Tíminn - 17.03.1964, Blaðsíða 3

Baráttan við dverginn
Frá 1. apríl n.k. taka öll flug-
félög, sem fljúga á Norður-Atlants
hafsleiðunum, upp stórlækkuð far
gjöld, samkvæmt samþykkt IATA-
ráðstefnunnar í desember s.l. Far-
gjaldastríðið á N-Atlantshafi, sem
frvo hefur verið kallað, kemst í
algleyming. Og nú eru það ekki
aðeins Loftleiðir og SAS, sem
stríða, nú eru það Loftleiðir —
og öll hin.
Áræði Loftle'iða og velgengni
hefur komið illa við marga, orðið
tilefni margvíslegra fundahalda og
ráðstefna og hinna stóryrtustu og
furðulegustu yfirlýsinga manna í
ábyrgum stöðum erlendis. Þeir
einu, sem virðast hafa varðveitt ró
sína gegnum stríðsárin, sem orð-
in eru ærið mörg, eru Loftleiða-
menn sjálfir. Þeir halda alltaf
sínu striki, fara örugglega þá
braut, sem þeir cnörkuðu sér fyrir
u.þ.b. áratug.
Loftleiðum hefur þráfaldlega
verið spáð dauða, og forráðamenn
félagsins hafa jafnvel ekki alltaf
verið bjartsýnir, en strikinu hafa
þeir haldið engu að síður, og þeim
geta nú væntanlegir loftferðalang
ar yfir N-Atlantshafið þakkað for
dæmið að hinum lágu fargjöldum,
sem flugfélögin taka upp í vor.
Tekst Loftleiðum að standast
hina hörðu samkeppni við öll stóru
flugfélögin á þessum þýðingar-
miklu ílugleiðum? Það er spurn-
ing, sem mörgum er ofarlega í
huga nú, og margir eru uggandi.
En Loftleiðamenn eru ekki á því
að láta sig, og aðgerðir þeirra
síðustu vikur og mánuði sýna,
hvert álit þeirra er á málunum.
Sem svar við lækkunum IATA-
félaganna lækka þær sín lágu far-
gjöld frá 1. apríl n.k. og munu
í sumar fljúga að meðaltali á
nærri 20% ódýrari fargjöldum en
| önnur flugfélög og 30% ódýrari
I á stær.stu flugleiðinni, Luxem-
| burg — New York. Og skömmu
eftir að Loftleiðir lýstu yfir
ákvörðun sinni um stórlækkuð
fargjöld, kom önnur yfirlýsing,
sem vakti aðdáun hér heima og
enn meiri undrun úti í heimi
vegna þess, sem á undan var geng-
ið, yfirlýsingin um ákvörðun fé-
lagsins um kaup á tveimur nýjum
flugvélum, sem hvor um sig get-
ur flutt 160 farþega í sæti. Far-
: gjaldalækkunin og þessi gífurlega
ifjárfesting rétt á eftir ætti að
sýna, svo ekki verður um villzt,
: að Loftleiðir telja sig fullfærar
1 til samkeppninnar.
Flugfélag frænda okkar á Norð-
urlöndum, SAS, sem hefur um 13
þúsund fleiri starfsmönnum á að
skipa en Loftleiðir, um 50 flug-
vélum á móti 5 — bráðum 7 —
flugvélum Loftleiða, og nýtur
ríkisstyrkja til starfsemi sinnar,
sem Loftleiðir hafa aftur á móti
aldrei haft, lítur enn á Loftleiðir
sem sinn aðalkeppinaut. Mönnum
eru enn í minni stóryrtar yfirlýs-
ingar forystumanna SAS fyrir u.þ.
b. ári, þegar félagið barðist harðri
baráttu fyrir „jafnrétti" á við
Loftleiðir, yfirlýsingar um marg-
milljóna tekjumissi félagsins
vegna samkeppninnar við Loftleið
ir, yfirlýsingar forstjóra ■ IATA-
samsteypunnar um, að Loftleiðir
ættu sér engan tilverurétt, um
þjófnað Loftleiða og þar fram eft-
ir götunum. Sú 'oarátta hefur síð-
ur en svo valdið Loftleiðum tjóni.
Henni er það einmitt ekki sízt að
þakka, hve nafn Loftleiða er nú
orðið þekkt erlendis, sem m.a. má
marka af því, að hið enska nafn
félagsins, Icelandic Airlines, eða
IAL, er óðurr. að víkja fyrir ís-
lenzka nafninu, Loftleiðir.
Þegar bará'fta SÁS gegn Loft-
léi'ðúrri‘hóf§t fýrtr alvöru í októ-
ber 1962 kom fljótlega í ljós, að
almenningsálitið snerist frekar á
sveif með Loftleiðum, jafnvel á
Norðurlöndunum, þar sem sum
blaðanna skrifuðu forystugreinar
og fréttagreinar um baráttuna og
létu í Ijós velþóknun á fordæmi
Loftleiða fyrir lágum fargjöldum
og sökuðu jafnvel SAS um óþarfa
Á FÖRNUM VEGI
FRÁ ÞVÍ HEFUR veriS skýrt .
blöSum og útvarpi, aS lögS hafl
verið fram á alþingi tiliaga til
þingsáiyktunar um „að skora á
ríkisstjórnina að leita samvinnu
við ríkisstjórnir Kanada og Banda
ríkjanna um rannsóknir varðandi
landafundi íslendinga i Vestur-
heimi á 10. og 11. öld". í greinar-
gerð með tillögunni segir, að
landafundirnir í Vesturheimi séu
„tvímælalaust sögulegasta og merk
asta afrek ísienzkra siglinga-
manna. Það er skylda íslendinga
að sjá um ,að þetta afrek verði
viðurkennt og metið sem skyidi
og eigi ranglega eignað öðrum. —
Þess vegna er tillaga þessi flutt".
Samhljóða tillaga mun hafa
verið flutt á tveimur síðustu
þingum, en í hvorugt skiptið hlot-
ið fullnaðarafgreiðslu. Má búast
við, að söm verðl örlög hennar
enn. Það kann því að virðast af-
rausn að fara að gera þessa til-
lögu að umræðuefnl, ekki sízt
þar sem það er því miður ekkert
einsdæmi að vanhugsaðar tillögur
séu fluttar á alþingi íslendinga
En þessi tillaga speglar hugsunar-
hátt, sem ekki skaðar að gefinn
sé gaumur, því að hann mun vera
um of útbreiddur í þessu lantíi.
Það er sýndarmennskan, þörfin
eftir að siá sig tii riddara i augum
útlendra manna, samfara algeiu
skilningsleysi, á því, sem þó er
verið að belgja sig út með.
Við íslendingar stærum okkur
oft af þvi á mannamótum, að v-ð
séum mesta söguþjóð : heimi. Samt
eigum við enga nothæfa kennsiu-
bók í íslandssögu. Það er meira
að segja vafasamt að enn sé grund-
völlur til að semja sika bók, því
að enn eru margir þættir þjóðar-
sögunnar lítt eða ekkl rannsakað-
ir. Saga íslenzkrar menningar bíð-
ur enn síns vitjunartíma og með
hverju árinu glatast ákveðnir
þættir úr þeirri óskráðu sögu, án
þess að nokkur verulegur áhugi sr
sýndur á að halda vitneskju um
þá til haga. Sannast að segja veit
enginn nákvæmlega hvað íslenzk
menning er og hvaða breytingum
hún hefur teklð á liðnum öldum,
Okkur er vel Ijóst og höldum þvi
enda oft á loft, að íslenzkir þjóð-
félagshættir hafi breytzt mlklö
siðustu mannsaldrana, en við vit-
um ekki nema óljóst í hverju þær
breytingar eru fólgnar. Við höid-
um þetta og höldum hitt, og ef-
iaust eru ágizkanirnar oft nærri
lagi, en okkur skortir alla raun-
verulega vitneskju. Og þá vitn-
eskju skortir okkur af því einu,
að rannsóknir skortir. Okkur skort
ir í einu orði sagt heildarúttekt á
menningu okkar og þjóðfélagslífi
að fornu og nýju. En þá heildar-
úttekt er ekki hægt að gera á
einnl nóttu. Það er ekkl nóg að
ráða mann í embætti og fela hon-
um að skrifa bók um efnið. Fyrst
þarf að rannsaka einstaka þæffi
þess, safna saman öllu fáanlegu
efni um menningu þjóðarinn-
ar og vlnna úr þvl. — Það,
sem mest á ríður núna er
söfnunarstarfið, bjarga því sem
unnt er frá glatkistunni. Vissulega
befur nokkuð verið gert á pví
sviði og með tilkomu þjóðhátta-
deildar þjóðminjasafnsins ætti sú
starfseml eitthvað að aukast, en
verkefnin æpa upp á menn úr öll-
um áttum og mikið skortir á að
til þessara fræða sé lagt það fá
og sá mannafli, sem þó væri þörf
á. En um eflingu þessara rann-
sókna eru ekki bornar fram nein-
ar tillögur á alþingi.
Út af fyrir sig væri það
skemmtilegt fyrir íslendinga aö
þelr ættu þátt í að flnna ein-
hverjar þær minjar vestur í Ame
ríku, er tengja mætti við norræna
sæfara fyrr á öldum. En það er
ekki leit að slíkum minjum, sem
stendur okkur næst. Við elgum
sem okkur væri sæmra að sýna
einhvern lit á að leysa áður en vl j
förum að æða til annarra heims-
álfa. Og reyndar liggur alls ekki
f augum uppl, hvert erindið tll
Framhald á 13. síðu.
bruðl í rekstrinum, sem mundi
eiga sinn þátt í taprekstri félags-
ins miklu frekar en samkeppnin
við hið litla flugfélag, Loftleiðir.
SAS hefur notið dyggilega
stuðnings IATA-samsteypunnar í
baráttu sinni gegn Loftleiðum, þó
að aðgerðir hafi ekki borið já-
kvæðan árangur. Félagið fékk
| samþykki samsteypunnar og leyfi
iviðkomandi ríkisstjórna til að
fljúga skrúfuþotum á lækkuðum
fargjöldum á N-Atlandshafsleið-
unum á tímabilinu frá 1. okt. 1963
til 29. febr. 1964, og töldu forráða
menn SAS það mikinn sigur á
sínum tíma, sem mundi reynast
Loftleiðum dýrt spaug. En sú ferð
in varð ekki til fjár, eins og kunn
ugt er, SAS hefur haft hljótt um
þessar flugferðir, enda mun félag-
ið hafa tapað á þeim.
Ríkisstjórnir Norðurlandanna
þriggja, sem að SAS standa, hafa
einnig stutt félagið í baráttunni
gegn Loftleiðum. Á tímabili, með-
an baráttan var sem hörðust fyrir
rúmu ári, voru jafnvel uppi raddir
um, að ísland yrði beitt viðskipta
þvingunum til þess að knýja fram
hagstæða lausn fyrir SAS í mál-
inu, og um eitt skeið vofði yfir
uppsögn loftferðasamninga milli
íslands og hinna Norðurlandanna.
i Til þess hefur sem betur fer ekki
1 komið enda væri þá naumast
lengur hægt að tala fagurlega um
norræna samvinnu og góða sam-
búð Norðurlandaþjóðanna.
Þegar Loftleiðir skýrðu frá á-
kvörðun sinni um lækkun far-
gjalda frá 1. apríl n.k., varð uppi
fótur og fit, og skandinavísk flug-
málayfirvöld boðuðu til skyndi-
fundar í Stokkhólmi með íslenzka
flugmálastjóranum og fulltrúum
SAS og Loftleiða. Á fundinum
komu fram tilmæli til stjórna
Loftleiða og SAS um að ræða
sameiginleg vandamál sín og
reyna jafnvel að finna grundvöll
fyrir samvinnu. Fleira fréttist
ekki af þeim fundi. Fulltrúar SAS
og Loftleiða brugðust vel við til-
mælunum og sátu fundi hér f
Reykjavík og gáfu, að lokum, út
fréttatilkynningu um, að rætt
hefði verið um norrænt flug yfir
N-Atlandshafið. Næst kom fund-
ur flugmálayfirvaldanna hér í
Reykjavík nýlega, en engar endan
legar mðurstöðui fengust á hon-
um, heldur var enn boðað til fund
ar síðar i þessum mánuði og þess
vænzt, að stjórnir SAS og Loft-
leiða ræddu aftur saman. Þegar
blaðið vissi síðast til, var ekki
búið að ákveða staði eða stund
fyrir þessa fundi.
Örðugt er að spá um árangur
af þessum mörgu viðræðufundum
enda hefur ekki verið gefið upp,
hvert umræðuefnið raunverulega
er. Er hugsanlegt, að SAS og Loft-
leiðir eigi eftir að standa saman
að norrænu flugi yfir N-Atlants-
hafið? Því velta menn nú fyrir
isér þessa dagana. KH.
T í M I N N, þriðjudaginn 17. maa 1964.
Undanhaldsmaður í
gildru
Bjarni Benediktsson, forsæt.
isráðherra, féll ofur mjúklega
í smágildru, sem lögð var fyr-
ir hann hér í þessum dálkum
í vikunni sem leið. Hann hafði
látið Vísi hafa eftir sér eftirfar
andi setningu: „Við getiun að
sjálfsögðu ekki tekið okkur lög
sögu yfir öllu landgrunninu,
nema alþjóðalög hcimili". Tím
inn benti á, að liart væri að
hafa forsætisráðherra, sem
lýsti yfir, að han vildi aðeins
færa sig utar á landgrunnið, cf
það væri hcimilað skýrum stöf-
um í alþjóðalögum eins og
orð hans virtust benda til, en
vildi alls ekki nota sér þá heim-
> : ild og þann rétt, sem fælist í
|ij því, að færsla út fyrir 12 mílna
H fiskveiðilögsögu er ekki bönn-
i Uð í alþjóðalögum.
yl Bjarni féll í gildruna og gaf
»j þá skýringu, sem vantaði á
þessi orð hans. Þetta gerir
hann í síðasta Reykjavíkur-
% bréfi í Mbl. og segir: „Einmitt
1 vegna þess, að það er ekki bann
fel að, er sagt að lög heimili það“.
ISókn eða undanhald
Nú er það einu sinni stað.
reynd, að engin ákvæði eru til
um stærð fiskvciðilandhelgi, a.
m. k. allt að nxörkuin Iands-
grunns, og Bjarni hefur lýst
yfir, að líta beri á orð sín svo,
að hann telji sem aðrir, að „lög
heimili" það, sem ekki er bann-
að. Þess hefði því mátt vænta,
að forsætisráðhcrra íslendinga,
sem hyggja á meiri útfærslu,
hefði orðað málsgrein sína í
Vísi á þessa Ieið: „Við getum
að sjálfsögðu tekið okkur lög.
sögu yfir öllu landgrunninu, af
því að alþjóðalög heimila það“.
Bjarni hefur nú með skýringu
sinni upplýst, að þetta sé að-
eins annar flötur á sama sann-
Ieik, en ólíkt hefði það farið
betur íslenzkum forsætisráð-
herra, að hann hefði snúið upp,
og slík orð forsætisráðherra
hefðu orðið íslendingum meira
og betra sóknarvopn en hin, þó
að ekki beri mikið á milli. Hér
munar aðeins því, hvort incnn
vilja vera í sókn eða undan-
haldi og Bjarni vildi um fram
allt orða afstöðuna til alþjóða-
Iaga sem undanlialdsmaður en
ekki sóknarmaður, og vegna
þess að hann féll í gildruna og
fór að gefa frekari skýringu á
orðum smuni, stendur hann fyr
ir þjóðinni í enn skarpara Ijósi
sem undanhahlsmaður. Og
einni spurningu Tímans á
Bjarni ósvarað: Hvers vegna
vísaði hann ekki landhelgisdeil
unni við Breta til Haag-dóms-
ins 1961, og einnig löndunar-
banninu fræga, eins og Bretar
buðu, fyrst málskot þangað er
nú allt i einu orðið eina hald-
reipi Islendinga í landhelgis-
málum? Það var vegna þess að
óttazt var, að dómstóllinn, sem
ekki hafði skýr ákvæði að fara
eftir, mundi dæma íslending.
um í óhag eftir gamalli og úr-
eltri yfirgangshefð. Og önnur
spurning: Hvers vegna sagði ut-
anríkisráðlierra Breta, að af-
| salsákvæðið og tilkynninga
f skyldan í saniningnum 1961
I jafngilti hemli á útfærslu ís-
í lendinga næstu 25 árin að
s1 minnsta kosti?
3