Tíminn - 10.04.1964, Síða 18

Kristján Friðriksson:
byggist um of
á ótraustum sjávarafla
Er þörfá nýrri stefnu í iðnaðarmálum?
Það hefur orðið að samkomu-
lagi milli mín og ritstjóra Tímans,
að ég skrifaði nokkra smá pistla
hér í blaðið um iðnaðarmál.
Að miklu leyti verða þetta hug-
leiðingar og upplýsingar um iðn-
aðarmál almennt — en að nokkru
leyti er hér um að ræða, að ég
hyggst gera grein fyrir nýrri
stefnu, sem ég tel að þjóðinni sé
allt að því lífsnauðsyn að tekin
verði upp í iðnaðarmálum og efna-
hagsmálunum almennt.
í þessari grein verður leitazt
við að sýna fram á, að sú stefna,
sem fylgt hefur verið undanfarna
áratugi — og sem fram kemur
meðal annars í Framkvæmdaáætl-
un ríkisstjómarinnar — sé mjög
varhugaverð, jafnvel þjóðhættuleg
— ef vér yrðum fyrir óhöppum
með framkvæmd hennar, einkum
ef aflabrest bærí að höndum.
Einnig mun leitazt við að
sýna, að jafnvel þótt vér yrðum
jnestu heppni aðnjótandi, þá
mundi framkvæmd núverandi
stefnu alls ekki geta fullnægt
þeim kröfum um hagvöxt og
öryggi, sem eðlilegt væri að krefj-
ast — og sem ég tel að vér
gætum náð ef aðrar leiðir yrðu
valdar í nokkrum afgerandi atrið-
um.
Tfl þess að geta sýnt fram á
þetta mun ég hér birta eins konar
áætlun eða rissmynd, um þróum
sumra aðal-efnahagsþáttanna. í
fyrsta lagi kemur greinargerð um
hver hagvöxturinn þyrfti að vera
«S1 þess að eðlilegum markmiðum
yrðl náð — og miða ég þá við
þann hagvöxt, sem hér þyrfti að
vera orðinn eftir 10 ár.
Þar næst verður leitazt við að
draga upp eins konar mynd í tðl-
nm, sem á að sýna hvemig þróun-
in, samkvæmt núverandi stefnu
mundi fullnægja kröfunum — eft-
ir 10 ára tímabil.
Og jafnframt önnur mynd, er
á að sýna hvaða möguleika efna-
hagslíf vort hefur til að standast
þá raun ef óhöpp skyllu á — þ.
e. a. s. verulegur aflabrestur.
Svo birtast hér nokkur línurit,
sem sýna eðli þess grundvallar,
sem efnahagskerfi vort hvílir á
að verulegu leyti.
Þessi grein er eins konar for-
máli að þeim köflum um iðnað,
sem smátt og smátt munu birtast
hér í blaðinu og mun þar leitast
við að benda á leiðir, sem breytt
gætu efnahagsaðstöðunni. Gert
hvortveggja í senn: skapað grund-
völl fyrir því aö eðlilegum hag-
vexti yrði náð, ef heppni væri
með, og sem gæti firrt oss efna-
hagshruni, þótt aflabrest bæri að
hðndum.
Tíu ára áætlun um hag-
yöxt
Fyrst er pá að gera sér grein
fyrir (í gró|um dráttum) hver
hagvöxtur þyrfti að vera orðinn
eftir 10 ár.
Skal þá strax tekið fram, að
hér mun einkun fjallað um þann
þátt hagvaxtarins, sem er fólginn
í útflutningsframleiðslunni — eða
öllu heldur gjaldeyristekjum, því
ég tel — og hef gert grein fyrir
því áður hér í blaðinu — að ef
tekst að tryggja nægilegar gjald-
eyristekjur, þá verði stórum vanda
minna að halda öðrum þáttum
efnahagslífsins í tilsvarandi horfi
— og er þó engan veginn verið
að vanmeta gildi þessara annarra
þátta, s. s. landbúnaðar, neyzlu-
vöruiðnaðar, byggingaiðnaðar,
samgöngustarfsemi o.s. frv. En
þessir þættir mundu allir öðlast
sína líftryggingu ef útflutnings-
framleiðslan væri mikil og örugg
— en vera í hættu ef hún bilaði.
Eftir 10 ár mun íslendingum
hafa fjölgað um 40 þús.
1. Neyzluaukning, þ.á.m. af inn-
fluttum vörum þyrfti því að auk-
ast, aðeins af þeím sökum um
22%.
2. Aukning neyzlu á hvem ein-
stakling á ári þyrfti til jafnaðar
að vera um 2%% til að halda í
horfinu við kjarabætur annarra
þjóða, en það samsvarar um 28%
eftir 10 árin og má þá margfalda
þannig, 1,22 x 1,28=1,56, þ. e.
56% vöxtur af báðum ofangreind-
um ástæðum.
3. Vegna bættra lífskjara vex
hlutfall innflutnings í neyzlunni.
Tel ég að sá vöxtur muni samsvara
1% árlega (samkvæmt erl.
reynslu). Það samsvarar um það
bil 10,5% öll árin og má þá
reikna þannig: 1,56 x 1,105 =
1,7238. Vöxtur alls -þyrfti því að
verða 72% á innflutningi og þar
af leiðandi einnig á gjaldeyris-
tekjum.
Hér vaknar því spuming um
það, að hve miklu leyti þetta,
mundi geta staðizt samkvæmt nú-
verandi stefnu — og þeim líkum,
sem ég tel að séu fyrir hendi.
Hér koma grófar áætlanir
um líklegar gjaldeyris-
tekjur miðað við núver-
andi stefnu
Hér á undan var reiknað út, að
til þess að æskilegum hagvexti ogi
kjarabætum yrði náð, hér á landi,
eftir 10 ár, þyrftu útflutnings-
tekjur þjóðarinnar að vaxa um
72% frá því sem nú er.
Nú má telja að gjaldeyristekj-
ur af vöruútflutningi og þjónustu
geti talizt um 5,7 milljarðar og
miða ég þá við áætlað meðaltal
áranna 1962 — 63 — en bæði þau
ár vora góð aflaár.
Tilsvarandi tekjur þyrftu að
vera orðnar um 9,8 milljarðar
(5,7 x 1,72) eftir 10 árin, miðað
við að gjaldeyrisþörfin hefði vax-
ið um 72% eins og greint var frá
í siðasta kafla.
Nú gerí ég áætlun — að sjálf-
sögðu mjög grófa — um það,
hvaða möguleika vér höfum til að
ná þessu marki ög sundurgreini
þá hina einstöku liði allt miðað
við ríkjandi stefnu.
Gjaldeyristekjur af neðantöld-
um þáttum hafa orðið s.l. 2 ár að
meðaltali eitthvað nálægt því sem
greinir í fremsta dálki töflunnar
hér að neðan. Síðan áætla ég til-
svarandi tölur í miðdálkinum, mið
að við líklegan vöxt á næstu 10
árum — og tel þar viðhafða
mikla bjartsýni. í aftasta dálki
eru svo áætlaðar tölur, miðaðar
við að þorsk- og ýsuaflihn brygð
ist um helming — en hér á eftir
mun sýnt fram á að hæglega gæti
svo farið, eitthvert stutt árabil.
5*3 co r-
■a 40 rH . — >N
M C£) £’* g o « u !|i
cU c4 05 £ •43 43 »5 & O H > ö-g-g
Brúttó i millj. króna. Núverandi peningagiidl.
A B c
1. Bolfiskur, hvítur
a. til manneldis 1800 2200 900
b. fiskimjöl, lýsi o. fl. 170 200 85
2. Sfld til manneldis 700 800 600
verksmiðjuafurðir
úr sfld og loðnu. 500 500 400
3. Aðrar fiskafurðir,
hvalur, rækjur o.fl. 220 300 300
4. Landbúnaðarafurðir 250 450 500
5. Iðnaðarvöraútflutningar mið-
uð við óbreytta stefnu. 60 150 200
6. Flutningsgjöld af
skipum o.þ.h. 300 500 300
7. Gjaldeyristekjur
af flugi 500 850 750
8. Tekjur af ferðamönnum. 80 250 300
9. Ýmsar tekjur 670 1150 770
10. Tekjur frá vamarliði 450 450 450
11. Gjaldeyristekjur af
aluminiumvinnslu (netto) 0 100 100
12. Gjaldeyristekjur af
kísilfyllu 0 50 50
13. Gjaldeyristekjur og —
eða — spöran — af olíu-
hreinsunarstöð 0 / 100 100
5700 8050 5805
Milljarða mun vanta að
óbreyttri stefnu
Eins og fram hefur komið,
þyrftu gjaldeyristekjurnar að vera
orðnar um 9,8 milljarðar eftir 10
ár (hér er miðað við árslok 1973).
En eftir bjartsýnisáætluninni,
(B - liður töfiunnar), vantar um
17 hundruð milljónir á að því
marki yrði náð samkvæmt núver-
andi stefnu — en samkvæmt áætl-
un , sem gerir ráð fyrir hugsan-
legum aflabresti í þorsk- og ýsu-
aflanum, mundi vanta hvorki
meira né minna en 4 milljarða
— og er vandséð hvernig efna-
hagslíf vort stæðist þá raun — því
eins og síðar mun sýnt verða, eru
mestar líkur til að slíkur afla-
brestur gæti varað eitthvert ára-
bil, t.d. 2 til 4 ár. Er þó ekki gert
ráð fyrir að samtímis skylli á
veralegur aflabrestur í síldveið-
um, sem þó óneitanlega gæti hent
sig. En þess er að gæta í sambandi
við síldveiðarnar, að þar er um
að ræða fleiri stofna, sem veið-
arnar byggjast á — og ekki ástæða
til að gera ráð fyrír að þeir bregð-
ist allir samtímis.
En af þessu tel ég, að ljóst
megi verða, að þjóðarnauðsyn
krefst þess að horfið sé inn á
nýjar brautir og leitazt við að
efla nýja þætti útfl.framleiðslu.
Þar tel ég mesta möguleika í nýj-
um greinum útflutningsiðnaðar
— eins og síðar verður að vikið.
Gjaldeyrístekjur af þorsk
og ýsuveiðum geta ekki
aukizt verulega. Aflinn er
nú þegar hagnýttur vel
Liggur þá næst að gera nokkra
grein fyrir 1. tölulið töflunnar,
sem varðar þorsk- og ýsuaflann,
en ein af aðalástæðum fyrir því
að ég rita þessa þætti, er sú, að
ég álít að efnahagsuppbyggingin
í þjóðfélaginu beinist allt of mik-
ið að því að efla eina atvinnu-
grein, íjávarútveginn, óbeint á
kostnað annarra. Vér treystum allt
of mikið á þessa einu grein.
Stefna núv. ríkisstjórnar beinist of
mikið að öflun fiskiskipa og virð-
500
400
300
200
100
ist allt vera miðað við að ótæm-
andi möguleikar séu á vexti þess-
arar atvinnugreinar.
Nú er það svo, að fiskifræðing-
ar telja að hámark þess afla, sem
taka megi við ísland úr þessum
stofnum, sé um 6Ö0 til 650 þúsund
tonn á ári, jafnvel þótt árgang-
amir héldust álika sterkir og ver-
ið hefur að undanförnu. Hámark-
inu er því næstum náð nú þegar.
Varla mun ráðlegt að gera ráð
fyrir að hlutur fslendinga í þess-
um afla verði til jafnaðar meiri
en 60 til 65% eða um 400 þúsund
tonn. Samkvæmt því set ég töluna
2400 millj. í bjartsýnisáætlunina
og er það þó afar óvarlegt. En þá
er miðað við að nokkru betri nýt-
ing fáist á aflanum en nú, og að
aflamagn aukist nokkuð.
Annars hef ég gert sérstaka
athugun á því, hvort auka mætti
verulega gjaldeyrisverðmæti þessa
afla, með því til dæmis að vinna
stórum meira magn en nú er gert,
í smærri, dýrari umbúðir til fryst-
ingar. Hef ég komizt að þeirri
niðurstöðu, mér til nokkurrar
undrunar, að hvert kg. af 1. flokks
fiski upp úr sjó gefur álíka
gjaldeyrísverðmæti, hvort sem
verkað er í frystingu, salt, eða
jafnvel skreið.
Athugun mín á þessu máli tel
ég að hafi leitt til þeirrar niður-
stöðu, að ekkert stórt land sé að
vinna í sambandi við breyttar
verkunaraðferðir á hvita bolfisk-
inum.
Og ég get bætt því við, að ég
tel SH og SIS hafi unnið míkið
og þjóðnýtt verk — erfitt og
vandasamt — með þvi að hafa
náð fótfestu fyrir íslenzkan freð-
fisk á Bandaríkjamarkaði og víð-
ar. Tilsvarandi gott verk höfðu
aðrir aðilar (SIF) unnið fyrir
saltfiskinn löngu áður í Miðjarðar-
hafslöndunum og enn aðrir aðilar
á öðram stöðum fyrir skreiðina.
Er verið að mála f jandann
á vegginn að ástæðu-
lausu?
Er þörf að byggja upp
nýjan útflutningsiðnað?
f C-lið töflu þeirrar, sem hér
birtist, er gert ráð fyrir að afli
af ýsu og þorski gæti minnkað,
t.d. um helming, eitthvert árabil.
Þess vegna sé þjóðamauðsyn að
byggja upp nýja þætti útflutnings-
500
400
300
200
IOO
1905
Á þessu Ifnuriti sést aflamagn vl8 fslands frá 1905—1960 og er þvl nokk-
unn veglnn framhald af Ifnurltlnu hér tll hœgrl. (Lfnurlt þetta er fonglB
aS lánl h|á Jónl Jónssynl, forstöðumannl Flskldelldar).
T í M I N N, föstudagur 10. aprfl 1964. —
! I
, i i
18