Tíminn - 19.01.1964, Blaðsíða 14

ÞRIÐJA RIKID
WILLIAM L. SHIRER
ski og stjórn hans til þess að senda
pólskan samningamann undir eins,
eða að minnsta kosti tilkynna
að ætlunin væri að gera það. Gat
ekki Hassell, sem ekki hafði neinu
starfi að gegna lengur, farið og
hitt vin sinn Henderson nú þegar
og sömuleiðis Göring vegna þessa?
Hassell reyndi það. Hann hitti
Henderson tvisvar og Göring einu
sinni. En hann, sern var uppgjafa-
stjómmálamaður og nú orðinn
andnazisti, virtist samt ekki gera
sér grein fyrir því, að undan-
gengnir atburðir höfðu gert að
engu svo fáfengilegar tilraunir.
Hann virtist heldur ekki gera sér
ljósa hina umfangsmiklu ringul'-
reið sjálfs sín og Weizsackers og
allra „góðu“ Þjóðverjanna, sem
auðvitað vildu frið — með þýzk-
um skilmálum. Því það hlýtur að
hafa verið þeim augljóst 31. ágúst,
að til styrjaldar kæmi, nema því
aðeins að Hitler eða Pólverjar létu
undan, og að ekki var allra minnsti
möguleiki á að annar hvor þessi
aðili léti í minni pokann fyrir
hinuim. — Og samt, eins og orð
Hassells í dagbók hans frá þessum
degi sýna greinilega, bjóst hann
við, að Pólverjar létu undan og
héldu sömu leið eyðileggingarinn-
ar, sem Austurríkismenn og Tékk-
ar höfðu farið.
Þegar Henderson reyndi að
benda Hassell á, að „aðalvanda-
málið“ væri aðferðir Þjóðverja,
hvernig þeir væru að reyna að
skipa Pólverjum fyrir verkum
„eins og heimskum litlum drengj-
um“, þá svaraði Hassell, ,að hin
stöðuga þögn Pólverja væri einn-
ig óverjandi". Hann sagði að „allt
hvíldi nú á því að Lipski léti sjá
sig — og ekki aðeins til þess að
spyrja spurninga, heldur til þess
að lýsa því yfir, að hann væri fús
að semja“. Jafnvel Hassell fannst
Pólverjar ekki eiga að spyrja
spurninga, þótt yfir þeim vofði
árás vegna útblásinna ásakana
nazista. Og þegar hinn fyrrver-
andi sendlherra gerði „lokaálykt-
un“ sína varðandi upphaf styrjald
arinnar, hlóð hann mikilli ábyrgð
á Pólverja og jafnvel á Breta og
Frakka, þótt hann ásakaði Hitler
og Ribbentrop fyrir „að hafa vit-
andi vits hætt á styrjöld við Vest-
urveldin”. „Pólverjarnir fyrir sitt
leyti höfðu misst öll þau tæki-
færi, sem eftir voru, til þess að
komast hjá styrjöld“, skrifaði
hann, „vegna pólskra hugaróra og
slavnesks stefnuleysis og af því
að þeir treystu á stuðning Eng-
lendinga og Frakka“. Maður getur
aðeins spurt sjálfan sig að því,
hvaða tækifæri þeir höfðu glatað,
nema þá að láta undan öllum
kröfum Hitlers. „Stjórnin í Lond-
on“, bætti Hassel við, „ . . . hætti
í kapphiaupinu á síðasta deginum
og tók upp nokkurs konar fjand-
inn-hafi-það afstöðu. Frakkland
gekk í gegnum þetta sama, að-
eins með meira hiki. Mussolini
gerði allt, sem í hans valdi stóð,
til þess að komast hjá styrjöld".
Ef menntaður, reyndur diplómati
gat haft svona lopalegar hugsanir,
er þá nokkur furða, að Hitler
skyldi takast svo auðveldlega að
villa þýzku þjóðinni sýn?
Það sem eftir var dagsins var
eins og nokkurs konar millispil.
Með tilliti til þess, sem vitað er
um ákvarðanir dagsins, gæti manni
dottið í hug, að yfirmaður Luft-
waffe, sem átti að framkvæma
svo yfirgripsmiklar aðgerðir gegn
Póllandi í dagrenningu næsta dag,
myndi vera önnum kafinn við und
irbúninginn. Þvert á móti. Dahl-
erus fór með hann út til hádegis-
verðar á hótel Esplanade og tróð
í hann dýrðlegum mat og drykk.
Gæði koníaksins varu slík, að Gör-
ing krafðist þess að mega taka
með sér tvær flöskur, þegar hann
fór. Þegar Dahlerus hafði komið
marskálkinum í rétta stemmningu
stakk hann upp á að hanh byði
Henderson yfir til viðræðna. Og
eftir að hafa fengið leyfi Hitlers
gerði hann það, og bauð bæði
sendiherranum og Forbes til te-
drykkju heima hjá sér klukkan
5. Dahlerus (Henderson minnist
ekki á það í lokaskýrslu sinni né
í bók sinni, að hann hafi verið
viðstaddur) segist hafa stungið
upp á, að Göring, fyrir hönd Þýzka

ands, hitti pólskan sendimann í
Holl'andi og Henderson hafi lofað
að leggja þessa uppástungu fyrir
; stjórnina í London. Útgáfa brezka
! sendiherrans á tedrykkjunni, sem
er í lokaskýrslu hans, er sú, að
j Göring „hafi talað í tvær klukku-
stundir um illsku Pólverja og um
þrá Herr Hitlers og hans sjálfs
I eftir vináttu við England. Þetta
j var samtal, sem bar engan árang-
ur . . . Skoðun mín var sú, að það
byggðist á síðustu — en um leið ár
angurslausum tilraunum af hans
hálfu til þess að skilja Bretland
frá Pólverjum . . . ég bjóst við
hinu versta, þar sem hann hafði
á þessu augnabliki svona mikinn
tíma aflögu handa mér . Á
slíku augnabliki hefði hann varla
haft nokkra stund aflögu til við-
ræðna, ef ekki væri allt tilbúið
til aðgerðanna".
Forbes kom með þriðju og
áhrifamestu lýsinguna á þessu
furðulega teboði, en hún var gef-
in sem svar við spurningum frá
lögfræðingi Görings í Nurnberg.
— Andrúmsloftið var neikvætt
og tilgangslaust, þótt það væri
vingjarnlegt . . . Það sem Göring
sagði við brezka sendiherrann var:
Ef Pólverjar skyldu nú ekki l'áta
undan, mun Þýzkaland kremja þá
sundur eins og lýs, og skyldi nú
Bretland ákveða að lýsa yfir styrj-
öld, harmaði hann það stórlega,
en það væri mjög svo óhyggilegt
af Bretlandi.
Seinna um kvöldið gerði Hend-
erson, að eigin sögn, uppkast að
skýrslu til Lundúna, þar sem sagt
var, ,að það myndi vera algerlega
gagnslaust fyrir mig að koma með
nokkrar nýjar uppástungur þar
sem þær yrðu að engu gerðar með
eftirkomandi atburðum, og það
eina, sem fyrir okkur liggur nú,
165
er að við erum ósveigjanlegir og
munum mæta valdi með valdi“.
Vonbrigði Nevile Iíenderson lá-
varðar virtust nú alger. Þrátt fyr-
ir allar tilraunir hans öll þessi ár
til þess að fara að vilja nazista-
einræðisherrans, sem aldrei var
hægt að fullnægja, hafði lífsstarf
hans í Þýzkalandi farið út um
þúfur. Þegar rökkva tók þennan
ágústdag, reyndi þessi góðlyndi
Englendingur að horfast í augu
við það, að vonir hans og áætlan-
ir væru að hrynja eins og spila-
borg, en sjálfur hafði hann verið
svo átakanlega blindur í starfi
sínu í Berlín. Og enda þótt hon-
um ættu eftir að verða á enn ein
ótrúleg mistök næsta dag, fyrsta
dag styrjaldarinnar, þá hafði alda
gamall sannleikur runnið upp fyr
ir honum: að til voru þeir tímar,
þegar og þær kringumstæður, þeg
ar ofbeldi varð að koma á móti
ofbeldi, eins og hann sagði síðar.
Þegar myrkrið lagðist yfir Evr-
ópu að kvöldi 31. ágúst 1939 og
ein og hálf milljón þýzkra her-
manna lögðu af stað í átt að loka-
marki þeirra á pólsku landamær-
unum, sem þeir áttu að gera
árás frá næsta dag, var ekki
annað eftir fyrir Hitler en dreifa
út einhverri áróðursblekkingu tii
þess að undirbúa þýzku þjóðina
fyrir áfallið vegna árásarstyrjald-
arinnar.
Fólkið þarfnaðist þeirrar með-
ferðar, sem Hitler, studdur af
þeim Göbbels og Himmler, var
orðinn svo mikill snill'ingur í að
veita því. Eg hafði ,verið á ferli
úti á götum Berlínar, þar sem ég
talaði við alls konar fólk, og þenn
an morgun skrifaði ég í dagbók
mína: „Allir eru á móti styrjöld-
inni. Fólk lætur skoðanir sínar
fúslega í l’jós. Hvernig getur land-
54
tækifæri til þess að draga að sér
athygli.
— Ég er ekki viss um, að ég
kæri mig um, að konan mín dragi
að sér athygli, sagði Phil sneglu-
lega.
— Það gæti verið þín athygli,
sem hún drægi að sér, benti Min
hógværlega á.
Phil lét undan. — Já, það gæti
verið, tautaði hann.
Konurnar sneru sér nú að næsta
vandamáli, make-up og púðri. Eg
hét því með sjálfum mér að ergja
mig aldrei framar yfir því að
þurfa að raka mig á hverjum degi.,
Ef það tók allan þennan tíma og
fyrirhöfn að vera kona . . . !
— Þetta er sviksamlegt, lagðij
Phil til málanna. Engin furða, þó
að menn séu stundum vonsviknir, j
þegar þeir kynnast eiginkonum
sínum í hjónabandinu.
— 0, það mætti nú alveg snúa
þessu við, sagði Min vígreif.
— Jæja, Min?
— Eg þori nú til dæmis að full
yrða, að Page sá þig aldrei með
skeggbrodda og hárið í óreiðu,
fyrr en eftir að þið voruð gift.
— Jú, satt að segja gerði ég
það, sagði Page. í rauninni varð
ég ástfangin af honum og hét að
giftast honum einmitt undir slík-
um kringumstæðum.
— Þarna sérðu, sagði Phil sigri
hrósandi. Hún varð ekki ástfarfg-
in af rakspíranum mínum, heldur
mér sjálfum — með skeggbrodda!
Og ég get full'vissað ykkur um,
að ég elska suna eiginkonu án
hjálpar make-up.
Page horfð: rannsakandi á and-
lit sitt í handspegli. Þær Min sátu
á ábreiðunni fyrir framan arininn.
Andlit Page var smurt dökkbrúnu
make-up vinstra megin og ljós-
brúnu hinum megin.
— Þetta minnir mig á eitt sum
ar, skömmu áður en ég lauk námi,
sagði hún hugsandi. Eg var í fjár-
þröng og fékk mér starf til að
bæta úr því.
Hún renndi augunum til mín.
— Ekki þannig, að ég þyrfti stöð-
ugt að vinna til að brjótast í gegn
um námið. Eg lifði að mestu á
styrkjum, útskýrði hún í óörugg-
um tón.
— Hvað ætlaðirðu að segja okk
ur um þetta sumar? hjálpaði ég
henni.
Hún kinkaði kolli. — Ó, já. Það
var um . . .
Hún byrjaði að smyrja köldu
kremi um andlitið á sér, þangað
til báðir litirnir voru komnir í
eina hræru, og hún leit út eins og
trúður í fjölleikahúsi. Síðan þurrk
aði hún allt saman vandlega fram
an úr sér með bréfþurrkum. En
meðan á öllu þessu stóð var at-
hygli hennar eingöngu bundin við
það, sem hún var að segja okkur
um starfið, sem hún vann að, eitt
sumar skömmu áður en hún lauk
námi.
Við hin hlustuðum hljóð. Eg
horfði stöðugt á Page, Min horfði
á Phil. Á eftir sagði hún við mig,
að nú skildi hún, hvers vegna Phil
hefði kvænzt þessari konu. Page
var sannarlega eftirtektarverð.
Það var engin smáræðis sigur,
sem Page vann þetta kvöld fyrir
framan arininn. Á sinn varfærnis
lega, hrífandi hátt, örvuð af hinu
nýfengna sjálfstrausti og vinsemd
okkar hinna, sagði Page Arning
Scoles okkur frá sumarstarfinu
sínu, tilraunum með ýmis efni til
notkunar við húðaðgerðir. Það var
svo margt fólk, sem kom með eyði
lagt andlit eftir bruna eða sjúk-
dóma og — drottinn minn — hvað
fólk var í rauninni mislitt á hör-
und, engin eins efnablanda hæfði
tveimur andlitum. Og þetta starf
hafði verið töfrandi, óþrotlegt, af
því að sjúklingarnir áttu allt sitt
undir því að vel tækist til með að-
gerðina. Page sagði jafnvel tvær
ÁSTIR LÆKNISINS
ELIZABETH SEIFERT
j eða þrjár gamansögur af sjúkling
; unum og við hlógum öll hjartan-
j lega.
Eg l'eit Page nýjum augum virð
: ingar og skilnings eftir þetta
kvöld. — Þú gætir hjálpað okkur
á sjúkrahúsinu, sagði ég við hana.
Skógarhöggsmennirnir koma oft
til okkar með slæfl ör, og þú gæt-
ir sannarlega orðið okkur til hjálp
ar með þína reynslu.
Hún leit áköf upp. — Auðvitað,
sagði hún. — Því ekki það?
Eg kom ekki auga á neitt, sem
mælti gegn því, en Min var á öðru
máli, þegar við ræddum málið á
heimleiðinni. — All't í lagi, sagði
ég. — Það er kannske kominn j
tími til að hún eignist barn, en
þangað til . . .
— Eg hef heyrt Phil lýsa yfir
áliti sínu á því, þegar eiginkonurj
lækna eru að blanda sér í störf
þeirra.
— Þá var það Marynelle, var
það ekki?
— Jú.
— Og það er dálítið annar hand
leggur. Page hefur reynslu í þess
um störfum. Hún getur hjálpað
til á mörgum sviðum. í rauninni
getur hún orðið okkur til mikillar
hjálpar. Eg hugsa, að Phil hefði
stungið upp á því við hana, nema
af því að hann hefur ekki viljað
láta hana halda —
Min skildi strax. — Já! — að
honum fyndist hún ekki nógu góð,
bara sem húsmóðir. En, núna,
Whit.
— Einmitt!
Svo að næst þegar við hittumst,
hreyfðum við þessu máli á nýjan
lei'k. Phil var að heiman í vitjun
uppi í fjöllunum, hafði farið fljúg
andi um morguninn. Það var
sunnudagur. Eg ók stúlkunum til
og frá kirkju, og Page bauð okk-
ur til hádegisverðar.
•— Hvers vegna fórstu ekki með
Phil? spurði ég.
— Hvers vegna? Hún leit á mtg,
síðan á salatið, sem hún var að
þvo. — Eg fer aldrei með honum.
— Langar þig ekki til þess?
spurði ég aftur. Phil er mjög oft
í slíkum ferðum.
— Já, hann er nokkuð oft að
heiman, sagði hún.
— Ertu hrædd við að fljúga?
spurði Min.
Page horfði á hana íhugandi. —
Nei, sagði hún hægt. ég er ekki
hrædd við það, Min.
— Hamingjan góða, hvort ég
mundi fara í þínum sporum, Page,
sagði Min hvatskeytlega. Ef þú
hefur nokkurn minnsta áhuga á
starfi hans.
— Auðvitað hef ég áhuga á því,
sagði Page reiðilega. Hún setti
salatið í sigti, lét vatnið renna yf-
ir það og hristi það svo harkalega,
að vatnið ýrðist í allar áttir. —
Eg veit bara ekki, hélt hún áfram,
hvernig ég á að sýna starfi hans
áhuga, án þess að það ergi hann.
— Eg hef aldrei þekkt nokkurn,
lagði ég til málanna, sem ekki
hefur ánægju af að ræða urn starf
sitt. Þú gætir hlustað, ef þú þekkt
ir ekkert til starfsins. En þú þekkj
ir það, Page, og þess vegna ætti j
að vera enn auðveldara og sjálf-j
sagðara fyrir ykkur að ræða um
það.
Hún sneri sér snöggt að mér,
og kinnar hennar glóðu. — Hvern-
ig get ég orðið honum til aðstoð-
ar, Whit? Svaraðu mér hreinskiln
islega. Eg hef þúsund sinnum velt
þessu fyrir mér fram og aftur. En
ég kem alltaf að sömu spurning-
unni aftur og aftur. Hvar á ég að
byrja? Þegar við komum fyrst
hingað, stakk ég upp á því, að ég
fengi mér starf á rannsóknarstof-
unni, en hann sagði að ég mundi
þá hrekja einhverja aðra úr starfi.
— Það var heimskulegt af hon
um. Við höfum alltaf þörf fyrir
starfskrafta á rannsóknarstofunni.
— Það hélt ég líka, svo að ég
hugsaði mér, að . . . hún sneri sér
aftur að salatgerðinni, og ég horfði
á fallega ljösa hárið hennar, sem
bar í koparpönnuna, sem hékk á
veggnum.
Min tók kjötsnúðana út úr ofn-
inum. — Hefurðu spurt Phil ný-
lega, hvort þú gætir hjálpað til á
sjúkrahúsinu? Eg á við, að núna,
þegar þú hefur minna hús að
hugsa um, þá virðist mér . . .
— Eg veit, samsinnti Page. En
það er ekki það, að ég hafi ekki
nóg að gera hér heima. En þegar
við vorum í St. Louis, þar sem
við þekktum sama fólkið og gát-
um spjallað um það, jafnvel rifizt
um starf okkar — hún brosti lítið
eitt við tilhugsunina — þá höfð-
um við um svo miklu meira að
tala.
14
TÍMINN, sunnudaqinn 19. janúar 1964