Tíminn - 10.01.1964, Qupperneq 7

Gtgeftndl: FRAMSÓKNARFLOKKURINN
Framkvæmdastjórl: Tómas Arnason — Ritstjórar: Þórarinn
Þórarinsson (áb), Andrés Kristjánsson, Jón Helgason og Indriði
G. Þorsteinsson. Fulltrúi ritstjórnar: Tómas Karlsson. Frétta-
stjóri: Jónas Kristjánsson. Augiýsingastj.: Sigurjón Davíðsson.
Ritstjórnarskriístofur í Eddu húsinu, símar 18300—18305 Skrif
stofur Bankastr. 7. Afgr.sími 12323 Augl., sími 19523 Aðrar
skrifstofur, sími 18300. Áskriftargjaid kr. 80,00 á mán. innan-
lands. í lausasölu kr. 4.00 eint. — Prentsmiðjan EDDA h.f —
íhalds - fsland?
Fræg ljóðahending eftir kommúnistiskt heittrúarskáld
hér á landi hljóðar á þessa leið: „Sovét-ísland, hvenær
kemur þú“. Það er íslendingum miki’ gæfa, að þessi heita
ósk hefur ekki rætzt og fjarlægist það með hverju úri.
En öfgarnar hinum megin hafa lika átt sínar óskir, Stór-
kapítalisminn hefur líka átt sína áhangendur á íslandi,
sem lengi hafa borið í brjósti óskina um íhalds-íslanö.
Þegar eftir sjálfstæðistökuna 1918 létu þessi öfl töluvert
að sér kveða og tókst að þoka nokkuð áleiðis hugsjóninni
um íhalds-ísland á árunum 1924—1927. Þá náðu um-
bótaöfl í þjóðfélaginu undirtökum Þá urðu þáttaskil,
og langt næsta árabil mótuðu umbótaflokkarnir, Fram-
sóknarflokkurinn og Alþýðuflokkur, þróunina, og gætti
þó bolmagns og áhrifa Framsóknarfiokksins miklu meira
til þess.
Draumar sérgróðaaflanna um íhalds-ísiand þokuðust
til hliðar, og hættunni af Sovét-íslandi var einnig bægt
frá. Hér myndaðist íslenzkt þjóðfeiag með allt öðrum
einkennum, mörgum sjálfstæðum einstaklingum í fram-
leiðslu og einkalífi, þróttmikiúm samvinnufélögum
þeirra, jöfnun lífskjara og töluvert almennri velmegun,
hóflegum ríkisafskiptum og þröngum stakki auðfélaga
stórkapítalista. Á þessu árabili unnu ísiendingar sína
mestu framfarasigra og þjóðin komst yfir örðugasta hjalla
landnáms í nýjum heimi og nýjum tíma Dyggur stuðning-
við almannaframtakið, alla dugandi einstaklinga og fé-
lög þeirra, var sterkasta lyftistöngin. sem ríkið beitti
í þessari baráttu. Þessi þróun héit áfram óslitið að kalla
til ársins 1958.
Þá urðu aftur þáttaskil. Þá náðu þeir undirtökum aft-
ur, sem dreymt hafði og dreymir enn um íhalds-íslanu,
ríkiskerfi stórkapítalismans. Þá var bráðurinn tekinn upp
aftur, um hina gömlu, góðu daga frá 1927. Skellt var á
drögum að hákapítalisku ríkiskerfi !vft undir sérgróða
mennina, rýmkað um starf auðrnanna og auðfélaga,
þrengt að samvinnufélögum almennings og einstaklings-
framtaki hinna mörgu. Einkum var brugðið fæti fyrir
unga fólkið og þá, sem ekki voru lujnir að koma undir
sig fótum til sjálfstæðrar smáframk iðslu eða byggja vfir
sig, því að mikilvægast var talið aö st.öðva þannig þróun
ina og marka framtíðarstefnuna
Ungu hjónin, sem eru að byggja, vita ve' hvernig þetta
var gert með því að láta hækknn byggingarkostnaðar
gleypa allt opinbert lán og mikh, meira. Ungi bóndinn
finnur, hvernig hann er bundinn i báða skó, og fækkun
bænda gerð með skipulegum aðgerðum Ungi sjómaður-
inn finnur hvernig hvert götuvirkið er reist af öðru í leið
hans til þess að eignast bát. í þessu sérgróðakerfi eiga
sem flestir að vera góðir leigjendur og vinna vel við
framleiðslutæki peningamanna.
Á árunum milli 1927 til 1958 var Tiörknð undansláttar-
laus sjálfstæðisstefna þar sem ísiai di var ætlaður fullui
s.jálfstæðishlutur, með góðri og sjálfstæðri samvinnu við
aðrar þjóðir. Lýðveldisstofnunin og landhelgissigrarmr
eu hæstu tindar þeirrar baráttu \rð 1958 urðu stefnu-
hvörf í s.jálfstæðisgæzlunni og koma fram í afst.öðu
stjórnarinnar til Efnahagsbandaiagsins og afsalssamn-
mgnum í landhelgismálinu. Þar <-r þiónað því markmiði
stórkapítalista að láta ekki sjalfstæðistakmörk þjóða
hefta hin stórtæku sérgróðasjónarnnð.
\
Þjóðin hefur þegar afþakkað Sovét-ísland, en vill hún
þá fremur íhalds-ísland?

• 7, '/■/'/ \i' r / / r ' ’’ ’’ / '/
bfmmim n$rarins$on:
Góötemplarareglan 80 ára
Hreyfing Góðtemplara á
íslandi á upptök sín á Norð-
urlandi, eins og svo margar
félagshreyfingar aðrar.
Fyrsta Góðtemplarastúkan,
ísafold, var stofnuð á Akur-
eyri 10. janúar 1884, að for-
göngu norsks manns, Ole
Lieman. Stofnendur voru
tólf. Frá Akureyri breiddist
þessi hreyfing fljótt um
landið. Þegar Stórstúkan
var stofnuð rúmum tveimur
árum síðar, voru stúkurnar
orðnar 14.
Það hjálpaði stúkunum mjög,
að allmikið hafði verið unnið hér
að bindindismálum áður en þær
komu til sögunnar. Víða höfðu
verið stofnuð bindindisfélög.
Þannig hafði séra Magnús Jóns-
son, faðir Jóns Magnússonar for-
sætisráðherra, unnið að stofnun
bindindisfélaga í Múlasýslum,
er töldu nær 400 manns árið
1882. Tryggvi Gunnarsson flutti
árið 1879 á Alþingi frumvarp
um lög „til styrks og útbreiðslu
bindindis“. í Þingeyjarsýslum
voru fjölmenn bindindisfélög og
flutti einn forvígismaður þeirra,
Einar Ásmundsson í Nesi, frum-
varp á Alþingi 1885 um takmörk-
un á sölu áfengis. Þeir Einar og
séra Arnljótur Ólafsson voru þá
þingmenn Eyfirðinga. Frv. var
samþykkt í efri deild, en í neðri
deild var það fellt og átti séra
Arnljótur Ólafsson þátt í því.
Hann reyndi að gera frumvarpið
hlægilegt. Þá reis upp Jón Sig-
urðsson á Gautlöndum, sem ekki
var bindindismaður, og sagði, að
þremur árum áður hefðu útlend-
ingar sent íslendingum samskota
fé vegna harðinda og hefði það
numið á fjórða hundrað þús. kr.
Sama ár hefðu íslendingar hins
vegar flutt , inn áfengi fyrir á
fimmta hundrað þús. kr.
Hvað vill Reglan?
Ýmsir halda, að markmið Góð-
templarareglunnar. sem á rætur
sínar í Bandaríkjunum, sé aðeins
að vinna að áfengisbindindi.
Þetta er mikill misskilningur.
Reglan hefur þetta fyrir eitt að-
almarkmið sitt, en jafnframt er
hún bræðralags- og friðarhreyf-
ing. í grundvallarreglum hennar
segir svo:
„Starfsemi Gðtemplarareglunn
ar er reist á hugsjóninni um
bræðralag allra manna. Allir
eiga að hafa jafnan rétt til per-
sónulegs þroska, frelsis og ham-
ingju. Hver og einn á að gæta
náunga síns og sérhver er kall-
aður til starfs fyrir vaxandi
mannheill og lífshamingju ann-
arra“.
Seinustu iiðirnir í stefnuskrá
Góðtemplarareglunnar hljóða
þannig:
„Styrkja þá félagslegu starf-
semi og menningu, sem elur fé-
laga sína upp til að vera góðir
þegnar og kemur þeim til and-
legs og líkamiegs þroska.
Efla andlegt frelsi, umburðar-
lyndi og bróðurlegt samstarf á
öllum sviðum mannlegs lífs.
Vinna að því, að andi réttlætis
og bræðralags nái að gegnsýra
allt þjóðlífið.
Vinna að varanlegum friði
meðal allra þjóða“.
Merkur félagsmálaskóli.
Bræðralags- og réttlætishug-
sjón Góðtemplarareglunnai
ÓLAFUR Þ. KRISTJANSSON
stórtemplarl
studdi vafalaust mjög að því, að
hún safnaði félagslyndum hug-
sjónamönnum mjög undir merki
sitt á fyrstu árum sínum hér á
landi, eins og reyndar víðar. Um
skeið má segja, að hún hafi verið
einn helzti félagsmálaskóli ís-
lenzku þjóðarinnar. Stúkurnar
byggðu hús í flestum kauptúnum
og kaupstöðum landsins, er um
langt skeið voru helztu fundar-
húsin þar. Þetta eitt hafði mikla
þýðingu. En jafnframt létu góð-
templarar sig mörg mál varða.
Góðtemplarar áttu t. d. frum-
kvæði að stofnun Leikfélags
Reykjavíkur og voru allir stofn-
endur þess félags, tólf að tölu,
templarar. Félagssamtök og stofn
anir, eins og Sjúkrasamlag
Reykjavíkur, Glímufélagið Ár-
mann, Elliheimilið Grund, Al-
þýðubókasafnið og Dýraverndun-
arfélag íslands, rekja rætur sín-
ar til forgöngu Góðtemplara. Síð
ast en ekki sízt, ber svo að geta
þess, að margir helztu forvígis-
menn verkalýðssamtákanna á
fyrstu árum þeirra voru Góð-
templarar og höfðu innan regl-
unnar fer.gið þá félagsmálaþjálf
un, sem auðveldaði þeim starfið
innan verkalýðsfélaganna. í
þessu sambandi má geta þess, að
margir fyrstu leiðtogar verka-
lýðsfélaganna annars staðar á
Norðurlöndum, höfðu á sama
hátt fengið félagsmálamenntun
sína innan Reglunnar.
Dagsverkin mörgu.
Meginstarf Góðtemplararegl-
unnar hefur að sjálfsögðu verið
það að vinna að auknu bindindi
Stærsti sigur hennar á því sviði.
voru bannlögin 1909, en þau
höfðu verið samþykkt í þjóðar
atkvæðagreiðslu árið áður með
rúmlega 3/5 meirihluta atkvæða
Þennan sigur sinn átti Reglan þvi
að þakka, að margir helztu leið-
togar þjóðarinnar, jafnt í hópi
skilnaðarmanna og sambands-
manna, sem þá tókust á um „upp
kastið“ svonefnda, voru Góð-
templarar, eins og Björn Jóns
son, Jón Ólafsson, Skúli Thor-
oddsen, Þórhallur Björnsson,
Indriði Einarsson, svo að nokkr-
ir séu nefndir. Reynslan varð
hins vegar sú, að þjóðin undi
ekki bannlögum, og ósigur þeirra
mun að ýmsu leyti hafa orðið
Reglunni óbeint til hnekkis, auk
þess, sem breyttur aldarandi hef-
ur skapað henni akari jarðveg
en áður Óhætt er þó að segja.
að starf -hennar síðar sem bind
indishreyfingar, hefur á margan
hátt borið mikinn og góðan ár-
angur.
Indriði Indriðason lýsir vel
þessum árangri af starfi Regl-
unnar, er honum farast svo orð í
afmælisriti hennar, er gefið var
út fyrir fimm árum:
„Þau dagsverk, sem segja má,
að hún hafi lagt þjóðarbúinu til,
beint og óbeint, með hjálpsemi
og viðreisn fjölda einstaklinga
og viðhaldandi reglusemi þús-
unda manna, verða aldrei talin
né reiknuð.“
Reglan og æskan.
Þótt minna beri á GóðtempL-
arareglunni en fyrir 50—60 ár-
um, þegar margir helztu leiðtog-
ar þjóðarinnar skipuðu sér undir
merki hennar, vinnur hún eigi
að síður mikið og gagnlegt starf.
Þar ber kannske alveg sérstak-
lega að minna á barnastúkurnar
og hin nýju samtök, er starfa í
sambandi við Regluna, íslenzkir
ungtemplarar, en þeim veitir nú
séra Árelíus Níelsson forustu.
Starfsemi þeirra, sem nær nú
til um 1000 unglinga, er í þrem
aðalgreinum: funda- og skemmti-
starfsemi, útilíf og ferðalög, tóm-
stundastarf. Góðtemplararegl-
an þarf í vaxandi mæli að snúa
sér að æskunni, þótt að sjálf-
sögðu þurfi einnig að vinna fyrir
þá, sem áfengisnautnin hefur
orðið til falls.
í Reykjavík er það Reglunni
mikill fjötur um fót, að hana'
skortir viðunandi húsnæði til
þess að unnt sé að halda uppi
jafn víðtækri starfsemi og breytt-
ir tímar krefjast, einkum fyrir
ungt fólk, Það er mikilvægt, að
Reglan njóti skilnings og fyrir-
greiðslu hins opinbera á þessu
sviði.
Framtíðin.
I riti Indriða Indriðasonar,
sem áður er vísað til, segir, að
það sé misskilningur, að Reglan
sé búin að leggja bannbarátt-
una á hilluna. Síðan segir:
„Meðan svo er ástatt. að ríkis-
stjórn, Alþingi og almenningur í
landinu er andsnúinn hugmynd-
um um bann hlýtur starf Regl-
unnar og starfsaðferðir að mót-
ast af því. Það hefur aldrei verið
tilgangur reglunnar að koma á
banni með valdboði minnihlut-
ans, jafnvel þótt slíkar aðstæður
kynnu að skapast. Starf regl-
unnar hefur að undanförnu, svo
sem frá upphafi mótazt af því
tvennu, að veita félagslega aðstoð
þeim, er losna vilja úr fjötrum
áfengistízkunnar, og með marg-
háttuðu félagsstarfi vinna að já-
kvæðara viðhorfi einstaklingsins
til málanna".
Um bræðralagsþáttinn í stefnu
Góðtemplaia, segir Indriði:
„Góðtempiarareglan lítur svo
á, að bræðralagshugsjónin byggi
að meginþætti á sjálfsþroska ein-
staklingsins, hófsemi og réttsýni.
Góðtemplarar trúa því, að bind-
indissemi grundvalli þann veg,
er liggui til aukinnar samhjálpar
og velmegunar Það er skoðun
Góðtemplara, að leið bindindis-
ins sé örugg leið og farsæl, til
þess að byggja upp heilbrigt
þjóðfélag. Góðtemplarareglan
vill vinna að því að skapa sam-
búðarhæfari einstaklinga, er
vilja tileinkii sér bræðralagshug-
sjónina og lifa eftir henni“.
Það er bezi afmælisósk ís-
lezku Góðtemplarareglunni til
handa, að henni megi takast að
vinna vel á þessum grundvelli og
verða þjóðinni á ný slíkur upp-
eldis- og félagsmálaskóli og á
fyrstu áratugum starfs síns.
Þ.Þ.
ÍÍMINN, föstudaginn 10. janúar 1964 —
/
V