíkurflugvöll var í maí
s. 1, Millilandaflugvélar 20
lendingar. Farþegaflugvélar,
innanlandsfl. 164 lendingar.
Einka- og kennsluflug 409 lencl
ingar eða samtals 593 lending-
ar. Með millilandaflugvélum
fóru og komu til Reykjavíkur
525 farþegar. 9925 kg. af far-
angri, 4437 kg af flutningi og
1139 kg. oóstur.
Með farþegaflugvélum í inri
anlandsflugi, er fóru og komu
til Reykiavíkur voru 283 far-
þegar 36233 kg. af farangri,
4437 kg. af flutningi og 1139 kg.
póstur.
Með farþegaflugvélum í inn-
anlandsflugi, er fóru og komu
til Reykiavíkur voru 2839 far
begar, 36233 kg. af íarangri,
31424 kg. af flutningi og 6246
kg. póstur.
Vöruflutningar hafa aukizt
mjög mikið í mánuðinum eða
rúmlega þrefaldast.
. Sandinavian Airlines Syst-
( Framhald á 7. síðu.