Tíminn - 03.05.1964, Blaðsíða 6

Ljóðsins tunga
í nýkomnu hefti af Skírni,
birtist snjallt erindi eftir séra
Svein Víking, er nefnist: Ljóð-
ið og tungan. Erindi þetta var
flutt fyrir þremur árum á veg
um Rímnafélagsins. Séra Sveinn
ræðir hér m. a. um orsakir
þess, að íslendingar skuli hafa
betur varðveitt hið forna mál en
aðrar norrænar þjóðir, en sú
var tíðin, að ein tunga var
töluð um öll Norðurlönd. Séra
Sveinn segir suma þakka þetta
einangrun landsins, en aðra
sagnaritun okkar. Hér voru
ritin strax skráð á móðurmál-
inu, en ekki latínu, eins og sið-
ur var með öðrum þjóðum.
Hvorugt þetta telur séra Sveinn
þó fullnægjandi skýringu, held
ur hafi það gert gæfumuninn,
að íslendingar hafi frá upphafi
verið skáldhneigðari en frænd-
þjóðirnar á hinum Norðurlönd
unum og því gert tungu sína að
Ijóðsins tungu. Ef til vill megi
rekja þetta til blóðblöndunar
við íra. En hvað, sem um það
er, hafi ljóðagerð verið furðu-
lega almenn á landi hér frá upp
hafi íslands byggðar og frásagn
ir í ljóðum lifað á vörum þjóð-
arinnar og ein kynslóð numið
þær af annarri. Skáldskapurinn
hafi orðið þjóðaríþrótt, svipað
og þjóðdansar hjá öðrum þjóð-
um. Það gerði þessa þjóðar-
íþrótt skemmtilegri og auð-
veldari, að íslenzk tunga er
pngri annarri þjóðtungu lík að
rnýkt, svefgjanleik og orðkyngi.
Málið sjálft hvatti til ríms og
stuðla, en ljóðagerðin auðgaði
svo tunguna nýjum orðum og
orðmyndiun. Ljóðin lifðu á vör-
um fólksins og gengu í arf frá
kyni tH kjms. Fyrir vikið varð-
veittist tungan litið breytt og
jðk við sig nýjum orðum, eftir
því, sem þörfin krafði, með
eðlilegum hætti og samkvæmt
óskráðum lögmálum, líkt og
blaðlð vex á greininni.
Hagyrðingar í
hverri sveit
I niðurlagsorðum erindis síns,
farast séra Sveini m. a. orð á
þessa leið:
„í þessu erindi hef ég eink-
um viljað benda á tvö meginat-
riði. í fyrsta lagi, að ljóðagerð
hefur verið þjóðaríþrótt okkar
allt frá upphafi íslands byggð-
ar, svo almenn, svo vinsæl, svo
samgróin þjóðarsálinni, að vart
mun nokkurn tíma nokkur sveit
á fslandi hafa verið svo fátæk
og umkomulaus, að hún
ekki ætti hagyrðinga — og oft
ast fleiri en einn og fleiri en
tvo, sem ortu rétt kveðnar vís-
ur, höfðu brageyra og kunnu
góð skil á reglum stuðla
og ríms. Að hafa yfir
vísur og ljóð var um ald-
ir ein höfuðskemmtunin á
hverju heimili. Enda var það
talið einkenni á fábjánum, ef
þeir gátu ekki lært eða farið
óbjagað með vísu. í öðru lagi:
Ljóðagerðin og ljóðageymdin
hefur átt sterkasta þáttinn í
því að viðhalda tungunni, ekki
aðeins orðaforða, heldur og að
framburði, þar sem rím og
stuðlar komu í veg fyrir, að
hljóð hennar afbökuðust og end
ingar orða féllu niður fyrir lat-
mæli, svo sem orðið hefur
reyndin hjá frændþjóðum okk
ar, sem þó upphaflega mæltu á
sömu tungu og við. Ennfremur
urðu ljóðin og hinir erfiðu hætt
ir þeirra til þess að auðga tung
una á margan hátt og efla
mýkt hennar og frjómagn".
Efni og form
Séra Sveinn víkur síðan
nokkrum orðum að ljóðaform-
inu og segir:
„Við höfum orðið þeirrar
miklu náðar aðnjótandi að eiga
og vera trúað fyrir að varð-
veita svo undursamlega og
máttuga tungu, að við getum
búið hugsanir okkar, hvort
heldur er í ljóði eða lausu máli,
í glæsilegri, fegurri og þrótt-
meiri búning en flestar, ef
ekki allar þjóðir. En fyrst og
fremst er hún þó og verður
ljóðsins tunga. Þar nýtur sín
fyrst til fulls kynngi hennar og
mýkt. Þetta megum við og
eigum að muna. Og þess mega
ekki sízt þeir minnast, sem nú
telja sig slíka jöfra bókmennt-
anna, að þeir þurfi hvorki á
stuðlum né rími að halda til
þess að tjá hugsanir sinar og
andagift. Öll tjáning krefst
forms. Og fullkomin tjáning
krefst fullkomins forms. Ann-
ars verður hún lágkúruleg og
lítils virði og ekki líkleg til var
anlegra áhrifa eða langra' líf-
daga. Hið sama listaverk sam-
einar jafnan háfleygi andans
og fegurð eða áhrifamátt forms
ins. Hvorugt má án hins vera“.
Matið á í jóðlistinni.
Sá ófullkomni útdráttur, sem
hér hefur verið gerður á er-
indi séra Sveins Víkings, gef-
ur tilefni til ýmissa hugleið-
inga. Hvernig er háttað vernd
íslenzkrar tungu í dag? Margir
aðilar eins og t. d. skólarnir
gera sitt bezta. En er það tung
unni til eflingar, að ríkisstjórn-
in -hefur veitt erlendum aðila
einkaleyfi til reksturs á sjón-
varpi, þar sem allt talað orð
er á erlendu máli? Og hvernig
metur þjóðin ljóðagerðina?
Engir listamenn fá minni fjár-
hagslega þóknun fyrir verk sín
en ljóðskáldin. Ljóðabækur
seljast illa. Við úthlutun lista-
mannalauna er alltof lítið til-
lit tekið til þeirrar sérstöðu
ljóðskáldanna. Þó halda þeir
uppi þeirri listgrein, sem þjóð-
legust er og mikilvægust fyrir
tunguna. Alþingi hefur ekki
heldur þótt sæma að veita
ljóðskáldunum sömu viður-
kenningu og söguskáldunum.
Suma þeirra mun þó iðra þess
úú, að þeir skuli ekki hafa átt
þátt í því að setja Davíð Stef-
ánsson á bekk með Halldóri Lax
ness og Gunnari Gunnarssyni,
Sú tillaga mun nú hafa komið
fram í úthlutunarnefndinni, að
þeir Tómas Guðmundsson og
Jóhannes Kjarval yrðu settir á
bekk með þeim Halldóri og
Gunnari. Hún náði þó ekki fram
að ganga.
Ljóðlistin er að verða oln-
bogabarn og það er ekki aðeins
skaðlegt henni, heldur þjóð-
inni.
Tvær mannlýsingar
í áðurnefndu erindi séra
Sveins Víkings rifjar hann upp
þekkta sléttubandavísu, sem
felur í sér tvær mannlýsingar
eftir því hvernig hún er lesin.
Vísa þessi getur á margan hátt
verið sýnishorn þess hvernig
viss stjórnmálablöð lýsa annars
vegar leiðtogum flokks síns og
hins vegar leiðtogum andstæð-
inganna. Rétt lesin hljóðar vís-
an þannig:
Dóma grundar, aldrei ann
örgu pretta táli.
Sóma stundar, hvergi hann
hallar réttu máli.
Sé vísan hins vegar lesin öf-
ugt hljóðar hún á þessa leið:
Máli réttu hallar hann,
hvergi stundar sóma.
Táli pretta örgu ann,
aldrei grundar dóma.
Sumarkveðja til
bænda
Bændur fengu sumarkveðju
frá ríkisstjórninni. Ríkisstjórn-
in hefur fellt niður niðurborg-
anir á verði tilbúins áburðar og
hækkar hann því verulega. Við
þetta bætist svo, að bændur
skortir mjög rekstrarlán til
áburðarkaupa. Afleiðing þessa
hvort tveggja verður bændum
því hin örðugasta.
Erfitt er að sjá, hvað veldur
þessari ákvörðun stjórnarinnar.
Niðurfelling niðurborgunarinn-
ar mun hækka afurðaverðið og
auka þannig dýrtíðina. Ríkið
hefur meira en nóg fé til nið-
borganna, svo að ekki verður
því umkennt. Þetta er eitt af
hinum mörgu fálmkenndu að-
gerðum stjórnarinnar, sem eng-
an skynsamlegan tilgang hefur,
en auka mörgum vandkvæði og
valda auknu losi í efnahagsmál-
um. Þetta sýnir jafnframt, hve
landbúnaðarráðherra fær litlu
ráðið, því ótrúlegt er, að hann
hafi verið þessu samþykkur.
Geðillska í stiórnar-
Hlöðunum
Samstarf verkalýðsfélaganna
um hátíðahöldin 1. maí glæðir
þá trú, að ríkisstjórnin muni
nú heldur taka þann kost að
semja við verkalýðshreyfinguna
en að reyna lögþvingunarleið að
nýju eða láta dýrtíðarskriðuna
halda áfram. Þó virðist talsverð
fýla í stjórnarblöðunum í þessu
sambandi. Alþýðublaðið hælir
norska gerðardómnum, sem er
miðaður við allt aðrar aðstæður,
og Mbl. hrópar hástöfum, að
Tíminn sé að spilla fyrir, þegar
hann bendir á, að verðlag hafi
hækkað meira en kaupgjald
á undanförnum árum. Tíminn
hefur hér ekki gert annað en
að árétta það, sem öll verka-
lýðshreyfingin er sammála um,
jafnt stjórnarsinnar sem stjórn-
arandstæðingar. Eða vill Mbl.
halda þvi fram, að Guðjón í
Iðju hafi gert þpð til að spilla
fyrir samningum, er hann und-
irritaði 1. maí-ávarp fulltrúa-
ráðs verkalýðsfélaganna í
Reykjavík, þar sem þetta er
skýrt tekið fram? Þessi skrif
Mbl. er því ekki aðeins heimsku
leg, heldur sýna furðulega and
úð á þeim samningum, sem nú
standa yfir. Þau benda til, að
sterk öfl innan stjórnarflokk-
anna vilji alls ekki samninga
við verkalýðshreyfinguna.
rýraa
Nýju heimilin
Eins og Eysteinn Jónsson
rakti nýlega í umræðum á Al-
þingi, hefur dýrtíðarstefna rík-
isstjórnarinnanr ekki leikið
neina eins grálega og unga fólk
ið. Um langt skeið hefur stofn-
un heimilis ekki verið eins
kostnaðarsöm og nú.
Framsóknarmenn hafa í sam-
bandi við tollskrárfrumvarp
það, sem nú liggur fyrir Al-
þingi, reynt að bæta nokkuð
hlut nýju heimilanna. Þeir
hafa lagt til að tollabyrðin, sem
nú leggst beint á hin nýju heim-
ili, yrði minnkuð á þeim
á tvennan hátt. í fyrsta lagi
á þanh hátt, að tollar af bygg-
ingarefni, sem fer til íbúða inn
an við 360 kúbikmetra að stærð
verði að mestu endupgreiddir
eða sem svarar 30—40 þús.
kr. á íbúð. f öðru lagi á þann
hátt, að tollar á heimilisvélum,
eins og rafmagnseldavélum,
þvottavélum og ísskápum' verði
lækkaðir úr 80% í 50%.
í umræðunum um þessi mál
í efri deild, benti Helgi Bergs
m. a. á, að hinn hái stofnkostn-
aður heimilanna ætti sinn þátt
í því, að sumu af því fólki, sem
væri að sligast undir honum,
fyndist eins og verðbólgan væri
nauðsynlegur bandamaður sinn.
Það væri nóg, að nokkur hópur
manna eða þeir, sem stefndu að
óeðlilega mikilli eignasöfnun,
hefðu þetta sjónarmið. Það
væri í alla staði óhollt, að ungt
fólk, sem væri að mynda heim-
ili, þyrfti einnig að líta þann-
ig á málin.
Ríkisstjómin taldi tollabyrð-
ar nýju heimilanna ekki of
þungar. Hún lét þinglið sitt
fella þessar tillögur Framsókn-
armanna.
Skattahækkanir
Alþingi hefur undanfarið
fjallað um skattafrumvörp rík-
isstjómarinnar. Þau voru á sín-
um tíma, auglýst sem mikil
skattalækkun. Nú er komið í
ljós við nánari athugun, að því
er síður en svo til að dreifa.
Breyting sú, sem er gerð á út
svarslögunum, hefur engin raun
veruleg lækkunaráhrif, þegar
þess er gætt, að sveitarfélögin
hafa að undanförnu veitt mik-
in afslátt frá útsvarsstiganum,
en munu nú minnka þann af-
slátt. Aðalatriðið er, að þau
jafna nú undantekningarlaust
niður hærri heildarupphæð út-
svara en áður. Um frumvarpið
varðandi tekjuskattinn er það
að segja. að það eykur að vísu
persónufrádráttinn um 30%, en
raunverulega ætti hann að
aukast um 55—74%, ef miðað
Framhald á 13. síðu.
UM MENN OG MÁLEFNI
6
T I M I H N, sunnudagur 3. mai 1964.