Tíminn - 20.03.1964, Qupperneq 7

Þórarinn Haraldsson, bóndi í
Laufási í Kelduhverfi var staddur
í Reykjavík fyrir nokkruni dögum,
og er tíðindamaður blaðsins hitti
hann að máli, greip hann tækifær
ið að spyrja hann tíSinda úr sveif
hans og rabba við hann um mál
dags og vegar, en Þórarinn er
í senn afar glöggur maður og á-
hugamikill um mál lands og þjóðar
og fer ekki ætíð alfaraleiðir.
— Hvað hefur þú að segja um
veðurfarið hjá ykkur í vetur, Þór
arinn?
— Við búum víst við svipað veð
urfar og aðrar byggðir landsins á
þessum blessuðum vetri — ein-
munablíðu. Samt kom nokkuð harð
ur kafli fyrir og um jólin, jafnvel
svo að vegir tepptust nokkra daga,
annars lengst af verið bílfært um
allar jarðir eins og á hásumri væri.
— Þá hefur líklega verið fjör
( félagslífinu hjá ykbur?
— Já, við höfum hjónaböll, svo
að eitthvað sé nefnt- Það eru fjöl-
mennar og miklar samkomur, því
að þá er fólki boðið úr nágranna
sveitum. Einnig eru haldnir bænda
fundir, konur stofna „klúbba“, fjöl
tnenna eða fámenna eftir byggðar
lögum. Svo eru spilakvöld, leikir
— Jú, fútt er án annmarka. í
kjölfar góðra listamanna fara hóp
ar alls konar fólks um landið,
kallar sig fallegum og fínum
nöfnum og lætur í það skína, að
það hafi góða list að flytja, en
þegar að er gáð, hefur það upp
á lítið nýtilegt að bjóða, þótt blöð
o.g útvarp hafi hælt þessu af
þ^kkingarleysi, og það verður til
þess, að fólk úti á landi glæpist t.il
þess að sækja þessar fagurlega
auglýstu skemmtanir en situr svo
eftir með sárt enni vonsvikið jg
með léttari pyngju. Fyrir þessati
aðsókn er fólkið úti á landi mjög
varnarlaust. Það hefúr ekki skil-
yrði til þess að velja á milli góðs
cg ills að óreyndu. Þessir flokí-
ar auglýsa sig í blöðum í Reykja
vík, áður en þeir leggja af stað,
láta mikið af ágæti þess, sem þeír
hafi að bjóða, og blöðin flytja
hólið gagnrýnislaust. Eftir þessu
á svo fólkið úti um land að velja
og hafna. Þarna tel ég, að blöð og
raunar útvarp líka, bregðist mjög
skyldu sinni við lesendur og hlust
endur. í Reykjavík er fólk ekki
eins varnarlaust gegn þessu fram
1 boði. Þar þekkir það betur til
I þeirra, sem bjóða sig fram, og
Verðum
byggingu o.g starfrækslu félags-
heimilanna. Þær safna drjúgum
fé til bygginganna á hógværan og
ósérplæginn hátt en þó af kappi.
Þær sjá um veitingar og halda öllu
hreinu innan húss og gera þar vist
legt og heimilislegt Við eigum
þeim mikið að þakka. En einn Ijóð
ut er á ráði þeirra, blessaðra. 4
sama tíma og þær eru að fegra
allt og bæta í húsinu, dansa þær
og ganga um öll gólf á oddmjóum
stálnaglahælum, sem yrja og
tæta upp hörðustu gólf á skömm
um tíma og valda miklu tjóni. Já,
konan hefur lengi verið óútreiko
anleg.
— En eigum við ekki að víkja
frá skemmtanalífinu að alvarlegri
málum? ,
— Jú, við getum það, en finnst
þér þetta skemmtanalíf, sem ég
hef verið að tala um, ekki vera
nógu mikið alvörumál?
— Jú, en ekki lifa menn á því,
jafnvel þó að það væri allt saman
til sannrar fyrirmyndar. Hvað um
búskapinn í grennd við þig?
— Ja, nú orðið er ekki talið
unnt að lýsa búskapnum nema í
einhverjum tölum, og ég hef eng
ar tölur á tungunni. En ég get
ÞÓRARINN HARALDSSON
cg umræðufundir. Við erum sem
betur fer ekld dauð úr öllum æð-
um.
— En fyrst við erum að tala nm
félagsltfið, Þórarinn — hvað seg-
irðu um gildi félagsheimilanna fyr
ir sveitirnar og rekstur þeirra?
— Með félagsheimilunum ræt-
ist hugsjón, sem lengi hefur búið
með okkur — hugsjón, sem öll ung
irennafélög settu á stefnuskrá
sína fremst allra mála — að eign
ast þak yfir höfuðið. Fyrst voru
samkomuhús byggð af vanefnum,
cg menn fundu til þrengsla stakks
ins og ólu draum um stærri og
betri húsakynni. Sá draumur hefur
nú allvíða rætzt, og byggingarnar
siálfar fara langt fram úr öllum
vonum að stærð og glæsibrag, þar
sem myndarlega hefur verið á
haldið. Við Keldhverfingar eigurn
stórt og gott félagsheknili —
Skúlagarð — og okkur er annt um
hann. Okkur er meira að segja
sárt um hann, og við bindum nokk
urn metnað við hann og það starf,
sem þar fer fram, og þar hefur
margt gerzt, sem menningarauki
og heilbrigð ánægja er að. En
f rekstri félagsheimilanna í land-
inu almennt — og vafalaust hjá
okkur líka, er auðvitað ýmislegt,
sem betur mætti fara' og örðugt
er að ráða við. Margar skernmtan-
ir, sem þar eru um hönd hafðar,
stefna alls ekki að því marki, sem
sett var, og sumt hnígur þar í öf-
uga átt, s. s. drykkjuskapur o. fl.
og fer svo oft, að ekki verður á
a!lt kosið.
En það er vert að muna, að
félagsheimilin hafa gert okkur I
dreifbýlinu mögulegt að sjá og
heyra margháttaða list, sem við
hefðum farið á mis við, ef' við
hefðum ekki átt þetta góða þak
yfir höfuð listamannar.na
— En flýtur ekki eitthvað með
því sem síður skyldi?
þar eiga sér stað meiri umræður
um það, sem í vændum er að sýna
opinberlega, svo að fólk getur átt
af sig betur á þessu áður. Eg legg
til, að blöðin bæti hér um og
veiti lesendum sínum þá þjónustu
að segja af nokkurri gagnrýni og
réttsýni kost og löst á því, sem
fiokkar þessir eru að fara með út
á land og biðja blöðin að aug-
lysa.
Það er ekki aðeins, að fólk verð
uí að una vonbrigðunum, þegar
því hafa verið gefnir steinar fyrir
brauð. Það kostar meira að sækja
skemmtanir í dreifbýlinu en i
Reykjavík og því tilfinnanlegra að
fara erindisleysu eða verra r-n
Það. Þar eru líka færri tækifær-
in, sem bjóðast til þess að sjá
og heyra góða list. Þess vegna
finnst mér alls ekki fráleitt, að
einhverri stofnun væri jafnvel fal
ið það að hafa einhverja gát á
því, að svona lélegar skemmtanir
f!æði ekki yfir landið oft og ein-
att undir fölsku flaggi.
Eg met mikils þá viðleitni, sem
orðið hefur vart af opinberri
hálfu, svo sem Menntamálaráði og
utvarpi, til þess að flytja list um
landið, og vildi þiggja miklu
meira af því tagi. En þetta verk-
svið mætti stækka og blanda bet-
cr satnan alvöru og góðu gamni,
því að gamanið og listin eiga oft
ágæta samleið, þó að hins vegar
vilji oft fara svo, að þau villist
hvort frá öðru, og það sé ein-
mitt eitt hið mikilvægasta í fé-
lagslífi fólks að láta þetta tvennt
eiga samleið. Ef ríkari áherzla
væri á þetta lögð, held ég að
betri árangur mundi nást.
En ég get ekki stillt mig um það
i þessu sambandi, sagði Þórarinn,
að minnast á blessaðai konurnar,
j því að sannleikurinn er sá, að
' hlutur kvenfélaganna er stór og
1 einn allra bezti þátturinn bæði í
svo sem getið þess, þó að það
þyki vafalaust ekki miklar frétt-
ir, að tveir bændur hætta bú-
skap í Kelduhverfi í vor og litlar j
líkur eru til, að jarðirnar byggist j
aftur, og nokkrir munu þeir bænd
ur vera í minni sveit, sem mundu
hætta búskap, ef þeir gætu selt
jarðir sínar fyrir viðunandi verð,
og á þessu sérðu, að þeir hyggja
meiri auð í annars garði, og svo
illa hefur tekizt til, að þeir hafa
ástæðu til þess. Ef til vill væri
ekki um að sakast, þótt ein og
ein jörð færi í eyði, ef búskapur
ínn almennt stæði föstum fótum,
rg byggðarlagið í heild minnkaði
ekki, en þessi skipulagslausi flótti
og sífellda fækkun á skákinni er
lítt þolandi.
— Hvað telur þú helzt til ráða
svo komið verði við skipulegu við
námi?
— Auðvitað verður ekki hjá
því komizt, að sumar jarðir falli
úr byggð, en mín skoðun er sú
að gaumgæfilega athugun verði og
eigi að gera á því, hvaða jarðir
það eru með hliðsjón af afstöðu
og búskaparháttum framtíðarinn-
ar og þjóðhagslegu sjónarmiði, j
sem eigi fara í eyði, og hvaða;
jarðir og svæði í hverju byggðar
lagi svara betur kröfum tímans. j
Byggðaþróunina og framfarir á j
s'ðan að móta í samræmi við það. j
— En' er ekki harkalegt að
dæma með þeim hætti jarðir
nianna úr byggð?
— Jú, en er ekki líka harka-
legt að dæma fólk til þess að búa
á þessum jörðum og eyða ævinni
i sköpun verðmæta, þar sem þau
verða þvi að mjög takmörkuðu
efnalegu gagni og verða ekki við
kröfum framtíðarinnar vegna stað
setningarinnar?
— En afkoma bænda almennt
þessi árin?
— Hún er I stuttu máli sú, að
þeir halda ekki við. Þeir hafa í
sig og á, en búskapurinn veitir
þeim ekkert afgangsfé til uppbygg
ingar, og það fé virðist torfengið
annars staðar. Þess vegna verður
nú kyrrstaða í búskapnum, og sú
kyrrstaða er afturför og má ekki
vara lengi. Enginn vafi er á því,
af, bændur fá of lítið fyrir afurð
ír sínar, en þetta verður þó ekki
leiðrétt með verðlaginu einu. Eg
álít, að veita eigi vaxtalaus lán
þeim bændum, sem hafa langt neð
an við meðaltekjur af búrekstri
sínum og einnig þeim, sem eru að
byrja búskap við lítil efni. Og
landbúnaðinum á líka að veita
meiri hjálp, t. d. í fræðslustarf-
seminni, sem brýn nauðsyn er að
auka að miklum mun, og ættu t.
d. laun ráðunauta að greiðast af
almannafé. En þessir eftirgefna
vextir af lánunum, sem ég nefndi
áðan, eiga eingöngu að koma neyt
endum landbúnaðarvara til góða.
þ e. að vextimir séu ekki látnir
hækka verðlagið. Mjög skortir á.
að svo sé um búið við verðlagn
ingu landbúnaðarvara, að gagn
kvæmur skilningur geti ríkt milli
neytenda og bænda, þannig að
þeir finni, að beir eru að vinna
saman að sama marki en séu ektri
stríðandi aðilar.
Annars er allur útreikningur á
verðlagsgrundvelli landbúnaðar-
vara með þeim hætti nú, að bænd
ui gætu haft sömu tekjur og átt
náðugri daga, ef þeir minnkuðu
búin, þar sem þeir eiga lögum
samkvæmt að hafa sama kaup og
aðrar vinnustéttir. Það er víst að-
eins fyrir samtakaleysi okkar
bænda eða eitthvað þess háttar, að
við skulum ekki hafa farið þessa
leið og tryggt okkur með því beztu
fáanleg kjör eins og aðrar stéttir.
En bændur eru víst ekki í þessu
efni eins séðir og stéttarlega þrosk
aðir eins og það er kallað.
Þegar meðalbústærðin vex og
gerir framleiðslu á þeim hagkvæm
ari, verður það á kostnað litlu bú
anna, því að framleiðsluaukning
hefur aldrei komið bændum til
góða. Svona er þetta.
— Hvað um einyrkjabúskapinn
cða jafnvel fjölþættan einyrkjabú
skap, eins og sumir telja nokkra
lausn á vandanum?
— Eg er á móti einyrkjabúskap,
líka í þeirri mynd. Við hinir eldri
erum þeim kjörum að vísu vanari
og þolum þau betur, en æskunni
þýðir ekki að bjóða þann langa
vinnudag, ófrelsi og fásinni, sem
honum fylgir. Ef við gerum það,
leggur unga fólkið ekki út í bú
skap, eða gefst fljótlega upp, hafi
það byrjað, og er það síðara bó
miklu verra. Eg teldi það bjamar
greiða við íslenzkan búskap að
fara inn á þá braut. En síðast en
ekki sízt verðum við að efla
f’-æðslu- og leiðbeiningarstarflð í
landbúnaðinum. Góður búskapur
nú á tímum getur ekki byggzt á
öðru en tnikilli sérþekkingu.
— En hvað scgirðu um sam-
vinnubúskap sem úrræði?
— Samvinnubúskapur er vafa-
laust mjög æskilegur, þar sem
unnt er að koma honum við, en
allt er undir því komið, að fólk
geti unnið saman í svo nánu fé-
lagi. Og þá vaknar spumingin:
Verður hægt að finna og laða til
snmstarfs þá eina, sem saman eiga
og geta starfað saman, og á form
ið almennt nógu vel við íslenzkt
skaplyndi? En það er að minnsta
kosti mjög æskilegt að stuðla að
þvi, að fjölskyldur stundi sam-
vinnubúskap saman, og það hlýtur
að teljast svo mikilvæg og æski-
leg leið, að þjóðfélagið ætti að
veita því sérstakan stuðning.
— Hafið þið góðar afurðir þessi
árin, t. d. góðan fallþunga dilka í
ykkar miklu sauðfjársveit?
— Því miður er þá sögu að
segja, að fallþungi dilka virðist
hafa farið jafnt og þétt minnkandi
hin síðustu ár, og það svo mikið
og samfellt, að varla er hægt um
að kenna ársveiflum einum um
þsð. Við höfum leitað til rannsókn
arstöðvarinnar á Kelduim með
spurningu um orsakir, en ekki
fengið alhlít svör. En margt bend
i> til þess, bæði af okkar athugun
um og rannsóknum annarra, að um
einhvers konar efnavöntun í fóður
sé að ræða. f þvi efni fer ekki
hjá því, að illur grunur falli á
kjarnann, tilbúna áburðinn is-
lenzka, og menn spyrja: Er hann
ekki of einhæfur áburður til svo
mikillar notkunar árum saman?
Húsdýraáburðurinn fer í flögin-
Komstærðin hefur verið óheppi-
leg. Áburðurinn brennir túnin
þegar borið er á í vætu. Bruninn
sést í hjólförum ábnrðardreifar-
ans, ef blautt er á grasi og ekki
ei ætíð unnt að bíða eftir réttu
veðurlagi til þess að koma í veg
fyrir bruna, sem getur varað svo
öögum og yikum skiptir. Sumarið
er stutt, og má ekki stytta sprettu-
tímann. Áburðurinn tærir mál.m
véla ótrúlega fljótt, og ef hann
fýkur á girðingar, eyðileggst málrr.
húðunin á vírnum gersamlega.
— En hefur breytingu á kora
stærð ekki verið heitið í vor?
— Jú, en því hefur verið lofað
fyrr. Eg geri ráð fyrir þvf, að
einhver efni vanti í jarðveginn, en
engar rannsóknir hafa enn svarað
spurningum um það- Áburðarverk
smiðjan og opinberar vísindastofn
anir landbúnaðarins þyrftu að
gera ýtarlegar tilraunir með þetta.
Það er ekki fært að vita ekki nokk
urn veginn um það, hver sambúð
kjarnans við moldir.a er, og vera
ef til vill á hraðri leið i mik'.a
hættu. Eg tel Áburðarverksmiði-
una hæpinn grei'da við landbún
(Framhald ú sfðu)
T í M I N N, föstudagur 20. marz 19í4. —
t