Alþýðublaðið - 24.12.1953, Blaðsíða 13

ÞAD ER DYRT AD BYG6JA ÞESSA BORG
HÚSARÖÐIN suðaustan
við Skuggahverfið gnæfir yfir
því, enda stendur hún í hæð-
inni en hverfið kúrir fyrir
neðan. Þessi hús eru flest stór
en sýnast þó stærri úr hverf-
inu af því að þau standa svo
hátt og eru eins og samfelld-
ur veggur. Þau hafa flest
byggst á síðustu 10 árum og
eru úr steini með risi. Hlið-
in, sem snýr að Skuggahverfi
er sviplítil, fáir gluggar, eng-
ar tröppur. Framhliðin snýr
að strætinu fyrir ofan. Það
er breitt með gangstéttum og
jbar er allmikil umferð. Ferða- j
menri, sem koma að austan ,
fara eftir þessu stræti inn í j
borgina og þar sjást því |
stundum lestir af sveittum
hestum, vagnar og sveita-
Bienii, vaðmálsmenn, ólánleg-
Ir í göngulagi, útiteknir og
rauðir í kinnum, en þykkir
•undir hönd og sterklegir,
menn sem vita meira en sést
á svip þeirra, sem þekkja lífið
og þess krákustigi betur en
I daglegt hjal þeirra gefur til
! kynna í fljótu bragði.
f Við strætið eru helztu
1 verzlanir borgarinnar og
! verkstæði. Þar er Jóhann
! söðlasmiður innarlega og í
i glugga hans eru hnakkar og
í svipur, söðlar og töskur.
| Sveinn úrsmiður næstur
hinumegin við strætið, glugg-
inn hans er lítill, en þar getur
að líta fallega muni, úr og
festa'r,' hringi og hálsmen. Svo
koma nokkrar verzlanir sitt
hvoru megin, skósmiður og
klæðskeri og húsgagnaverzl-
un með stórum gluggum, þar
sem fólk getur speglað sig inn
um rúðuna í stórum spegli og
horft á borð og stóla, skápa
og litlar súlur.
Við strætið, nálægt því
miðju er kaffihúsið „Örnin“,
helzta kaffihús borgarinnar,
þar sem þjónar ganga um í
svörtum fötum með gullið
merki í jakkahorninu og hvít-
an klút á handleggnum. Þar
er músik og þangað sækja
helztu menn borgarinnar
skemmtun og samræður við
jafningja sína eftir miðjan
dag og á kvöldin. Þar er
þykkt loft og reykjarsvæla,
'glasaglaumur og steikarlykt.
Þegar verkamenn fara um
strætið á leið sinni niður í
Skuggahverfi líta þeir sjald-
an upp í glugga „Arnarins",
snúa að eins höfðunum að
þeim örlítið, sviplausir og
með tómleika í augum. —
Kemur þeim ekki við . . .
! En stærsta húsið við stræt-
ið er þar sem Skuggahverfi
íýkur við Túnið. Þetta hús
er þrjár hæðir með háu risi.
Að austan er það áfast öðru
jhúsi, en gafl þess að vestan
er gluggalaus og burstin sést
vestast ur borginni, þaðán séð
er eins og húsið gnæfi yfir
’borgina. Og þaðan er meira
að segja hægt að lesa það sem
er letrað á gaflinn; enda eru
stafirnir stórir, gaflinn mál-
aður eldrauður en stafirnir
hvítir: Steinn Klakan h.f. —
Kaupum fisk, lýsi og gotu. —
Seljum skip, vélar og veiðar-
færi, "jóvinnufatnað o. fl.“
El.kert hús í borginni hef-
ur c 'ns fagra framhlið og
þetta hús. Dyrnar eru breiðar
j og sléttin framundan þeim
] hellulögð. Á neðstu hæð er
| verzlun og gluggarnir eru
f stórir með skyggðu gleri og
f á gólfi fyrir innan það er rað-
Sögubrot eftir Vilhjálm S. Vilhjálmsson
að ýmiskonar vélum og véla-
hlutum, verkfærum og margs
konar öðrum tækjum, en á
slám hangir vinnufatnaður,
veiðarfæri og búshlutir. Á
næstu hæð eru skrifstofur og
í hverjum glugga gefur að
líta glerskilti, sem á er málað
nafn fyrirtækisins, sem
byggði húsið og á það. „Steinn
Klakan h.f.“ I gluggum
efstu hæðarinnar sést engin
áletrun. Þar eru ýmiskonar
vinnustofur. Þar eru saumuð
sjóvinnuklæði, gerð upp net
og geymdar vörur.
Meðfram gafli þessa stór-
hýsis, í lægðinni milli þess og
Túnsins, liggur lítill vegar-
spotti með djúpum skorning-
um eftir vagnhjól og háan
hrygg í miðju. Hann liggur
meðfram Túninu niður að
fjöru og um hann er öll um-
ferð til og frá Skuggahverfi
að vestan verðu. En fleiri
fara um hann, sérstaklega á
kvöldin er raenn labba niður
að sjó, ganga niður að höfn
til að svipast um ef-tir skipa-
ferðum eða horfa á sólarlagið
og sjá jökulinn leysast upp í
eldhaf. Þessi vegarspotti hét
upphaflega Krakastígur og
vissi enginn hvers vegna hon-
um hefði verið gefið þetta
nafn, nema ef það væri dreg-
ið af nafni Hrólfs kraka, en
síðan Steinn Klakan reis upp
með öll sín fyrirtæki og
byggði stórhýsið þarna við
stíginn fóru menn að breyta
nafninu og kalla spottann
Klakansstíg, eða bara Klaka-
stíg.
J horninu undir bakhlið
hússins og við Klakastíg er
lítill gamall bær. Það er eins
og honum hafi verið sökkt
þarna til hálfs, því að hann
er lítið annað en risið. Þakið
er úr báfujárni og tjargað,
veggirnir hlaðnir og gráir,
gaflarnir úr timbri. Dyrnar
snúa niður að sjónum. Þær
eru út undir vegg f jær Klaka-
stíg, en nær er dálítill gluggi.
Hinn gaflinn snýr upp að
stórhýsinu, upp í hæðina. Á
þekjunni, sem snýr austur í
hverfið, er svolítill glugga-
bora.
Og þessi litli bær, þarna
niðri í lægðinni, sem er raun-
verulega gleymdui- fyrir
löngu, eftir að strætið fyrir
ofan með öllum sínum mörgu
glæsilegu húsum og iðandi
lífi varð til, heitir Hafnarkot.
Enginn veit hve nær það var
byggt, en það er áreiðanlega
eitt elzta kotið í Skuggahverfi
og jafnvel í allri boiginni.
Það ber svip gamals tíma,
'sem er verið að þurka burt
af andliti borgarinnar.
En í þessu koti á Stígur
Stígsson heima, háleiti smá-
vaxni maðurinn með öru
hreyfingarnar og ákveðinn
vilja og drauma. Faðir hans
keypti kotið af Hrognkelsa-
Hafliða, eða fekk það svona
hjá honum fyrir lítið gegn því
að Hafliði fengi að hýrast í
því og fá aðhlynningu þar til
hann hyrfi. Og svo dó Hafliði
gamli og það var séð um út-
för hans og Stígur man rétt
eftir því. Stígur faðir hans
var á skútu, „Jóhönnu Mar-
gréti“, með Skaga-Karli og
enn muna menn örlog henn-
ar.
Það var á útmánuðunum.
Stígur litli hrökk upp úr
draumi um miðja nótt. Hann
brölti á hnén og augu hans
leituðu skelfd í myrkrinu um
baðstofuna. Það var ís kalt
og veðrið hamaðist á þekj-
unni. Hann sá augu í myrkr-
inu og heyrði ekka. En
mamma hans var ekki í rúm-
inu hjá honurn. Ekkinn var
stundum við gluggann, en
stundum fannst honum hann
heyra hann neðarlega við
súðina, undir þakskegginu.
Og svo kom hann að framan,
frá dyrunum.
„Mamma“, hvíslaði Stígur.
— „Mamma mín“. En hann
fekk ekkert svar. Svo hrísl-
aðist hræðslan um brjóst
hans. Myrkrið var svo þungt.
— Hann varð ofsahræddur og
öskraði út í myrkrið og kuld-
ann:
„Mamma. Mamma mín.“
En liann fekk ekkert svar.
Að eins yeðurhamurinn lék
sitt þunga miskunnarlausa
lag — og ekkinn — ekkinn . . .
ískaldur gustur kom frá
hurðinni . . . Þá stökk eitt-
hvað kafloðið upp í rúmið til
hans. Hann áttaði sig ekki en
greyp það og kastaði því frá
sér út í myrkrið. Það var
kisa, litla kisa og þá varð hon-
um rórra. -— Hugsa — bara
að hugsa og vera rólegur. En
hvar var mamma hans? Þetta
hafði aldrei komið fyrir áður.
Hann stökk fram á gólf og
það var jökulkalt. Hann hljóp
fram og opnaði hurðina.
Hann stóð þar sem negldur.
Kollur hans nam við lokuna,
andlitið var út um gættina,
en litli kroppurinn í nærföt-
unum stóð álútur við dyra-
stafinn.
Iskaldur stormurinn næddi
um hann, en hann veitti því
varla athygli. Hann fann ekki
einu sinni kuldann frá gólf-
inu leggja upp litla nakta fæt-
ur. Hugur hans var altekinn
þeirri sýn, sem bar fyrir augu
hans.
Utihurðin var opin og^ í
gættinni stóð móðir hans. Uti
var biksvart myrkur og
stormurinn æddi, hryðjur
sviftust inn um dyrnar og
pils móður hans þyrlaðist við
hurðina. Hún stóð þarna tein-
rétt og starði út í nóttina,
þögul og kyrr. — Svo kallaði
hann, áður en hann vissi eig-
inlega af:
„Mamma, mamma mín.
Hvað ert að gera?“
Þá sneri hún sér nögglega
við. Það var dálítil þögn, en
svo sagði hún hægt:
„Þú vaknaðir góði minn.
Vertu upp í.“ Hún lokaði
ekki hurðinni og hann sá ekki
í andlit hennar, en röddin var
vafin kvíða. Honum fannst að
hún væri að reyna að dylja
eitthvað, en hann skildi það
ekki. Það var eitthvað að.
„Komdu með mér . inn.
Stattu ekki þarna. Komdu
upp í til mín. Ég er svo
hræddur. Það heyrist ekki
eða grátur, sjáðu. Það var
eins og einhver væri að
gráta.“ Þá lokaði hún hurð-
inni og kom til hans. Hún tók
'hann á annan handlegginn og
lokaði svo hurðinni. Svo Iagði
hún hann upp í rúmið og
lagðist út af hjá honum.“
„Ætlarðu ekki að hátta aft-
ur? Af hverju ert á fótum?“
Hún þrýsti honum að sér —
og þagði. Og þá varð hann
enn hræddari.
„Mamma mín, hvað er að.
Áf hverju ertu svona?“
Hún þagði svo litla stund;
elns ög hún væri að hlusta
eftir einhverju tiíi. Erx svo
sagði hún og strauk hár hans:
„Veðrið er svo afskaplegt
Stígur minn. Það var von á
„Jóhönnu Margréti“ ' með
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson rit-
höfundur er hér á ferð um þær
slóðir, sem honum lætur vel að
lýsa: bærinn, sem er að vaxa og
breytast í borg. Hann veit hverjar
fórnir lífið sjálft kefst af hverri
nýri'i kynslóð, sem rís á legg, og
verður að takast á við sín eigin
vandamál. En umfram allt hefur
Vilhjálmur sarnúð með og skiln-
ing á mönnum, sem með striti sinu
færa björgin í grunn undir fram-
tíðarhöll, og leggja jafnvel lífið í
sölurnar.
Vera má að við kynnumst síðar
Stíg Stígssyni í Hafnarkoti og
stórhýsum h.f. Klakans og borg-
inni, sem stundum getur verið
nokkuð dýrt að byggja.
ií)LAHELGIN

..iii
morgninum. Það er svo»
hættulegt að fara fyrir Skag-
ann í svona veðri. Þeir voru •
á Selvogsbanka. Hann er á
verstu áttinni. Ef þeir ha-fa
verið komnir að Skaganum
þegar hann rauk í nótt klukk- ’
an 1. Hann rauk svo skyndi-
lega og breytti um ^ átt. —
Reyndu að sofna. Ég skal
vera hjá þér. Maður sér ekki
neitt fyrir myrkri".
„Ég get ekki sofnað ef þú
getur ekki sofnað. Ertu
hrædd um hann pabba?“
Hann fann að hún skalf —
og henni var svo þungt um
andardráttinn þegar hún
sagði:
„Já, svolítið, en það er:
kannske ástæðulaust. Veðrið
var svona, þegar „Björn aust-:
ræni“ fórst hérna við Skag-
ann og þá drukknuðu tveir
bræður mínir, Steini og
Leifi“.
„Við skulum .vera róleg
mamma mín. Pabbi kemur
áreiðanlega. Hann hefur allt
af komið.
„Já, hann hefur allt af kom-
ið“
Hánn ætlaði að vaka, en
hann sofnaði. En allt af þegar
mamma hans hreyfði sig
hrökk hann upp og tók þá um
háls hennar. Og allt af þegar
hann vaknaði heyrði hann
ekkann . . .
Hann vaknaði til fulls þeg«
ar morguninn birtist í silfr-
aðri móðu á glugganum
Bærinn stundi eftir hamfarii
næturinnar og það var kyrra,
Móðir hans var ekki hjá hon-
um og hann hlustaði. Hann
lá á bakið og hugur hans var
þrunginn af kvíðandi þrá eftri’
að heyra rólega og styikai
rödd að framan. Grá birta
læddist eftir gólfinu og upp
að rúmstokknum á móti um-
inu hans. Varir háns voru
herptar saman og augu. stór
og dimmblá í ofværl, En
hann heyrði ekkert. Hann
kallaði á mömmu sí.-a, en
hún svaraði ekki, sv riann
settist fram á, leitaðí að föt-
unum sínum og klæddi sig.
Svo þaut hann íiam, en
mamma hans var heidur ekki
þar. Þá opnaði hann hurðina
og hljóp út. Veh-ið hafði
lægt, en það var dálítill
stormur og snjóslæður struk-
ust um Klakastíg og Túnið og
léku um fætur hans er hann
hljóp niður að sjó.
Og þar fann hann móður
sína með svaiu sjal um höf-
uðið. Þar var hópur manna.
Skip slagaði inn við eyju í
hvítri hryðju. Það var brotið
að ofan. '
„Það er ekkert vafamál.
Þetta er „Sæljónið“. Það hef-
ur verið komið fyrir Skaga
þegar hann rauk í nótt,“ sagðl.
gamall sjómaður.
Stígur smeygði hendinni i
lófa mömmu sinnar og horfði
langt út á sjóinn. Fyrst á
brotna skipið og svo lengra
út og suðvestur í flóann. En
hann sá ekki neitt, að eins
mjallhvíta hríð og hvíta öídu-
toppa. Hann vissi varla hvar
hríðin og löðrið mættust
Og svo liðu margir langír
dagar og margar dimmar næt-
ur, þrungnar af óró, árvekni
og kvíða. Hann vknaði þá oft
Og allt af fann hann að
mamma hans var vakandi og
oft varð hann þess var að hún
fór fram, opnaði útidy.rnar og
hlustaði . . .
Hún var þá svo þögul á
13'