Tíminn - 19.11.1964, Blaðsíða 3

3
FIMMTUDAGUR 19. nóvember 1964
TÍiyilNN
HEIMA OG HEIMAN
EFTIR ÓSIGURINN
JHM-Washington.
Forsetakosningarnar eru nú
yfirstaðnar, og Lyndon vann,
nokkuð sem margir bjuggust
við. Flestir eru ánægðir með
úrslitin, eins og þau sjálf gefa
svo glögglega til kynna. Menn
vita, að forsetinn á eftir að
standa sig vel í Hvíta Húsinu,
og eins og málin standa í dag,
fjögur óvenju björt ár eru
framundan. Þar sem flestir
menn hafa svo mikið traust á
Johnson, hafa þeir litlar
áhyggjur af því, sem gerist hér
í Washington. Heldur ræða
menn nú af miklum áhuga
um framtíðarhorfur republik-
anaflokksins.
Það má líkja republikana-
flokknum við nýbrunnið hús,
þar sem enn rýkur úr glæðun-
um og fáir sleppa lifandi út, en
þeir, sem sluppu voru illa á sig
komnir. Alþjóð fínnur til með
republikönum eftir útreiðina,
sem þeir fengu frá demókröt-
um í þessum sögulegu kosning-
um, en sumir bæta við, að þetta
sé gott á þá fyrir að útnefna
Goldwater sem forsetaefni.
Fréttamaður Tímans hefur
ferðast víða um Bandaríkin í
sumar og haust,, og varð all-
staðar var við að fólk hafði
mikinn áhuga á að sjá, hvað
myndi henda republikana í
þessum kosníngum og hvað
myndi gerast eftir konsingarn-
ar, þó sérstaklega ef Goldwat-
er tapaði illilega. Það var hálf
ömurlegt að fylgjast með þv'
á flokksþingi republikana í
San Francisco hvernig Gold-
wateristar tóku öll völd flokks-
ins, á meðan hinir eldri
og þekktari leiðtogar, eins
og t.d. Rockefeller, Romney og
Scranton fundu sjálfa sig „á
götunni." En það er samt enn
ömurlegra að fjá, hvernig
flokkurinn lítur út í dag, al-
gjörlega forystulaus og í þús-
und molum, eins og kristals-
kúla, sem fallið hefur í gólfið
og enginn veit hvar byrja skal
að líma saman.
Menn vissu að ef Goldwater
tapaði illilega, myndi tapi hans
fylgja bylting innan flokks-
ins, og það mjög fljótlega eft-
ir kosningar. Samt datt eng-
um til hugar að það myndi
vart líða nema um tólf tímar
frá því að síðasta kjörstað væri
lokað þar til að átökin innan
flokksins myndu hefjast.
Stjórnmálafræðingar sögðu að
ef Goldwater fengi 45 prósent
eða meir af atkv. Þá héldi
hann eflaust völdunum innan
fiokksins, og fengi jafnvel aft-
ur útnefninguna áríð 1968.
Færi aftur á móti svo að hann
fengi minna en 40 prósent þá
yrði honum sparkað og hinn
frjálslyndari hluti flokks-
ins myndi reyna að ná völdum
á ný. Þessi spádómur reynd-
ist réttur, og t.d. hefur Nixon
þegar sagt að Goldwater yrði
fljótlega ýtt til hliðar eins og
„heítri kartöflu". Nokkrir
republikanar hafa gefið það til
kynna að þeir vilji tosna við
formann allsherjanefndar
flokksins, Dean Burch. Gold-
water hefur aftur á méti sagt
hér í Washington að þess yrði
ekki þörf, þai sem Burch væri
mjög fær formaður.
Eitt virðist vera staðfest og
það er að menn kusu ekki allir
Johnson, vegna þess að þeír
hefðu meira álit á honum en
Goldwater. Heldur kusu nokkr-
ar miljónir republikana á móti
Goldwater, með því að kjósa
Johnson. Þetta varð til þess að
margir góðir republikanar, sem
voru í framboði, náðu
ekki kosningum í nokkuð mörg
um ríkjum. Þar á meðal voru
menn, sem flokkurinn þarf nú
nauðsynlega á að halda, ef efla
skal eininguna og stefnuna. Á
meðal þessara manna voru t.d.,
Kenneth Keating, öldungadeild
armaður frá New York, Robert
Taft jr., sem var í öldunga-
deildarframboði í Ohio, Carles
Percy, sem var í ríkisstjóra-
framboði í Illinois, og svo
mætti lengi telja. Sá maður á
meðal republikana sem vann
glæsilegan sigur var George
Romney, ríkisstjóri í Michigan,
og varð þar af leiðandi núm-
er-eítt-maður flokksins með til
liti til næstu forsetakosninga.
Romney hefur verið mjög góð-
ur ríkisstjóri, en átti samt á
hættu að ná ekki endurkjöri
vegna meirhluta Johnsons í
Michigan og eins vegna þess
að Romney hafði œtíð neitað
að styðja Goldwater.
Um leið og kosningín var
yfirstaðin byrjuðu innbyrðis
átök um hver ætti að verða
leiðtogi flokksins, og meðal
þeirra sem hafa áhuga,
má finna, Nixon, Goldwater,
Scranton, Rockefeller, Romney
og marga fleiri. — Richard Nix
on hefur hagað sér þannig upp
á síðkastið, að menn komast
ekki hjá því að taka eftir til-
raunum hans til að komast í
sviðsljósið á ný, þrátt
fyrir það, að hann segist að-
eins vilja hjálpa til ,,á bak við
tjöldin“. Nixon var fijótur að
finna að við hina ýmsu leið-
toga flokksíns, og benda
á galla þeirra, og eftir að hafa
farið yfir leiðtogalistann, þá
var enginn eftir nema Nixon
sjálfur. Nixon hefur m. a.
sagt: „Það eru pólitískar
reglur um það, að þeir, sem
ekki taka þátt í kosning ibar-
áttunni geta ekki talizt vera
leiðtogar flokksins." Hér átti
hann við menn eins og Keat-
ing, Romney og fl. sem neituðu
að styðja Goldwater.
Rockefeller og aðrir framá-
menn republikana voru fljótir
að svara ásökunum Nixons.
Rockefeller sagði að þessar
ásakanir Nixons hjálpuðu lít-
ið „til að efla eininguna" inn-
an flokksins, og bætti því við
að hér væri aftur á móti „tæki-
færi til að endurbyggja repu-
blikana sem sterkt stjórnmála
legt vald í miðkvísl hins banda
ríska þjóðlífs". Scranton, ríkis-
stjóri, talaði um „algert tap“
og sagðist vita að „fólk sem
ætíð kysi republikana, hefði
nú snúið við þeim baki —
hvers vegna það gerði það, þá
er eitt vist að þetta fólk var á
móti frambjóðendum flokks-
ins, og nú krefst það breyting-
ar“. Romney sem ætíð hefur
verið mjög gætinn í sínum póli
tísku gjörðum hefur látið sér
nægja að senda skeyti til
Smylie, ríkisstjóra í Idaho, en
hann er formaður félags repu-
blikanskra ríkisstjóra. í skeyti
þessu segir m.a.: „Ég álít að
víð, sem erum ríkisstjórar og
republikanar, ættum að halda
með okkur fund í byrjun des-
embermánaðar, sem er mjög
nauðsynlegur til þess að við
sem hópur getum ákveðið
hvernig við bezt getum unn-
ið að eflingu flokksins.'' Ýms
ir aðrir flokksmenn hafa látið
í ljós skoðanir sínar og hvern
ig bezt megi endurbæta stefnu
skrána og um leið auka ein-
inguna. Goldwater hefur sjálf
ur í hyggju að hafa sín áhrif
á flokkinn, og hefur m.a. sagt:
„Þar sem ég er atvinnulaus
maður frá og með þriðja janú-
ar n.k., hef ég nógan tima til
að einbeita mér fyrir þennan
flokk, fyrir stefnu hans, og fyr-
ir stjórn hans, og það er ein-
mitt það, sem ég hef hugsað
mér að gera“.
Margir flokksmenn hafa
hvatt flokksbræður sína til að
taka lífinu með ró svona fyrstu
vikurnar, og leyfa öllum að
jafna sig eftir erfiða, en árang-
urslitla baráttu, en byrja svo
á fullum krafti að endurbyggja
flokkinn í janúar. Það verður
mjög athyglisvert að fylgjast
með atferli republikana næstu
vikurnar, þar sem það ætti að
gefa mönnum góða hugmynd
um, hvort íhaldsstefna Gold-
waterista verði útskúfuð, eða
hvort frjálslyndir nái aftur
völdum. Ef Goldwater-liðinu
tekst að halda völdum enn um
sinn, mun það eflaust leiða af
sér algeran klofnin meðal
republikana. Slíkur klofning-
ur myndi hafa mjög alvarleg
áhrif á hið bandaríska tveggja-
flokkakerfi.
Það verður erfitt líf fram-
undan hjá republikönum, ekki
bara vegna þess að Goldwater
tapaði kosningunni, heldur
einnig vegna þess hve margir
góðir og mikilvægír republik-
anar töpuðu sínum eigin kosn-
ingum vegna Goldwaters.
Þessi sundrung mun einnig
auka vald stjórnarinnar í Wash
ington, þar sem republikanar
geta ekki veitt mikla mótstöðu
í sambandsþing. fyrst um sinn.
Þessí kosning undirstrikaði
það, sem fram kom í kosning-
unni 1936, þegar bandaríska
þjóðin afneitaði íhaldsstefnu
þeirri, sem Goldwater var aft-
ur að bjóða upp á í ár. Þjóð-
in vill heldur þá stefnu sem
frjálslyndir republikanar og
hægri sinnaðir demókratar
hafa boðið upp á síðustu ára-
tugina. Hefði einhver frjáls
lyndur republikani eins og t.d.
Rockefeller eða Romney verið
á móti LBJ, þá hefði sá síðar-
nefndi ekki unnið með slíkum
meirihluta.
Það er kalt í kotinu hjá repu
blikönum þessa dagana og
skammdegið verður langt hjá
þeim í ár. Þetta kennir þeim
eflaust að byggja nýtt og
betra hús, þar sem ekki kemur
kul inn um hverja rifu, og
þangað sem fleirí landsmenn
vilja koma til að sækja sér
hlýju og öryggi.
Hryggðarmyndin höggvin í stein
Eg vil fá þessa hryggðarmynd alegna i stein svo a3 ég gleymi henni aldrei.
Á VlÐAVANGI
„Jafnvægi í fram-
kvæmd/'
Hjörtur E. Þórarinsson bóndi
á Tjönn í Svarfaðardal, .Kar
athyglisverða grein í Dag ara
jafnvægismálin, nýlega, og seg-
ir m.a.:
„Allir virðast vera á einu
máli um, að æskilegt sé að
koma á meira jafnvægi í byggð
landsins og trúin á, að það sé
raunverulega hægt með skipu-
legum aðgerðum, hefur sýni-
lega aukizt til muna. Þetta ef
blessað og gott, svo langt sem
það nær og nauðsynlegl skil*
yrði fyrir raunhæfum fram-
kvæmdum, sem vonandi sigla f
kjölfarið. Á því er enginn vafi,
að fordæmi annarra þjóða,
einkum Norðurlandaþjóða,
veldur mestu um, að farið er
að hugsa og ræða þetta af
meiri alvöru en áður.
En frændur vorir á Norður-
löndum eru fyrir Iöngu komn-
ir af umræðustiginu og yfir í
kröftugar aðgerðiir, eins og við
höfum nýlega fengið fréttir af
frá Noregi.“
Dæmi frá Svíþjóð
„En í Svíþjóð er líka unnið
kappsamlega að því, að stöðva
straumÍTOi úr útkjálkahéruð-
um til hinna eftirsóttari staða
í stóiru borgunum eða nágrenni
þeirra.
Gotland heitir eyja ein stór,
langt úti fyrir austurströnd
Svíþjóðar sunnanverðri. Hún
er sérstök sýsla í sænska rík-
inu, Iíkt og Vestmannaeyjar
hjá okkur. í háa herrans tíð
hefur atvinnuástandið verið
dauft á eynni, svo að fólk,
einkum ungt fólk, hefur leitað
til meginlandsins í atvinmuleít.
Á árunum eftir 1950 kvað
svo ranimt að, að meira en
þúsund manns fluttu burt ár-
lega, eða um það bil þrír á
hverjum degi til jafnaðar. Öll-
um má Ijóst vera hvaða áhrif
slíkt hefur haft á 50 þús.
manina samfélag, enda var
íbúabalan orðin lægri en hún
var 1880, og menn tóku að ótt-
ast, að eyjan fætri í eyði að
mestu.
En þá var hafizt handa um
björgunarstart. Margir góðir
kraftar, bæð’ af opinberri
hálfu og ewistaklingar, gerðu
sameiginlegt og skipulegt átak
til að bæta atvinnuástandið. Á
örfáum árum tókst að koma
upp mörg hundruð nýjum
vinnustöðvum. sumum mjög
smáum, öðrum stórum.
Og nú ar svo komið, að fleira
fólk ffvzt til Gotlands frá meg-
inlandinu, heldur en fer það-
an, þvi margir brottfluttir Got-
lendingar liverfa heim aftur
þegar þeir fá fréttir af hinu
ágæta atvi'nnuástandi í hcima-
byggð sinni.
Sérstaklega er talað um
stóra verksmiðju. sem sím-
tækjaframlciðendur, L. M. Er-
iksson og Co. hafa byggt á
eynni. En þetta geysistóra
firma kvað hafa gcrt það að
verksmiðjum sínum sem mest
um alla Svíþjóð, og telur sig
ekki tapa á því. Þá hefuir
sements- og kalkframieiðsla
veríð efld til mikilla muina,
en Gotlendingar eru svo
heppnir að eiga ' jörðu óþrjót-
andi birgðir af afbragðs kalk-
steini. Sænsk klæðagerðar-
firmu hafa sett upp útibú á
Framhald á 14. síðu.
/