Tíminn - 25.01.1964, Blaðsíða 3

fí tímabilinu verSa gerS
betri skil hafa deiiurnar
ekki
— Fundur
ireriS til einskis..
Stúdentafélagsins um uppkastið í fyrrakvöld
tryggni hafi gætt á íslandi í garð
danskra ráðamanna. f uppkastinu
hefðu verið ákvæði, sem hefðu
þótt tortryggileg. og með því
hefðu íslendingar viðurkennt rétt
Dana til að fara með ýmis mál
íslendinga, svo sem utanríkismál,
um aldur og ævi. Lagði Guðmund-
ur mikla áherzlu á að sýna hvaða
KB-Reykjavík, 24. janúar.
STÚDENTAFÉLAG Reykjavík-
ur efndi til kappræðna síðastliðið
fimmtudagskvöld um umræðuefn-
ið „Hannes Hafstein og Uppkastið
1908 í ljósi sögunnar". Frummæl-
endur voru rithöfundarnir Sigurð-
ur A. Magnússon og Guðmundur
G. Hagalín, en auk þeirra tóku sjö
fundarmenn aðrir til máls. Fund-
urinn var fjölsóttur og umræður
heitar með köflum, og var þeim
ekki lokið fyrr en klukkan að
ganga tvö um nóttina.
Ástæða þess að boðað var til
fundar um þetta efni eru þær um-
ræður og deilur, sem átt hafa sér
stað manna á meðal og í dagblöð-
um síðustu vikurnar um nýút-
komna ævisögu Hannesar Haf-
steins eftir Kristján Albertsson. —
Um þá bók ritaði Sigurður A-
Magnússon frægan ritdóm í Morg-
unblaðið skömmu fyrir hátíðir og
magnaði sá dómur deilurnar meir
en nokkurt annað skrif hefur gert,
og er þá ævisagan sjálf ekki undan
skilin. Öll spjót hafa staðið á Sig-
urði síðan dómurinn birtist og
margar galvaskar kempur kvatt
sér hljóðs um málið. Það sem eink
um hefur ergt menn, er sú flokk-
un, er Sigurður gerir á samtíma-
mönnum Hannesar í umræddum
dómi, en hins vegar segir hann
sjálfur í síðari skrifum, að sú
skipting hafi verið gerð ,,í hálf-
kæringi" og studdist eingöngu við
bók Kristjáns Albertssonar“, og
þessa skýringu ítrekaði hann á
fundinum á fimmtudagskvöldið.
Sá fundur átti að vísu hvorki að
fjalla um bók Kristjáns né dóm
Sigurðar, heldur um Hannes Haf-
stein og Uppkastið, en sú varð þó
á raunin að erfitt var að halda
þessu tvennu aðgreindu og fjöll-
uðu umræðurnar því ekki síður
um málatilbúnað þeirra Kristjáns
og Sigurðar en umræðuefnið
sjálft. Var enda augljóst frá byrj-
un að svo hlyti að fara, þótt ekki
væri nema vegna þess, að Sigurð-
ur var annar frummælenda. — í
framsöguræðu sinni rakti hann
stuttlega nokkra helztu stjórnmála
viðburði í byrjun aldarinnar og
gerði grein fyrir þeirri skoðun
sinni, að það hefði verið óraun-
hæf afstaða hjá íslendingum að
fella sambandslagafrumvarpið
1908. Hefði það verið samþykkt
hefðu íslendingar fengið sjálfstæði
þá þegar og þá hefði heldur eng-
inn getað vitað, að tíu árum síðar
myndi vegna sérstakra aðstæðna
fást fram enn hagstæðara tilboð
frá Dönum. Það væri því ekki
hægt að vitna til sambandslaganna
frá 1918 því til stuðnings að úrslit
in 1908 hafi reynzt rétt í ljósi sög-
unnar, eins og gert hafi verið í
Reykjavíkurbréfi Morgunblaðsins.
Kvað Sigurður greinilegt að til-
finningahiti hafi borið skynsemina
ofurliði hjá meginþorra kjósenda,
er þeir höfnuðu Uppkastinu.
Síðari framsögumaður var Guð-
mundur G. Hagalín. Hann rakti
nokkuð fyrri samskipti íslendinga
og Dana áður en uppkastið kom til
sögunnar, og benti á, að ekki væri fyrirlitningu. Næsti ræðumaður
ástæðulaust, að nokkurrar tor-var Ásgeir Þorsteinsson verkfræð-
ingur og hélt hann sér við umræðu
efni fundarins, — eini ræðumað-
urinn eftir frummælendur, sem
það gerði að nokkru ráði. Hann
endurtók í ræðu sinni þær rök-
semdir, sem hann hefur áður flutt
opinberlega fyrir því að Uppkastið
hefði, ef það hefði náð samþykki,
tryggt íslendingum raunverulegt
og þau væru bókmenntaverk, en
það hefði Sigurður A. Magnússon
gert í dómi sjnum um rit Kristjáns
Albertssonar. í fundarlok gerðu
frummælendur stuttar athuga-
semdir, en áður tók Leifur Har-
aldsson, póstmaður til máls. Sagð-
ist hann í upphafi aðeins einu
sinni hafa talað á stúdentafélags-
fundi áður, og er miður,« að hann
skyldi ekki láta það vera eina
skiptið áfram.
í máli ræðumanna kenndi
margra grasa, en flestir voru þeir
heldur lausir við efni fundarins
„Hannes Hafstein og Uppkastið
1908 í Ijósi sögunnar." Fáar til-
raunir voru gerðar til að skýra að
gagni, hvað raunverulega var að
gerast í íslenzkum stjórnmálum
1908 og hvað raunverulega hefði
falizt í samþykkt Uppkastsins. —
Hins vegar var greinilegt að þetta
meira en hálfrar aldar gamla deilu
mál er mörgum enn ofarlega í
huga og þess megnugt að hita
þeim í hamsi. Fyrir þær sakir voru
margar ræðurnar fremur tjáning
tilfinninga en hugsaðar röksemdir.
Það var einnig eftirtektarvert, að
enginn sagnfræðingur eða þjóð-
réttarfræðingur var meðal ræðu-
Fundarmenn hlýða á ræðumenn.
tilfinningar hafi stjórnað þeim
mönnum, sem börðust gegn sam-
þykkt Uppkastsins, hvaða andi
hefði þá verið ríkjandi meðal
manna. Kvaðst Guðmundur hafa
lagt fyrir sig þá spurningu, hvaða
afstöðu hann myndi hafa tekið
1908, hefði hann þá verið fulltíða
maður, og niðurstaðan hlyti að
vera sú, að hann hefði þá verið
andstæðingur Hannesar Hafsteins
og Uppkastsins, þótt hann hins
vegar hefði dáð Hannes Hafstein
sem skáld og sem mann.
Að lokinni ræðu Guðmundar tók
dr. Benjamín Eiríksson til máls og
talaði lengi. Ræða hans var þó
ekki um efni fundarins nema ó-
beint, heldur eins konar ritdómur
um bók Kristjáns, sem Benjamín
taldi óvísindalega samda og vill-
andi um margt. Því næst tók Pét-
ur Benediktsson bankastjóri til
máls og veittist hart að Sigurði A.
Magnússyni. — Kvað hann
Sigurð Magnússon hafa sett sig í
dómarasæti til að sverta þá
menn, sem mest hefðu barizt
fyrir sjálfstæði íslands, Landvarn-
armennina (en þeir höfðu verið
flokkaðir „tr.úðar og trumbuslag-
arar“ kringum þá „ábyrgðarlausu
ævintýramenn og samvizkulausu
loddara, Valtý Guðmundsson og
Björn Jónsson“ í ritdómi Sigurð-
ar). Pétur var talsvert þungorður
og stundum illorður og gerði sér
far um að sýna Sigurði sem mesta
sjálfstæði tíu árum fyrr en raun
varð á. Ástæður til falls þess hefðu
ekki verið efnislegar, heldur hár-
toganir og rangtúlkanir á texta
frumvarpsins, sem enga raunveru
lega þýðingu hefði haft. Páll
Kolka, fyrrv. héraðslæknir var
næstur á mælendaskrá og rifjaði
upp minningar sínar frá haustinu
1908, er deilurnar um uppkastið
stóðu sem hæst. Síðan talaði
Sveinn Benediktsson framkvæmda
stjóri og minnti á þau ákvæði upp
kastsins, sem hefðu verið óað-
gengileg í augum Landvarnar-
manna, ákvæðin um þau sameigin
legu mál, sem skyldu vera óupp-
segjanleg. Benti hann á að ástæða
þess, að uppkastið féll, hefði ver-
ið sú þjóðernisvakning, sem átt
hafi sér stað á þessum árum og
hafi hún fengið byr undir báða
vængi er Noregur hlaut sjálfstæði
1905. Þá talaði Halldór Blöndal,
blaðamaður, og átaldi það að sagn-
fræðirit væru dæmd í blöðum eins
manna, og hefði þó mátt telja eðli
legt, að einhver slíkur, sem hefði
lagt stund á sögu þessa tímabils,
hefði verið fenginn til framsögu.
í stað þess töluðu nær eingöngu
bókmenntamenn og ættræknir
skapmenn, sem töldu virðingu
feðra sinna og frænda hafa verið
misboðið. Eftirtekjan af fundin-
um var því ekki eins mikil og
skyldi. Niðurstaða um gildi Upp-
kastsins fékkst engin, og ef hægt
er að draga nokkra ályktun af
því, sem fram fór, er hún sú ein,
að brýn nauðsyn sé á því að stjórn
málasaga íslands á þessari öld sé
könnuð rækilega á vísindalegan
og óhlutdrægan hátt, og niðurstöð
ur þeirra rannsókna séu gefnar út
og teknar upp í kennslubækur. Ef
bétk Kristjáns Albertssonar og
deilurnar um hana geta valdið þvl,
að þessu tímabili verði gerð betri
skil í náinni framtíð, má segja að
hún hafi ekki til einskis verið
samin.
Einangunarkorkur
1", lVz", 2", 4" þykktir
Sænskur birkikrossviður 4, 5 og 6 mm«
Sænskur vatnsheldur krossviður
10 og 12 mm. fyrirliggjandi
Þ. Þorgrímsson & Co.
Suðurlandsbraut 6 — Sími 22235
Á Fæti undir fótarfæti
Frægt bæjarnafn úr skáld-
sögu eftir Kiljan er á Fæti und
ir fótarfæti. Þetta nafn kemrii-
mönnum ósjálfrátt í hug, þegar
ríkisstjcrnin gerir eitt átakið
enn til bjargar „viðreisn“ sinni.
Það er alkunna, að „viðreisnar"
ráðstafanirnar frægu taldi
stjórnin á sínum tíma alveg
óbrigðult úrræði til þess að
lækna efnahagslíf íslendinga.
En síðan er blessuð ríkisstjórn-
in búin að gera ófá handtök
til endurreisnar „viðreisn"
sinni, því að satt að segja hefur
öl'l hennar ganga verið ein sam
felld „viðreisnar-viðreisn“. Það
er því orðið við hæfi að setja
nafn stjórnarstefnunnar saman
á sama hátt og Kiljan gerði, og
það, sem nú er að gerast, er
aðeins ein endur-viðbótar-við-
reisn enn á stórbýli íslenzku
ríkisstjórnarinnar, Fæti undir
fótarfæti.
Kaupkrafa ríkis-
stjórnarinnar
Ríkisstjórnin réttlætir hinar
nýju álögur sínar, hækkun sölu
skattsins í 5% — þessa bráða-
birgðaskatts, sem settur var við
fæðingu stjóirnarinnar og átti
alls ekki að standa lengur en
ár — með því, að þar séu að-
eins óhjákvæmilegar afleiðing-
ar kauphækkunarinnar frá í
desember að koma fram. Þetta
er mikil fálskenning. Hér er
ríkisstjórnin miklu fremur að
setja fram nýjar kaupkröfur
fyrir hönd launastéttanna, og
rökstyður hana meira að segja
svo hressilega um leið, að varla
verður gegn henni staðið. Og
þessi nýja kaupkrafa, sem
stjórnin býr til með þessu og
setur fram fyrir verkalýðsfélög
in, er allt að þvf 10%.
Talið er, að hinar nýju álög-
ur nemi um 240 millj. kr. og
þessari upphæð æt'lar stjórnin
aðallega að skipta til stuðnings
útflutningsatvinnuvegunum. En
vantaði þá ríkisstjórnina fé tll
þess að veita útflutnlngsatvinnu
vegunum sömu greiðslur og
þeir tala nú um? Nei, það var
nú eitthvað annað. Greiðsluaf-
gangur ríkissjóðs varð um 200
millj. kr. íajjfe og 300 millj. br.
1963 og getur varla orðið minni
1964, eins og fjárlög eru af-
greidd nú. Þetta sýnir, að rík-
issjóður gat greitt þcssar 240
millj. tll atvinnuveganna og
staðið þð jafnréttur.
Beðið um vinnudeilur
Þannig blasir það vlð allri
þjóðinni, að ríklsstjórnin gat
hæglega treyst atvinnuvegina
án þess að leggja á nýjar álög-
ur. Hún gat fært þjóðinni vinnu
frið. En hún vildi það ekki. Hún
kaus heldur að magna stríðið
að nýju. Hún setti upp nýja
kaupkröfu fyrir vinnustéttirn-
ar handa þeim að berjast fyrir
á næstu mánuðum, og hún
færði launafólkinu um lcið
gildan rökstuðning fyrir rétt-
mæti þessarar nýju kaupkröfu.
Hún kaus aukna dýrtíð og bað
með því um nýjair vinnudeflur
í stað vinnufriðarins, sem
henni var í lófa Iagið að veita.
Ríkisstjórnin hefur undanfar
in ár innheimt 2—300 millj.
krónur í álögum af almenn-
ingi í landinu, fram yfir þarfir
ríkissjóðs — og vei það, ef
meiri hagsýni væiri gætt i ríkis-
rekstri. En með þvi hefur hún
i raun og veru á hverju ári
sett fram 10% kauphækkun
Framhald a 13 síðu
FÍMINN, laugardaginn 25. janúar 1964 —
3