Tíminn - 09.06.1964, Síða 3
HEIMA OG HEIMAN
Nýtt leikrít um Marat,
sem myrtar var í baðkerí
'ryrfr nokkru fór fram í Schill-
er-leikhúsinu í Vestur-Berlín
frumsýning, sem vakið hefur gíf-
urlega athygli í álfunni, og fóru
helztu leikhús á Norðurlöndum og
Englandi, þegar á stúfana að
tryggja sér sýningarrétt á leik-
ritinu.
Leikrit þetta ber hið lengsta nafn
er umi getur á einu leikriti, sem
sé: ,,Die Verfolgung und Er-
morderung Jean Paul Marats dar-
gestellt durch die Shauspielgruppe
des Hospiz zu Charenton unter
Anleitung des Herrn de Sade“ og
er nýjasta leikritið eftir þýzka
leikskáldið Peter Weiss, sem
neyddist til að flýja land árið eftir
valdatöku nazista og hefur síðan
verið búsettur í Stokkhólmi. Gagn-
rýnendur margra landa eru á einu
máli um, að leikritið sé stórmerk-
ur viðburður í lei'kritum samtím-
ans. Hinn frægi leikstjóri Peter
Brook, í London, tryggði sér, áð-
ur en leikritið var frumsýnt, flutn-
ingsréttinn í Brezka samveldinu,
og í kjölfarið fór Ingmar Berg-
man, sem keypti leikritið til sýn-
ingar á Dramaten í Stokkhólmi,
en Konunglega leikhúsið í Kaup-
mannahöfn, ætlar að taka það til
flntnings á leikárinu 1965—66.
151 hægri verka gengur leik-
ritið manna á meðal undir nafn-
inu „Marat", aðalpersónunni. sem
er sá hinn sami maður, er einna
mest kom við sögu stjórnarbylt
ingarinnar miklu í Frakklandi.
Þeim, sem ekki' muna deili á þess-
um fræga manni, skal það tínt til
upprifjunar, að hann var læknir
áður en hann tók að skipta sér
af stjórnmálum. En með blaði sinu
„L’ami du peuple“ (Vinur fólks-
ins), er út kom 1789—92, hafði
hann feikimikil áhrif á gang bylt-
ingarinnar og hugi fólksins. Hann
átti höfuðsökina á septembermorð-
unum airæmdu 1792; hann var
potturinn og pannan í að steypa
Girondínunum af stóli 1793, fékk
það launað með því, að ein aðals
mannsdóttirin úr þeim flokki, réð
honum bana sama ár niðri í bað-
keri. Sú hét Charlotte Corday, og
þótt margir teldu hana hafa drýgt
mikla dáð með því að bana Marat,
var hún sjálf líflátin fyrir verkn
aðinn. Annars var Marat helzta
eftirlæti skrílsins í París vegna
grimmdar og fádæma rudda-
mennsku.
Hið langa nafn, sem höfundur-
Samtíðarmynd eftir málarann David af Marat myrtum í baðkerinu. Mar-
at, sem stundum var nefndur „Þjóðvinurinn", gekk með húðsjúkdóm,
sem hann leltaðist við að lækna með böðum. Hann sat oft langtimum sam-
an ( baðkerinu með fjöðurstaf og blek og skrifaði æstngagreinar í blað
sitt, sem raunar hét Þjóðvinurinn. Þannig stóð á, þegar Kariotta kom að
honum og veitti honum banasárið með hníf, sem gjörla má sjá á þessu
málverki eftir Jacques Louis David, en það er nú varðveitt í Borgar-
iistasafninu i Bruxelles.
öllum öldum sögunnar helzt orð-
ið fræg af endemum, vakið á sér
athygli með grimmd og fólsku-
verkum."
Enda þótt Peter Weiss sé Gyð-
ingaættar og hafi ar peim sökum
á sínum tíma flúið föðurland sitt,
er leikrit hans ekki sérstaklega
árás á Hitlerismann né heldur
Stalinismann, heldur dregur höf-
undurinn þar fram hugleiðingar
sínar um síendurtekin fyrirbæri
sögunnar, eða eins og hann kemst
sjálfur að orði, um þá „ófyrir-
leitnu valdagræðgi, sem ekki hef-
ur annað en dauðann í för með
sér.“
Til að tjá þessa heimspeki, lætur
höfundurinn birtast á sviðinu
dauðadans, færir sér í nyt alls
kyns leikhúsbrögð, leikritið er
ýmist í bundnu máli eða óbundnu,
birtist í skringileik og látbragða-
leik. Og það eru ekki sízt með
margs konar leiksviðsbrögðum sem
Peter Weiss hefur vakið hina miklu
athygli hvort tveggja í senn sem
leikskáld og margslunginn leik-
húsmaður. Ekki leynir sér, að
hann hefur margt lært af hinurn
frægu leikritáhöfundum nútímans,
Bert Brecht og Majakovskí. Þó
þykir hið nýja leikrit hans um
Marat bera því vott, að höfundur-
inn hefur orðið fyrir einna mest-
um áhrifum frá hinum frumlega
franska leikhúsmanni Antonin Ar-
taud, sem fyrst og fremst braut
grimmd og fólsku til mergjar f
leiksviðsverkjum sínum. En þótt
Peter Weiss hafi margt lært af
öðrum, hefur hann fengið mikla
viðurkenningu sem mjög sérstæð-
ur leikritahöfundur og leikritið
um Marat tekið í tölu merkustu
leikhúsverka, sem fram hafa kom-
ið í Evrópu í á seinni árum.
inn hefur gefið leikriti sínu, segir
þá sögu, að markgreifinn af
Sade, rithöfundur og mesti mun-
aðarseggur, sem valdi sér slík
yrkisefni í skáldsögum sínum, að
orðið sadismi varð til af því, hafi
á geðveikraspítalanum sett á svið
leikrit um Marat, og sér í lagi hið
grimmdarlega líf hans og aumlegu
ævilok. Peter Weiss notar þetta
sannsögulega leikhúsfyrirbæri, og
vefur það sem sjónleik innan sjón-
leiksins.
Efni leikritsins eitt, þanka-
gangur oyltingarmannsins og bani
hans, gerir verkið æsispennandi,
og er það þó ekki nema rammi
verksins. Höfundurinn hefur vissu
lega boðskap að flytja, sem sé
þann, að „mannkindin hefur á
Tilkynning
Verðlagsnefnd hefur ákveðið eftirfarandi há-
marksverð á brauðum í smásölu:
Tilkynning nr. 12/1963 heldur gildi sínu
SviSsmynd af Schillers-leikhúsinu í Berlín, þegar lelkritiS Marat, eftir
Peter Weiss var frumsýnt. Leikararnir á sviSinu eru Liselotte Rau, Lothat
Blumhagen og Stefan Wigger.
Rúgbrauð, óseydd, 1500 gr.
Normalbrauð, 1250 gr.
kr. 11.00
kr. 12.00
Séu nefnd brauð bökuð með annarri þyngd en
að ofan greinir, skulu þau verðlögð í hlutfalli við
ofangreint verð.
Á þeim stöðum, sem brauðgerðir eru ekki starf
andi, má bæta sannanlegum flutningskostnaði við
hámarksverðið.
Utan Reykjavíkur og Hafnarfjarðar má verðið
vera kr. 0.20 hærra en að framan greinir.
Söluskattur er innifalinn í veðrinu.
Reykjavík, 6. júni 1964.
V erðlagsst jórinn.
Ritari
Ritari
Kona vön enskum bréfaskriftum óskar eftir starfi
yfir sumarmánuðina.
Tilboð óskast sent til blaðsins íyrir 17. júní, merkt:
„Enskar bréfaskriftir/)'.
Á VÍÐAVANGi
Afturganga Hitlers
BLAÐ Moskvukommún'ista á
íslandi, Þjóðviljinn, hefur eytt
ómældu lesmáli tii að átelja,
linku vestur-þýzkra stjórnar-
valda við gamla nazista.
Víst er það lofsvert, ef af
heiliiidum er gert, að vara við
áhrifum þess ofbeldis og ---f-
stækis, sem embættismenn
Hitlers helguðu sig og voru
verkfæri fyrir.
Eui þá ber einnig að viður-
kenna það að stjórnendur
Þýzkaiands hafa sýnt Iofsverð-
an áhuga á því að láta þjón-
ustunienn Hitiers svara til
saka
Aldrei verður hægt að bæta
fyrir þá hroðalegu glæipi, sem
Hittter framdi gegn mannkyn-
inu. En saningirni krefst þess,
að getið sé um tilraunir Vest-
ur-Þjóðverja tr' að sýna iðirun
með þéiirri aðfetoð, sem þeir
hafa veitt til uppbyggingar
þjóðríkis Gyðinga, ísrael, með
fjárframlögum og sérfræði-
legri aðstoð
Lærisveinar
En lærisveinar Hitlers finn-
ast víðar en í Vestur-Þýzka-
landi, og tii eru voldugir post-
ular hans sem Þjóðvíljimn
blakar ekki við, þótt allur liinn
siðmenntaði heimur fordæmí
framferð' þeirra, Það eru
valdamenn Sovétríkjanna, sem
láta afturgöngu Hitlers Ieiða
sig við hönd i ofsóknum gegn
Gyðingum Sovétríkjanna, til
að ala hatur á þeim og for-
dóma gegn trú þeirra og arf-
leifð.
Þessi nákaldi andi haturs og
fordóma gegn Gyðingum, hef-
ur með ræðu Krústjoffs við
heimsókn hans í Egyptalandi
verið á ný Ieiddur inn á vett-
vang alþjóðlegra samskipta.
Moskvukommúnistunum ís-
lenzku tjáir ekki að skjóta sér
bak vdð þá uppdigtuðu afsök-
un, að frásagnir af Gyðinga-
ofsóknum kommúnista sé upp-
spuni óáreiðanlegra blaða-
manma. Málið er þannig komið
til vestræns almennings, að
fulltrúar samtaka Gyðinga '
Bamlaríkjunum báru fram «p-
inberar ákærur á hendur Sovét-
ríkjanna og óskuðu aðstoðar
ríkisstjórnar lands síins til að
hafa áhrif á stjóirn Sovétríkj-
anna í þessu máli.
Málið rannsalcað
Auk þess hefur nefnd vest-
rænna s.tjórnmálamanna. skip-
uð af flokkum sósíaldemokrata
í Danmörku Noregi, Svíþjóð,
Hollandi oig Bretlandi, rann-
sakað málið Skýrsla nefndar
inmar var birt fyrir mánuði.
Er hún að mestu byggð á
opin-berum gögnum Sovétríki-
anna sjálfra Mun síðar verða
grein hér í blaðinu frá ýms-
um uppljóstrunum þessarair
skýrslu, en hún sannar óve-
fengjanlega, að stefnt er mark-
visst að tortímingu Gyðinga í
Sovétríkjunum, sem sértrúar.
flokks, sem þjóðarminnihluta,
og sem manna.
Allír heiðarlegir, frjálsborn
ir menn hljóta að fordæma
fordæðu Gyðingahatursins. Því
ættu þeir fyigismenn kommún-
ista, sem bornir eru og aldir
með trjálsri þjóð, eins og ís-
lenzkh kommúnistar, að sjá
ósóma mannhaturs og kynþátta-
ofsókna.
Aumingjaskapur -
En aumingjaskapur ís-
ienzkra kommúnista er svo
Framhald á 15. slðu.
T ( M l'N N, miðvikudagur 17. |úní 1964.
3