Tíminn - 07.11.1964, Page 5

LAUGARDAGUR 7. nóvember 1964
TIMINN
17
RYN NAUÐSYN AÐ GERA
RAUNHÆFAR RÁDSTAFANIR
BYGGDAJAFNVÆGIS
Framsöguræða Gísla Guðmundssonar á Alþingi 5. nóv.
fyrir frumvarpi Framsóknarmanna um sérstakar ráðstaf
anir til að stuðla að jafnvægi í byggð landsins
FBUMVARP það, sem hér ligg-
ur fyrir, er byggt á þeirri skoðun,
að það sé eitt af meginhlutverk-
um þjóðfélags okkar íslendinga
að sjá svo um, að fsland haldi á-
fram að vera byggt land Og ekki
aðeins lítill hluti af landinu, held-
ur landið allt milli fjalls og fjöru,
hið byggilega land utan óbyggi-
lega landsins. Við, sem flytjum
þetta frv. -höldum því ekki fram,
að sérhvert íslenzkt heimili eigi
að standa þar, sem það hefur stað
ið eða stendur nú. Þetta frv. fjall-
ar ekki um slíkt, heldur um byggð
arlög landshluta og notkun .nátt-
úrugæða af landi og sjó um allt
fsland. En það má að okkar hyggju
ekki ske, að umheimurinn hafi á
kcmandi tímum ástæður til að líta
svo á, að heil byggðarlög á íslandi
og heilir landshlutar séu orðnir
einskis manns land. Réttur okkar
íslendinga til slíkra landshluta
kynni þá að verða véfengdur af
þeim þjóðum, sem sjálfar búa við
landþrengsli. Kenningin um rétt
þéttbýlislanda til lífsrúms í ver-
öldinni er ekki úr sögunni og það
er ekki víst, að hún verði úr sög-
unni, þó að stórveldin kunni að
slíðra sverð sín.
187 þús. manns
íbúatala landsins var hinn 1.
desember 1963 samkv. hagskýrsl-
um 187 þús. tæpar. Þjóðin er enn
ekki fjölmennari en svo, að hún
gæti fullvel komizt fyrir í einni
borg, t. d. höfuðborginni hér við
Faxaflóa og þetta yrði samt ekki
sérlega stór borg á heimsmæli-
kvarða. Það má vel vera, að fs-
lendingar gætu, þó að þeir byggju
allir saman í einni borg, skapað
sér nægar tekjur til framfærslu
sér og sínum og til öflunar þeirra
lífsþæginda, sem nútímamenu og
fram'.ilin krefjast. Um það skal
ég ekki dæma. En við íslendingar,
þessi 187 þús., gerum þá kröfu
til lífsins, sem enginn annar jafn
fámennur hópur manna gefir á
þessari jörð, en það er að fá að
vera sjálfstætt ríki með sjálf-
stæðri tungu og þjóðmenningu og
að eiga landið, sem við erum
kennd við, nýtt land og fagurt og
auðugt að náttúrugæðum. Við vit-
um það vel eða ættum að vita, að
ef við ættum ekki þetta stóra og
góða land og ef við ættum það
ekki ein, værum við ekki sjálf-
stæð þjóð. En eignarréttur landa
helgast af byggð. Okkar eignarrétt
ur á landinu er áunninn með
landsbyggð. Landið hefur fóstrað
og stækkað þessa litlu þjóð og
þjóðmenningu hennar. Við gætum
búið öll í einni borg og hætt að
vera íslenzk þjóð. Við gætum flutt
okkur burt af þessu landi til ann-
arra hlýrri og frjósamari landa
og hætt að vera íslenzk þjóð. Það
er nóg rúm fyrir okkur í sumum
þessúm löndum. Þúsundir íslend-
inga eru sagðir búa við velmeg-
un i annarri heimsálfu, en okkar
ósk ér að vera fólk mikilla örlaga,
að eiga ein land og rSd. Við vit-
um, hvers virði það er fyrir okk-
ur, sem nú lifum og afkomendur
okkar, að það getur gert íslending-
inn í nútíð og framtíð mann að
meiri, frjósamari og höfði hærri
en hann ella væri. En þessi örlög
leggja okkur þá skyldu á herðar
að byggja þetta land. Það er ís-
lendingum sem slíkum lífsnauðsyn
að byggja landið.
Fordæmi Norðmanna
Ég vil leyfa mér að minna á
það í þessu sambandi, að hér var
nýlega á ferð einn af stjórnmála-
leiðtogum Norðmanna og flutti
hér erindi um landsbyggðarmál
Noregs. Margir hv. alþm. hlýddu
á mál hans. Honum fórust m.a.
orð eitthvað á þessa leið:
„Norðmenn segja sem svo, sagði
hann, þ. e. sumir Norðmenn segja
sem svo: Hvers vegna eigum við
að vera að byggja firði og fjalla-
dali norður á Hálogalandi og Finn-
mörk? Þeir gætu alveg eins spurt:
Hvers vegna erum við að byggja
Noreg? Þannig leit þessi merki
Norðmaður á landsbyggðarvanda-
mál síns lands. Og á þessu sviði
eiga Norðmenn og fslendingar við
sama vandamálið að stríða. En
Norðmenn hófust handa um að
leysa sitt landsbyggðarvandamál
á sérstakan hátt með Norður-Nor-
egslöggjöfinni fyrir 13 árum. Á
þessum 13 árum eru Norðmenn
búnir að láta jafnvægissjóði sína
hafa til umráða eftir því, sem haft
var eftir þessum Norðmanni í ís-
lenzkum blöðum hátt á 5. milljarð
ísl. kr., en til viðbótar kemur svo
það fjármagn, sem varið hefur ver
ið til uppbyggingar í einstökum
landshlutum Noregs vegna skatta-
fríðinda, sem þar voru tekin í lög
samtímis jafnvægislðggjöfinni
Þróun byggðarinnar
Eg ætla ekki nú að fara
mörgum orðum um þá gífurlegu
röskun jafnvægis í byggð lands-
ins, sem hefur átt sér stað á und-
anförnum áratugum, hef gert það
áður. En í þessu sambandi vil ég
þó leyfa mér að fara með nokkrar
tölur úr grg. þessa frv. varðandi
þær breytingar, sem orðið hafa á
búsetu landsmanna síðan á árinu
1940 eða um nálega aldarfjórð-
ungsskeið. Er þá miðað við mann-
tal í árslok 1940 og manntal í árs-
lok 1963. Á þessum 24 árum fjölg-
aði landsmönnum úr rúmlega 121
þús. upp í nálega 187 þús. eða um
53,9%. Á sama tíma fjölgaði hér
við sunnanverðan Faxaflóa í Kjal
arnesþingi um 122%. En á Vestur-
landi sunnan Gilsfjarðar fjölgaði
aðeins uim 25,5%, á Svðttrktndi um
21%, á Norðurlandi um 13,2%, á
Austurlandi um 6,2% og á Vest-
fjörðum fækkaði um 22%. fbúum
þeirra 6 bæja og sveitarfélaga, sem
skipulagsmenn telja nú til Stór-
Reykjavík fjölgaði íbúum á þessu
tímabili úr 43 þús. 400 upp í 95
þús. og 400, þ. e. a. s. á þessum
24 árum.
Varhugaverð þróun
Þessi fjölgun hér á höfuðborg-
arsvæðinu hjá okkur er miklu
meiri fjölgun hlutfallslega en
j orðið hefur í höfuðborg Noregs
I eða á höfuðborgarsvæðinu þar síð
! an um aldamót og þýkir þó um
| of þar í landi. f Noregi var í árs-
; lok 1960 íbúafjöldi landsins í heild
3 millj. og 596 þús., en íbúafiöld-
inn á höfuðborgarsvæðinu við
Oslo var um sama leyti 477 þús
og 100 eða rúmlega 13% af þjóð-
inni, en hér er á höfuðborgarsvæð
inu eins og ég sagði áðan, meira
en 50% af þjóðinni. Hér er vissu-
lega um mjög svo varhugaverða
þróun að ræða, ekki aðeins fyrir
fólksfækkunarsvæðin og með fólks
fækkun á hér bæði við beina og
hlutfallslega fólksfækkun, heldur
einnig varhugaverða þróun fyrir
höfuðborgarsvæðið sjálft, sér í
lagi höfuðborgina. Ég hef áður
rætt um það mál hér á hinu háa
Alþingi og það hafa fleiri gert,
bæði innan húss og utan, en vegna
þessarar þróunar er það frv., sem
liér liggur fyrir fram borið.
Sérstök stofnun
Ég kem þá næst að því að lýsa
meginefni þess frv., sem hér ligg-
ur fyrir um sérstakar ráðstafanir
til að stuðla að jafnvægi í byggð
landsins á þskj. 28. Hinar sér-
stöku ráðstafanir, sem hér er um
að ræða, eru samfcv. frv. í því
fólgnar, að komið verði upp sjálf-
stæðri ríkisstofnun, sem annist
þessi mál og beri ábyrgð á fram-
kvæmd þeirra og þessari ríkis-
stofnun Jafnvægis eða Landsbyggð
arstofnun ríkisins verði tryggt fjár
magn, sem um munar til starfsemi
sinnar, að fylgzt verði með þróun
byggðar og atvinnulífs víðs vegar
um land, framfaraáætlanir gerðar
og hinir einstöku landshlutar og
byggðarlög fái aðstöðu og hvatn-
ingu til frumkvæðis í þessum mál-
um. Hér er að verulegu leyti höfð
hliðsjón af þeim ráðstöfunum, sem
gerðar hafa verið í Noregi á þessu
sviði, en þó að .sjálfsögðu miðað
við íslenzka staðhætti.
7 manna nefnd
Ég vil taka það fram, að með
þessu frv. er ekki á neinn hátt
hróflað við gildandi lögum frá
1962 um Atvinnujbótasjóð. Við
fylgismenn þessa frv. gerurn ráð
fyrir, að þau lög standi og Atvinnú
bótasjóður haldi áfram starfsemi
sinni, sem mótazt hefur á sérstak-
an hátt, en sú starfsemi miðar
ekki nema að nokkru leyti að því
marki, sem miðað er að með þessu
frv. f 1. gr. þessa frv. er tilgangur
þess markaður þannig, að hann sé
sá að stuðla að jafnvægi í byggð
landsins rneð rannsóknarstörfum,
áætlunargerð og fjárhagslegum
stuðningi til framkvæmda í þeim
landshlutum, þar sem bein hlut-
falls fólksfækkun hefur átt sér
stað undanfarið eða er talin yfir-
vofandi. Stjórn þeirta mála. sem
hér er um að ræða, er samkv. frv.
falin svonefndri jafnvægisnefnd 7
manna, er kjörnir verði af Alþingi
að loknum alþingiskosningum
hverju sinni. Þessi nefnd er sam-
kv. frv. stjóm jafnvægissjóðs þess,
sem fjallað er um í II. kafla frv.
Gert er ráð fyrir, að jafnvægis-
nefndin komi saman til funda einu
sinni i mánuði hverjum og oftar,
ef þörf krefur. Fundir hennar eru
þá ekki oftar en svo, að jafnaði,
að nm. gætu verið búsettir hvar
sem er á landinu, endá verður
það að teljast æskilegt og gera má
ráð fyrir, að fundir verði ekki allt
af haldnir á sama stað. N. verður
að sjálfsögðu að hafa fastráðna
starfskrafta í þjónustu sinni, enda
ráð fyrir bví gert í frv. Verkefni
n. er samkv. frv., rannsókn á þró-
un landsbyggðar og atvinnulífs í
einstökum landshlutum á hverjum
tíma, skýrslugerð í því sambandi,
áætlunargerð og ráðstöfun fjár úr
jafnvægissjóði. En gert er ráð fyr-
ir, að Framkvæmdabankinn ann-
ist dagleg afgreiðslustörf og reikn
ingshald fyrir sjóðinn.
ÁætlanagerS
í 7. gr. frv.'segir svo:
„Jafnvægisnefnd lætnr, þegar
þörf þykir til þess, gera áætlanir
um framfcvæmdir í einstökum
byggðarlögum, enda séu þær við
það miðaðar, að með þeim sé stuðl
að að jafnvægi í byggð landsins.
Áætlanir þessar skulu að jafnaði
gerðar í samráði við sýslunefnd,
bæjarstjórn eða hreppsnefnd, eina
eða fleiri. Lán og framlög úr jafn
vægissjóði skulu áfcveðin með hlið
sjón af slíkum áætlunum, séu þær
fyrir hendi. En í 14. gr. frv. er
gert ráð fyrir því, að framkvæmda
áætlanir byggðarlaga og lands-
hluta geti einnig orðið til á annan
hátt, að framfcvæmdaaðilar heima
fyrir á þessum svæðinn, sem í hhit
eiga, eigi frumfcvæði að og vinni
að gerð slíkra áætlana og geti
fengið tíl þess fjárhagsstuðning
hjá Jafnvægissjóði að framkvæma
þá vinnu, sem til þess þarf. Gert
er ráð fyrir, að þeir aðilar, sem
hér er um að ræða, getí verið
bæjarstjórnir, hreppsnefndir eða
sýslunefndir og einnig fjórðungs-
þing, þar sem fjórðungssambönd
eru starfandi og skipuð verði af
þessum aðilum framfaranefnd til
að annas't áætlunargerðina fyrir
það svæði, sem um er að ræða. —
Framfaraáætlun heimagerð yrði
síðan lögð fyrir jafnvægisstofnun
ríkisvaldsins. Slík áætlunargerð
heima fyrir mundi hafa mikla
kosti. Hún yrði að jafnaði byggð á
meiri kunnugleika og nánari þekk
ingu á því, hvar skórinn kreppir
að en áætlun fjarlægari landsn.
Og áætlunarstarfið heima fyrir
mundi hafa hvetjandi áhrif og
örva hugkvæma áhugamenn til
dáða. En að sjálfsögðu verða slík-
ar svæðisbundnar framfaranefndir
að geta lagt vinnu í áætlanagerð-
ina og fengið sérfræðilega aðstoð
og til þess er ætlazt, að þær geti
fengið fjárhagslegan stuðning hjá
Jafnvægissjóðnum til þess, ef
jafnvægisnefnd samþyfckir.
Fjáröflun <
Flest þeirra ákvæða, s«n ég nú
hef nefnt, eru í 1. kafla frv. En
í II. kafla eru ákvæði um jafn-
vægissjóðinn, fjáröflun tíl hans
og ráðstöfun þeirra f jármuna, sem
hann ræður yfir á hverjum tíma
til eflingar atvinnulifi og lands-
byggð í samræmi við tilgang frv.
Samkv. 9. gr. frv. er ætlazt til
þesS, að til jafnvægissjóðs renni
fastákveðinn hundraðshhiti 1% %
af tekjum ríkissjóðs ár hvert og
í fyrsta sinn af tekjum ársins 1964.
Miðað við tekjuáæöun fjárl. þessa
árs eru fyrstu tekjur sjóðsins þá
um 40 millj. kr. og saúnkv. fjár-
lagafrv., sem nú liggur fyrir, yrðu
þær 48 millj. kr. á árinu 1965, en
því hærri, sem ríkistefcjur reyn-
ast meiri og yrðu sjálfsagt þegar á
næsta ári talsvert yflr 50 millj.,
vegna þess að gera má ráð fyrir að
fjárlögin verði hærri en frv nú.
Auk þess mundi sjóðurinn „k :ík-