Tíminn - 10.04.1964, Blaðsíða 19

Annálamir sýna aí hér
á landi hafa komiS löng og
afí erfiS aflaleysistímabil
LlnurltiS sýnlr hve árgangar þorskstofnslns voru mlssterklr á árunum frá 1920—1947. (Línurlt þetta fenglS
aS lánl h|á Jónl Jónssynl, forstöðumanni Fiskldeildar).
framleiðslu- og fer ég ekki dult
með að þar hef ég einkum í huga
útflutningsiðnað úr innlendum —
og erlendum hráefnum. Síðar
mun ég leitast við að sýna fram
á möguleika vora í þeim efnum.
En er nú þetta rétt? Er ástæða
til að óttast aflabrest — eftir að
vér höfum tileinkað oss hina
miklu veiðitækni? „Fleytan er of
smá, sá grái er utar“, sagði Einar
Benediktsson og hefur oft verið
í þessa setningu vitnað — og
stundum ruglað menn. Sá grái
heldur sig á landgrunninu —
og fiskimenn fyrri tíma fóru um
nær allt landgrunnið. Vestmanna-
eyjar eru mitt í einu aðalveiði-
svæðinu.
Menn athugi að það voru sömu
menn, sem sum ár öfluðu, aðeins
5-70 fiska yfir alla vertíðina, sem
önnur ár fengu yfir 2000 fiska
í hlut. En þjóð vorri tel ég lífs-
nauðsyn að gera sér grein fyrir
eðli þessa máls.
Rannsóknir síðustu áratuga
sýna, að það „lögmál“, sem veld-
ur hinum mjög svo breytilega
afla, stendur óbreytt, sbr. línurit
nr. 2.
Þjóðin er í lífshættu, efnahags-
lega og menningarlega- ef hún
ekki gerir sér grein fyrir eðli þess
atvinnuvegar, sem hún fram til
þessa hefnr einkum byggt afkomu
sína á.
Vil ég nú biðja menn að athuga
vel þau línurit, sem hér fylgja.
Þau skýra sig að miklu leyti sjálf.
Af þeim kemur fram að fiskleysi
hefur oft verið hér við land á
undanförnum öldum, og það er
hrein tilviljun, að ekki hefur orð-
ið verulegt aflaleysi hér s.l. 60 ár.
Þó lá mjög nærri að svo yrði á
árunum um 1936 - 8 eins og línu-
rit nr. 1 ber með sér. Glöggt má
sjá þá hættu, sem vér erum í af
þessum sökum með því að athuga
línurit nr. 2, sem sýnir styrkleika
árganga frá vissu árabili. Úr ein-
um þeirra frá 1927 aflast t.d. að-
eins um 18 þús. tonn. Hvemig
hefði t.d. farið um afla hér við
land, ef árgangur frá 1945 hefði
misfarizt í álíka ríkum mæli og
árgangurinn frá 1927. En árgang-
urinn frá 1945 hefur staðið undir
mjög miklu af afla síðustu ára.
Línurit nr. 3 hef ég búið til
eftir þeim gögnum, sem ég hef
fundið í ýmsum skýrslum og ann-
álum og á að sýna aflamagns-
breytingar við ísland s.l. 300 ár.
ef við það er bætt línuriti nr. 1.
Þetta er auðvitað ekki nákvæmt
og hef ég orðið að búa mér til
reglur þær, sem það er sett upp
eftir. Sumir segja að lítið sé að
marka, þótt aflaleysi væri þegar
léleg voru veiðarfæri. í því sam-
bandi bið ég menn að athuga, að
á þessum árum reru menn og
sigldu um allt landgrunnið og
höfðu skelfisk til beitu. Þó kom
fyrir að menn fengu ekki nema !
8 — 12 fiska í hlut eftir verðtíð-1
ina. Sðmu menn, sem fengu 1500
— 2000 fiska þegar fiskur var.
Oft brast aflinn um allt land. Þá
voru þó engir togarar til að tæma
miðin.
Ef litið er á línurit nr. 2 kemur
í ljós að það eru aðeins fáir ár-
gangar, sem standa undir aðal-
veiðunum síðustu áratugi. Þannig
hafa árgangamir frá 1922 og 1945
gefið um og yfir 700 þús. lestir í
afla hvor, og árgangarnir 1924 og
1942 um 300 þús. hvor. Árgangam
ir frá 31 - 36 gáfu um 150 til 250
þús. tonna afla, en minnstu ár-
gangar sém athugaðir hafa verið
síðari árin hafa aðeins skilað 18 -
30 þús. tonnum. En árgangurinn
frá 1960 virðist sterkur, svo vænta
má að mikill afli haldist einhver
næstu ár. Þann tíma ættum vér
að nota til að styrkja efnahags-
líf vort í árvissari útflutnings
atvinnugreinum.
Lfnurlt þetta hefur höfundurlnn s|álf
ur gert eftir helmlldum sem tll eru
um aflabrögð hér vlð land frá T64é
—1900. Það er að sjálfsögðu ófull-
komið, en sýnlr þó hversu stórfellá
at sveiflur hafa verið í aflamagnl
é þessum tíma. Það er lögmállð um
mismunandi styrklelka árganganna
sem þarna kemur fram. Þá voru þó
engir togarar eða dragnætur tll að
skafa mlðin. Sama lögmál gildir enn,
sbr. hln linurltin.
Soí
loi
Sðl
„Góður sævarafli um allt land“. Hlutir 16
hundruð tólfræð.
1653. „Lestarhlutir“. „Fiskigangur mikill
kring um allt land“.
(Fitjaannáll) "c i-j
„Hlutir mikllr" (Hests-annáll“.)
1671 „Fiskiár gott kring xun allt land“.
(Svarfaðardalsannáll).
1684 „Hlutaveturinn mikli“. (Purkeyjaann-
áll).
1685. „Mannskaðavetur". Margir teinær-
ingar týndust.
1692. Fólk féll úr harðrétti. Fiskleysi.
Margir dóu úr sulti — mest fyrlr sunnan
og vestan — búðamenn, er sjóbændur höfðu
dregið að sér á fiskiárunum.
1699. Hallæri í Vestmannaeyjum er orsakað-
ist af fiskleysi þar 3 undanfarin ár.
1701. „Bóndinn í Njarðvík hafði 30 hluti í
sjó og fékk 306 fiska á þá alla yfir vertíð-
ina.“ „Gottrup lögmaður átti 7 menn í veri
og ékki einn fisk eftir þá alla að vertíðar-
lokum." í Vestur-Skaft. voru 460 niður-
setningar á 246 býlum.
1702. „Mannfall á Akranesi af förufólki".
„Hafði í þessum og undangengnum harðind-
um dáið 600 í Skagafirði en 9000 á íslandi
öUu.“ „Þjófar markaðir og hýddir í flestum
sveitum“ og 6 hengdir.
Um 1742. „Svo mikil fiskiganga að menn
mundu hana ekki meiri."
1747. „Fiskleysi um Suðurnes — sveitafólk
fékk eigi fisk fyrir smjör.“
1753. „Mikil þjófaöld“.
1770. „Hinn bezti fiskafli um land allt.“
1782. „Á þorra og góu fór fólk að deyja úr
hungri við sjávarsíðuna.“
1783 var á góu búið að éta 30 hross á
Langanesi. „Móðuharðindin“ byrjuðu svo
þá um vorið og þá vantar alveg frásagnir
um aflaföng sum árin, sjá skástrik. 1792
var víða enginn afli, en fer svo hraðvaxandi
næstu ár.
1813. „Aflabrestur alls staðar, tugthúsfang-
ar um haustið sendir heim á sveitir sínar
1822. „Ágætur fiskafli um allt Suður og
Vesturland."
1829. „Var þá hlaðafli af fiski syðra og
vestra og höfðu sumir fengið 1700 hlut
fyrir vertíð."
1861-------,mjög aflalítið við Faxafióa svo
fáir náðu hundraðshlut." En í bréfum Páls
Melsteð segir að þetta ár hafi kappmestu
formenn og hlutamenn á Álftanesi haft 10
til 20 fiska eftir vertíð. Sbr. einnig Þjóðólf.
1868 var meðalhlutur um Suðurnes og Garð
80 til 100 fiskar — en fjöldi manns hafði svo
að segja ekki séð fisk f sumum verstöðvum.
— Stórmiklu fé var skotið saman í Dan-
mörku til hjálpar nauðstöddum. Sbr. fsa-
fold.
1865. Aflaleysið á vertíð við Faxaflóa og á
Suðurlandi var einstakt, svo menn mundu
ei slíkt — hlutir 200 hæst í Vestm- og
Þorlákshöfn, en þeir voru margir sem eigi
fengu meira en 5—10 fiska hlut eftir vertið-
ina — „eigi fáir er varla komu á skiptum
gjörvalla vertíðina.
T f M 1 N N, föstudagur 10. apríl 1964. —
19