Tíminn - 07.11.1964, Blaðsíða 6

18
LAUGARDAGUR 7. nóvember 1964
indum, er frá líður, hafa nokkrar
og eitthvað vaxandi vaxtatekjur og
í 12. gr. frv. er gert ráð fyrir, að
hann geti tekiö lán til starfsemi
sinnar á iþví sviði sem þar er rætt
um, þ. e. a. s. ef sveitarfélögum
er veitt aðstoð til að koma upp í-
búðum. Þá er og gert ráð fyrir,
að kostnaður við störf jafnvægis-
nefndar þ. á. m. áætlanagerð
greiðist sérstaklega úr ríkiss.ióði.
Ráðstöfun fjármagnsins
í 10., 11. og 13. gr. eru aðalá-
kvæðin um ráðstöfun á fjánmagni
jafnvægissjóðsins samkv. 10. gr.
má veita úr sjóðnum lán til hvers
konar framkvæmda, sem eru til
þess fallnar að dómi sjóðsstjómar
að stuðla að jafnvægi í byggð lands
ins, þ. á. m. til kaupa á atvinnu-
tækjum, enda sé áður leitað álits
hlutaðeigandi sveitarstjómar, sé
hún ekki sjálf umsækjandi. Það er
skýrt fram tekið, að hér skuli
vera um viðbótarlán að ræða, þ. e.
a. s. að lán úr jafnvægissjóði kotni
efcki í staðinn fyrir þau lán, sem
nú tíðkast að veita, heldur til við-
bótar við þau, þar sem þess er
þörf, til þess að af framkvæmdum
geti orðið. Lán jafnvægissjóðs em
þvi áhættulán, enda eðlilegt, að
þau séu það. f frv. er ekki ákvæði
um lánskjör, lánsupphæðir eða
lánstíma. Allt slíkt teljum við, a.
m. k. fyrst um sinn, verða að vera
á valdi jafnvægisstofnunarinnar
sjálfrar og þær reglur um útlánin
verði að mótast af þeirri reynslu,
sem hún fær í starfi sínu. Sérstak
lega er fram tekið, að >-ita megi
sveitarfélögum lán til að koma
upp íbúðum. Það má ekki eiga sér
stað framvegis, að landssvæði, sem
eiga í vök að verjast, missi af
fólki vegna skorts á íbúðarhús-
næði, t. d. sérmenntuðum mönnum
eða kunnáttumönnum í verkleg-
uim efnum, en því m}ður hefur
slíkt átt sér stað og núverandi
lánastofnanir taka ekki tillit til
slíks. í frv. er þó ekki eingöngu
gert ráð fyrir lánastarfsemi, held-
ur einnig óafturkræfum framlög-
um, en til þess að veita slík fram-
lög er gett ráð fyrir, að þurfi auk-
inn meiri hluta í jafnvægisnefnd-
inni. En þessi óafturkræfu fram-
lög mundu koma til greina, þar
sem líklegt þykir, að ekki gæti
orðið um endurgreiðslu að ræða.
Sérstakir sjóöir
Þá vil ég vekja athygli á því, að
í 15. gr. frv. er gert ráð fyrir þeim
möguleika, að jafnvægisstofnunin
geti, ef sérstaklega stendur á,
gerzt meðeigandi í atvinnufyrir-
tæki, sem hún telur nauðsynlegt
að koma á fót, ef ekki reynist
unnt að stofna fyrirtækið á annan
hátt, enda séu einnig aukinn
meirihluti a.m.k. því samþykkur
í n. í norsku jafnvægislöggjöfinni,
sem ég nefndi áðan, eru einmitt á-
kvæði, sem að þessu lúta og
norsku jafnvægissjóðirnir hafa
gert töluvert af því á undanförnum
árum að gerast meðeigendur í slík
um fyrirtækjum. Einnig vi1 ég
vekja athygli á ákvæðutn 13. gr.
um sérstaka jafnvægissjóði í ein-
stökum byggðarlögum eða lands-
hlutum. Greinin fjallar um það, að
á nánar tilteknn landssvæði sé
hægt að koma upp sjálfstæðri jafn
vægisstarfsemi á þann hátt. að
þetta landssvæði fái til ráðstöfun-
ar sinn hluta af allsherjarsjóðn-
um, en njóti þá ekki stuðnings af
honum með öðrum hætti. Þetta
miðar, eins og ákvæði 14. gr um
framfaranefndir að því að örva
frumkvæði og framkvæmdagetu
heima fyrir í hverjum landshluta
í samræmi við tilgang frv., enda
hafi hinir sérstöku jafnvægissjóð-
ir, er til kemur hlotið löggildingu
jafnvægisnefndar. Gert er ráð fyr-
ir, að þeir aðilar, er að slíkum
sjóðum standi, útvegi sjálfir nokk
urt viðbótarfé heima fyrir til starf-!
semi sinnar eða leggi fram á þann
hátt fé, setn þeir geti ráðstafað
til framkvæmda í þágu atvinnu-
lífs til eflingar byggðinni á hiutað-
eigandi svæði.
Þá vil ég að lokum vekja athygli
á 16. gr. frv. Þar segir svö, að þeg-
ar komið er upp atvinnufyrirtækj-
um með fjárhagslegum stuðningi
ríkisvaldsins, skuli ríkisstj. leita á-
lits jafnvægisnefndar um staðsetn
ingu þeirra. Þetta á að sjálfsögðu
eigi sízt við um fyrirtæki eða
stofnanir, sem ríkið sjálft á eða
rekur á sviði atvinnulífsins og
ætti í framkvæmd einnig að eiga
við ýmsar aðrar opinberar stofnan-
ir, þótt eigi þyki hér henta að
setja um það almenna reglu, þar
sem sumar af slíkum stofnunum
hljóti að vera tengdar við ákveðna
staði t. d. höfuðborgina. Þetta á-
kvæði, eins og fleiri í þessu frv.
styðst við erlent fordæmi frá lönd-
um, sem tekið hafa upp jafnvægis-
starfsemi, en þar er að því stuðl-
að af hálfu rikisvaldsins á ýmsan
hátt, að atvinnufyrirtæki, sem eru
að hefja starfsemi sína, yrði að
auka með nýrri fjárfestingu, starfi
fremur í þeim byggðarlögum. sem
höllum fæti standa, en i hinum
stærstu borgum eða umhverfi
þeirra.
Bráðabirgðaáæflun
f ákvæði til bráðabirgða er og
ákvæði, sem ástæða er til að nefna
sérstaklega. Þar er svo fyrir mælt,
að jafnvægisnefnd skuli þegar eft-
ir gildistöku 1. gera bráðabirgðaá-
ætlun um sérstaka aðstoð við þau
byggðarlög, sem nú þykir sýnt, að
dregizt hafi aftur úr og hætta er
á, að eyðist, þó því aðeins, að það
geti talizt vel viðunandi náttúru-
skilyrði til atvinnurekstrar og
verja til þeirrar aðstoðar allt að
þriðjungi af tekjum sjóðsins, sem
óafturkræfu framlagi næstu 3 ár.
Sum byggðarlög virðast nú þannig
á vegi stödd, að hafa verði hrað-
ann á, ef þær sérstöku ráðstafan-
ir, sem þjóðfélagið kann að vilja
gera þeim til aðstoðar, eiga ekki
að verða um seinan og leyfi ég
mér að vísa til grg. frv. og þeirra
fundasamþýkkta, sem þar'er getið
um í því sambandi.
Um einstök efnisatriði þessa
frv. og rök fyrir þeim leyfi ég mér
að öðru leyti að vísa tfl grg , sem
fylgir frv., svo og þess, sem áður
hefur verið um þetta mál rætt hér
á hiiiu háa Alþingi.
Frv. að mestu leyti sama efnis
og þetta hefur þegar verið flutt á
tveim undanfömum þingum, en
því miður ekki náð fram að ganga.
Nú sýnist mér hins vegar ýmis-
legt benda til þess, að nýtt við-
horf hafi skapazt til þessara mála
og meiri skilningur en fyrr á hinni
aðkallandi nauðsyn þess, að sporn
að sé gegn því með skipulögðu á-
taki, sem um' munar, að þjóðin
leggi meiri eða minna hluta af
landi sínu í eyði. Það er nokkuð
áberandi stundum í fari okkar fs-
lendinga og sérstaklega um þessar
mundir að gefa gaum að þvf, sem
aðrar stærri þjóðir hafast að og
fara eftir einhvers konar heims-
tízku í meðferð þjóðmála. Og nú
vill svo vel til, að hægt er að
benda á það þessu máli til stuðn-
ings, að ekki aðeins frændur vorir
Norðmenn, heldur og ýmsar aðrar
þjóðir hér í álfu hafa nú í seinni
tíð talið sér nauðsynlegt að taka
landsbyggðarmál sitt til sérstakr-
ar meðferðar og gert í því sam-
bandi ýmsar mikilsverðar ráðstaf
anir í löggjög og stjórnarframkv.
Við, sem að þessu frv. stöndum
höfum undir höndum upplýsingar
um opihberar ráðstafanir þess efn-
is frá 7 Norðurálfulöndum auk
norsku jafnvægislöggjafarinnai —
Þessi löggjöf er að sjálfsógðu
með ýmsu móti, enda staðhættir
mismunandi, en eitt er nér alls
staðar sameiginlegt, að i henni, þ.
e. a. s. í löggjöfinni er ákvæðið,
TÍEVBINN______________
að þjóðfélögin hafi hönd í bagga
um það, hvernig löndin byggist á
komandi tímum og leggi fram til
þess mikla fjármuni til að koma
í veg fyrir, að hin blindu lögmál
fjármagns og viðskipta verði yfir-
sterkari félagslegum og þjóðleg-
um sjónarmiðum
Frakkar
í Frakklandi hefur verið gerð
10 ára áætlun um flutning ýmiss
konar ríkisstofnana burt frá höfuð
borginni og um að dreifa starfsemi
einstakra stofnana um landið At-
vinnufyrirtæki, sem flytja starf-
semi sína a. m. k. 200 km. út fyr-
ir París eða út í Græna beltið,
sem svo er nefnt, fá sérstaklega
hagstæð lán í Frakklandi. Árið
1960 var talið, að búið væri að
flytja á þennan hátt um 600 at-
vinnufyrirtæki, sem höfðu 170
þús. manns í vinnu. Tvær stórar
bifreiðaverksmiðjur með 25—30
þús. menn voru t. d. fluttar vestur
í Bretaníu.
Á Ítalíu hefur verið stofnaður
sérstakur uppbyggingarsjóður fyr-
ir Suður-Ítalíu og sérstakur upp-
byggingarsjóður fyrir Suður-Ítalíu
og sérstakar uppbyggingaráætlan-
ir gerða á vegum ríkisins fyrir
Sardiniu og Sikiley.
Bretar
í Bretlandi er nú skráð á upp-
byggingaráætlun um 300 svonefnd
uppbyggingarsvæði víðs vegs> um
Bretland, strjálbýl landssvæð: eða
landssvæði, þar sem koma þarf
upp nýjum atvinnugreinum í stað
annarra úreltra, svo og útborgar-
svæði til að létta á London og öðr
um stórborgum. Á þessum upp-
byggingarsvæðum hefur ríkið
siálft, brezka rfkið, látið koma
upp fjölda atvinnu- og framleiðslu
stöðva, seen leigðar eru út eða síð-
ar seldar og einnig að atvinnufyr-
irtæki kosta mjög opinberu háu
framlagi, ýmist beinu eða 1 formi
skattgjalds eða afsláttar vegna
fjárfestingar á þessum svæðum.
Nánari ákvæði um þessi framlög
í Bretlandi eru í nýrri löggjöf frá
brezka þinginu á árinu 1963.
í Svíþjóð vann nefnd að þessuir
málum á árunum 1959—1963 og
gerði till. um að verja miklu fé
til uppbyggingar svonefndra þró-
unarsvæða í Svíþjóð. Þar er m.a.
gert ráð fyrir sérstöku og lægra
rafmagnsverði í nyrzta hluta Sví-
þjóðar og athyglisvert fyrir okkur
hér á íslandi, en hér — það nú
svo, að hin strjálbýlli héi srð grefða
hæst verð
í Svíþjóð hafa verið uppi
og gerðar af opinberum aðilum á-
kveðnar till. á áætlunum um flutn
ing opinberra stofnana og starfs-
manna burt úr höfuðborgunum, þ.
e. a. s. stofnana, sem ebki er talið
nauðsynlegt, að séu þar. Viðfangs-
efni stórþjóðanna á meginlandinu
eða á Bretlandseyjum eru að sjálf
sögðu ólík okkar viðfangsefnum
og við getum ekki sniðið ofckar
löggjöf eða framkvæmdir nema
að nokkru leyti eftir fordæmum
þeirra. En það, sem athyglisverð-
arst er í þessu sambandi er sú
grundvallarhugsun, sem nú hefur
fest rætur í mörgum löndum, að
þjóðfélagið getur ekki látið sér ó-
viðkomandi staðsetning lands-
byggðarinnar eða staðsetning at-
vinnu og fjár.
Að samanþjöppun eða centraliser
ingu á litlum landssvæðum verði
að vera takmörk sett. Hin nýja og
vaxandi samgöngutækni er þegar
farin að skapa nýja og áður ó-
þekkta möguleika í þessu sam-
bandi. Margt bendir til þess, að
hér sé um að ræða eitt höfuðvið-
fangsefni þjóðfélaganna á kom-
andi tímum og þó er það e t. v.
hvergi eins aðkallandi og tiér að
taka þetta viðfangsefni föstum tök
um og hef ég áður vikið að þeim
ástæðum.
Má ekki dragast
Eins og ég sagði áðan, eru ár-
legar tekjur jafnvægissjóðs miðað
við sennilega afgreiðslu fjárl.
1965 að líkindum eitthvað kring-
um 50 millj. kr. eða rúmlega það
samkv. þessu frv. Þetta er ekki
mikið fjármagn miðað við þau
verkefni, sem fyrir hendi eru, en
miklu skiptir, að ekki sé lengur
dregið að hefjast handa. Jafnvæg-
isstofnunin þarf að komast á fót
sem fyrst. Framkvæmdastjóri
norsku jafnvægisstofnunarinnar
sagði hér á dögunum að ráða-
menn í Noregi vildu stöðva fólks-
flóttann úr dreifbýlinu, stöðva
strauminn, eins og hann orðaði
það. En getum við stöðvað þenn-
an straum, spurði hann og spurn-
ingunni svaraði hann sjálfur á
þessa leið: „já, við getum það, þ.e.
a.s. við Norðmenn getum það ef
við viljum.“
Við fslendingar getum það líka,
ef við viljum. Þjóðfélagið getur
gert þær ráðstafanir, sem til þess
þarf, að ísland verði áfrahi byggt
land. Hér er fyrst og fremst um
að ræða rétta drefingu þess fjár-
magns, sem þjóðfélagið getur ráð-
ið yfir, til þess að skapa fram-
leiðslumöguleika, íbúðir og það,
sem til þess þarf að lifa menning-
i arlífi nútíðar og fraimtíðar um
! landið allt. Jafnvægisstofnunin á
að verða þess um komin að leggja
til það fjármagn, sem á vantar,
þegar búið er að fara hinar venju-
legu leiðir. Hún á að geta lagt
það lóðið á vogarskálina, svo úr-
slitum ræður. Hún á að hafa varð-
stöðu, skynsamlega forsjá.
Það getur verið, eins og Carl-
sen sagði um daginn, að þetta
kosti eitthvað. Við megum ekki
láta okkur bregða í brún, þó að
það kosti eitthvað fyrir svona
litla þjóð að vera sjáífstætt ríki
og eiga landið og kann að reynast,
eins og skáldið sagði, dálítið dýrt,
a.m.k. um stundarsakir, að vera
íslendingar, en það kynni þó að
reynast dýrara fyrir afkomendur
okkar að vera það ekki.
Fjölgun á 23 árum: 54%
Síðustu 23 árin hefur þjóðinni
eins og ég sagði áðan, fjölgað um
nálega 54%. Ef gert er ráð fyrir
sömu fjölgun hlutfallslega áfram
og litið 23 ár fram í tímann til
ársloka 1988, ættu íbúar landsins
þá tð vera rúmlega 100 þús. fleiri
en þeir eru nú. Þegar rætt er um
að skipuleggja landsbyggðina, er
spurningin fyrst og fremst þessi:
Hvar verða heimili þessara 100
þús. íslendinga, sem bætast við í
landinu á þessum 23 árum? eða
á einhverjum styttri tíma eða
lengri tíma ef menn vilja svo vera
Iáta. Það er hægt að hugsa sér, að
allur þessi mannfjöldi eða mestur
hluti hans safnist saman á höfuð-
borgarsvæðinu. En í sambandi við
allan þennan mannfjölda eru líka
möguleikar til að efla byggð i öll-
um ladshlutum, og það er það, sem
þjóðfélagið þarf að stefna að.
Náttúrugæðin eru víða. Landbún-
aðurinn í sveitunum ætti að geta
tekið á móti miklu meira fólki en
við hann vinnur n úþrátt fyrir
aukna tækni.
Þéttbýliskjarnar
Á 19. og 20. öld hafa myndazt
víðs vegar um land rúmlega 70
þéttbýlisstöðvar fyrir utan höfuð-
borgina og stærstu kaupstaðina,
sem teljast nokkur þúsundir
manna hver. Flestar eru þessar
þéttbýlismiðstöðvar við sjóinn, en
nú i seinni tíð eru þær einnig að
myndast í sveitum, á krossgötum
í sambandi við verzlun og fleira.
í kringum skóla, á jarðhitastöð-
um o.s.frv. Þessi byggð öll eða
mestöll hefur vaxtarskilyrði, ef
rétt er að henni búið, en þó mís-
jafnlega góð og slíkir staðir geta
orðið fleiri. ísland mun á næstu
áratugum eignast mannafla til að
geta gefið hinum mörgu þéttbýlis-
stöðum nýtt líf og jafnframt til að
efla sveitirnar og fá stóra kaup-
staði eða bæi, t.d. ein neða tvo í
hverjum landshluta. Að þessari
þróun er jafnvægisstofnuninni,
sem þetta frv. fjallar um, ætlað að
vinna. Um það þarf hún að hafa
samráð við reynda menn og ser-
fróða á ýmsum sviðum. Hún þarf
að byggja á því, sem fyrir er, en
jafnframt hafa auga fyrir nýjum
viðhorfum, nýjum möguleikum.
Nútímafólk hér á landi vill, eins
og annað nútímafólk, verkaskipt-
ingu og fjölbreytni. Sjávaraflinn
mun enn um hríð reynast drýgstur
til eflingar hinum mörgu, smáu
þéttbýlisstöðum við sjóinn ng al-
veg sérstaklega þegar farið verður
að nýta hann betur/ til mpnnsldis
en nú er gert. Og íslenzkur land-
búnaður kann að eiga sér meiri
markaðs- og vaxtarmöguleika en
nú er almennt viðurkennt. En ís-
lendingar eru líka iðnaðarþjóð og
hafa raunar alltaf verið. Innlend
hráefni og alþjóðleg gerviefni
opna sjálfsagt ýmsar nýjar leiðir.
Ekki er það ólíklegt,' að gamall
íslenkur heimilisiðnaður, þjóðleg
handavinna eða listmunagerð eigi
eftir að veita mörgum vetrarat-
vinnu, e.t.v. ekik svo mjög — og
sveitaheimilum eins og fyrr, aeld-
ur í þorpum og bæjum, þar sem
veturinn er nú hjá mörgum dauð-
ur tími heima. í sumum löndum
er heimilisiðnaður og ferðamanna-
þjónusta nátengdar atvinnugrein-
ar. Og þegar sá draumur rætist,
að hafizt verður handa um stór-
virkjun fallvatna til framleiðslu-
aukningar, er þar um að ræða
mikla, óvenjulega möguleika tll
að auka jafnvægið milH landsbluta
og það værí stórslys í skipulags-
málum landsbyggðar, ef þeir mögu
leikar væru látnir ónotaðir, ef mýtt
fjármagn á þessu sviði væri látið
ýta undir öfugþróun í stað þess
að stuðla að jafnvægi.
Það er von okkar flm., að sá
tími nálgist, að það málefni, sem
við berum hér fram, hljóti nauð-
synlegt fylgi hér á hinu háa Al-
þingi. Ég geri ráð fyrir ,að ýmsir
hafi sannfærzt um það nú í seinni
tíð, að hér er bent á hina réttu
leið. Við erum að sjálfsögðu reiðu-
búnir til að ræða um þær breyt-
ingar á þessu frv., sem til bóta
mætti verða. Þegar íslenzk jafn-
vægisstofnun kemst á fót, verður
þar um að ræða .tákn þess, að með
vaxandi fólksfjölda renni hér. upp
ný landnámsöld en ekki landeyð-
ingaröld. Við íslendingar erum um
þessar mundir staddir á þeim ör-
lagastað, þar sem skilur milli
feigs og ófeigs, því að þjóðin hirð-
ir ekki um að láta landið stækka
sig eða smækka að eilífu.