Alþýðublaðið - 28.01.1955, Blaðsíða 5

Föstudagur 28. janúar 1955.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
5
Á ÞVÍ HBRRANS ÁRI 1891
var haldinn í Westminster í
London fundur jafnaðarmanna,
sem á margan hátt yar merki-
legur. í ræðustólnum talaði ó-
þekktur ungur maður, sem
heillaði tilheyrendur sína með
leiffrandi mælsku, napri
fyndni og háði. Varð hann
heimskunnur rithöfundur og
hlaut bókmenntaverðlaun Nó-
bels árið 1925, 34 árum síðar.
í salnum sat miðaldra maður
glæsilega klæddur, með blóð-
rauða nellíku í hnappagatinu.
Hann var algjör andsfæða við
aðra áheyrendur í salnum. en
það var venjule?t alþýðufólk.
felætt gráum slijtnum fötum.
Þessi maður var á þeim tíma
einn af vinsælustu og mest um
töluðu rithöfundum í Englandi.
Var hann vinsæll gestur í
samkvæmissölum Lundúna og
hrókur alls fagnaðar, bar sem
hann var staddur. Er hinn
ungi maður hafði lokið máli
sínu. bað hinn tiainklæddi
maðu” um orðið. Fékk hann
það. Öllum til stórrar undrun
ar hyllti hann jamaðarstefn-
una, í henni byggi sá endur
nýjunaykraftur, sem veröldin
þarfnaðist. Hann -lofaði hinn
óþekkja unga mann fvrir ræðu
sína os lýsti því vf.r. að hann
væri borinn til mikilia afreka.
Pyngiu sína tæmdi hann og
sagðist gefa peningana t'.l þess
að stvrþia jafnaðarst.efnuna.
Lofaði hann að láta bráðlega
í ljós trú sína á iaínaðarstefn
unni með rifgerð. sem gefin
yrði új á vegum forlags hans.
Rolf Lövaas:
r
Fyndni og gagnrýni.
Hinn ung: ræoumaður á
þessum merkile>7a fundi var
GeorPa Berna’’d Shaw. Hið
tízku^iædda skáld f salnum
var Ó=oar Wilde, en hans hef
ur nvlesa v-enið minnzt í til-
efni af bví. að hundrað ár voru
liðin frá fæð'npn hans. Það er
lítt kunnuet. að Ó.scar Wilde
var fyl.gismaðu” jafna8ar«"'| #n
unnar. Margir munu eis?a erf-
itt með að trúa bví, að hann
hafi verið jafnnðarmoður. Það
er af bví. að Wilde er þekkt-
asta skáld fvndinna og elæsi
legra eamanleikia. en efnið i
bá sótti hann í hið áhvgsiu-
lausa og hégómlega líf heldri
fólksins. Það er ennfremur
kunnugt, að þepar Wilde var á
frægðartindi sínum, var hann
einmitt vndi be.ssa heldra
fólks. Það er rér.t að Wilde
velli sér í samkvæm.slífi yfir-
stéttarinnar eins og fiskur í
vatni. bví hann var veikur fyr
ir óhófi og skarti í jafn ríkum
mæli og hann naut lista og
andlegra verðmæta. En hann
sá í gegnum samkvæmisfélaga
sína og skildi hversu mikils
virði eða Lítils þeir voru sem
menn.. Honum . geðjaðist að
ytra skrauti þeirra og sfássi;
e-n lét aldrei eitt augnablik
blekk.iast af því. Hann fyrirle:t
þá fvrir heimsku beirra og yfir
borðshátt, hégómaskap þeirra
og. sleikjuskap. Að svo miklu
leyti lýsa gamanleikir hans af
stöðu hans td yfirstéttanna,
þeir lýsa í senn kærulevsisleg
um glæsibrag óhófslífsins og
þverbrestum í fari óhófs-
manna. i 1
Samáð með alþýðu.
Það má ef til vill segja um
Óscar Wilde, að þekking hans
á alþýðunni hafi skapað hjá
honum mikla samúð með
henni. En hann hafði enga per
sónulega þekkingu á alþýð-
unni og lífsviðhorfi hennar. og
því gat hann ekki skrifað leik
rit um hana og hennar lífs-
viðhorf.
Aft.ur á móti birtist samúð
hans með hinum undirokuðxi
og þeim. sem minni máttar eru
í þjóðfélaginu enn skýrar í
ævintýrum hans. Söguhetjan
í hinum fögru og skáldlegu
ævintýrum er hmn fátæki
fiskimaður og hin einmana
saumakona. í ævintýrinu um
kongssonin, sem er ein áf feg
urstu nerlum ævintýrabók-
menntanna, ksm.ur samúðin
með albýðunni greinilegast
fram. Konungssonurinn, sem
dó ungur, var hamingjusamur
meðan hann lifði áhyggjulausu
lifi í höll sinni og vissi ekki,
hvað fram fór utan hallardvra.
Gulli prýtt líkneski af kon-
ungssyninum var re st á háum
stalli m:tt í bænum. Þaðan sér
hann alla eymd og vesaldóm í
bæ sínum, og hann yfirbuaast
af sorg os skömm. Hann biður
litla svölu, sem situr á s+alli,
að höggva burt gullblöðin á
líknesk'.nu og gefa þau fátæk-
um. Nú gefur hann. Aðeins
með því að lina þjáningar hinna
fátæku; getur hann orðið ham
ingjusamur. Að lokum stendur
hann algiörlega sviptur prýði
sinn'. oe borgarar bæjarms fyil
ast viðbjóði við þá sjón. er beir
sjá líkneskið, svart og nakið.
Sérsfæff plagg.
Oscar Wilde. Myndin er frá 1893, tveimur árum eftir að
liann talað] á fundinum í Westminster og lýsti yfir fylgi sínu
við jafnaðarstefnuna.
,tíska stefnuskrá. Hinnn raun-
Oscar Wilde hélt það loforð,' sæj skilningur á lífmu var ekki
sem hann hafði gef.ð verka- hin sterka hl.ð Wiídes. Samt
mönnum á fundinum í West-jverður að viðurkenna, að rit
mmster. Hann reit langa rit-^Wildes, þó að það sé skrifað
gerð, sem hann nefndi. The 4 Vikt'í-'utimabilinu en þá
soul of man under socialism. ríkti h’n strangasía hreintrú-
Ritgerð þess. er eitt hið sér-1 arstefna í Englandi, gengur
stæðasta plagg í bókmenntum ]angtum lengra í endurbót
sinnj en hinn róttæk.asti jafn-
aðarmaður nú á dögum. Wiide
jafnaðarstefnunnar, sérstætt
bæði að formi og inr/ialdi.
Paul Gjesdahl hefur kallað gengur meðal atínárs svo langt,
hana ..pqlitískt kampavín af
beztu tegund“, mjög smellin
að hann gerist talsmaður um
algjört afnám eignaréttarins.
samlíking Nú munu marg.r paQ sem úrslitum ræður er. að
halda þvr fram að pólitísk tru-jwnde) ef|ir nákvæma yfirveg
arjatnmg íldes eigi IítiðjUnj aðHylli.st jafnaðarstefnuna
skylt vxð jafnaðarstefnuna. þvijsem sína ólitískll skoðun og
að hana vantar margt og mik : að hann á einlægan .og frum.
Ið sem rettilega ætti heima i legan hátt reynir, í ritgerðinni
politisku baratturiti jafnaðar- )The £0ul of man under sóéial.
mannat. d.méð sgrnnmguhe.il (ismll að dýpka grundvallarat
steypts verks fynr hggsmuna Viðin í jafnaðarstefnunni, eins
baráttu jafnaðarmanna. En slík
mótbára væri grunnfærnislee,
því að bókina verður að miða
við bakgrunn hinnar sérstæðu
skapgerðar skáldsins og þá
tíma, sem hún er rituð á. Það
væri í hæsta máta merkilegt,
ef skáld af sömu manngerð. og
Wilde hefði getað samið póli-
LANDABR5ÉF af heim-!
( . , , . •
mum, sem symr ekki óska;
land framitíðarinnar (Uto- j
pia), er ekki einu sinni þessj
virði, að á það sé litið, því I
að þar vantár hið eina land,;
sem mankynið varðar og j
nemur að lokum. En þegarl
mannkynið hefur numið;
það, litast það um og sér íj
framtíðardraumum sínum •
■
enn fegurra land og ýtir úr I
vör á ný. !í framförunum j
smárætast óskir inannkyns-j
ins um framtíðariandið. I
Úr ritgerð Osears Wildes:;
Mannsálin í ríki jafnaðar- j
síefnunnar).
og þau koma honum fyrir sjón
ir. Sjálfsagt mundi Wilde ekki
hafa skrifað slíka bók. eí hann
hefði ekki verið persónulega
snortinn af boðskap þeim, sem
hann fann í jaCnaðr j úefn-
unni, því að hann gai reiknað
með því að með útgáfu á bók-
inni mundi vinsældir hans
minka meðal vina og kunn-
ingja.
Hin réffa leið.
Wilde byrjar ritgerð sína
um jafnaðarstefnuna með gagn
rýni á almennri ölmusu. „Ölm
usugjöf læknar ekk: sjúkdóm
inn heldur lengir hann. Slík
hjálp er í rauninni aðeins
hluti af sjúkdómnum.“ Wilde
fullyrðir, að ,,hin réttá lelð sé
að endurskipuleggja þjóðfélag
ið á þeim grundvelli, að fátækt
þekkist ekki.“ Hugleiðlngar
Wildes um samband hinnar
sönnu jafnaðarstefnu og ein-
staklingshyggjunnar eru vel
þess virði, að þeim sé gaumur
gefinn í dag. í þessum hugleið
ingum dregur hann upp mvnd
af þjóðfélagi jafnaðarmanna,
.sem tryggir ekki einungis ein
staklingshyggjuna, heldur örv
ar hana til persónulegra dáða.
Stefnuskrá Wildes á þessu
sviði er eins tímabær hér á
landi árið 1954 og hún var í
Englandi; þegar hún var rituð,
því að enn höfum við ekki náð
lengra en svo, að til er ennþá
viss tegund fátæktar, sem ógn
ar þjóðfélaginu, en það er hin
andlega fátækt. Wilde álítur,
að það sé einnig hægt að út-
rýma henni með hjálp jafnað
a.rstefnunnar. En þá verður
lika að gera ráð fyrir því, að
henni verðj ekki beint í ein-
ræðisátt (eins og átt; sér stað
í Rússlandi eftir daga Wildes),
því að þá mun hin andlega fá-
tækt verða meiri en nokkru
sinni +vrr. Sú jafnaðarstefna.
sem er andlega auðgandi fvrir
einstaklineshyggjuna, gerir
einnig ráð fyrir, ?.ð listin sé
,gerð aðgengileg fyrir fólkjð,
án þess þó að skerða persónu-
legt frelsi listamannanna.
Wilde seg'.r: ,.Það er alþýðan,
sem á að öðlast listrænan
þroska. en ekki listamennirnir.
sem eiga að verða alþýðlegir."
Wilde varaði mjög ákveðið
við þeirri freistingu að semja
listaverk til að g'eðjast hinn
fakmörkuðu listgáfu almenn-
ings. Hér er það listamaðurinn
Wilde sem talar. Gerum vél-
arnar að þræluni okkar, segir
Wilde, í fyrirmyndar þjóðfé-
I lagi þarf enginn að vinna ó-
,þægilega erfiðisvinnu. Wilde
hefur enga trú á gildi hinnar
líkamlegu vinnu. ,.Að sópa
skítuga götu átta tíma á dag
í kalsaveðri er ógeðslegt starf.
Að sópa hana með andlegum
eða líkamlegum virðuleik virð
ist mér ófærl.“ Ennþá raun
hæfari er sú stefna að gera
refsinguna mannúðlegri. Wilde
sktldi, að þetta var hliðstætt
öðrum endurbótum jafnaðar-
stefnunnar. Það er hungrið, en
ekki syndin, segir hann, sem
er orsök glæpa. Þetta hefur
sjálfsagt verið rétt skilgrein-
ing á glæpum þe.rra tíma. En
ef til vill getum við í dag sagt
með jafnmiklum rétti, að þa5
sé ekki hungrið, held.ur „synd
'n“ (skapbrestir o. s. írv.). sem
sé orsök hinna flestu glæpa.
Hvað sem öðru líður. þá munu.
þessi orð Wildes ávallt hafa
sitt gildi. ..Þegar 'maður les
veraldarsöguna. þa flökrar
manni við. ekk: sumum glæp-
anna, sem ..hinir seku“ hafa
framið, heldur þeirri refsingu,
sem ..h'nir saklausu" hafa
beilt.“ Wilde álítur að samú5
kristindómsins með sorgum og
biáningum sé allt of einhliða.
H'ð mikilverðasta se að skilja
gildi gleðinnar. Skiiningurinn
á gildi gleðinnar stuðlar að
því að auka gleðina í heimin-
um. og samúðin msð þjáning-
unni er ekki einhlít til þess
að draga úr þiámngunni í
heiminum." Wilde trúði því,
að jafnaðarstefnan mundi
bæta það upp, sem kristindóm
inum er ábótavaní í þessum
efnum og skapa mannkyninu
bjóðfélag, sem uppfvllir lífs-
barfir mannanna. Gagnstætt
hinu dimma lífsviðhorfi krlst-
indómsins vill jafnaðarstefnan
örva menn til að njcta lífsgleð
innar á heilbrigðan hátt og lifa
sameiginlegu menningarlífi.
.Lífsgleðin er próxsteinn nátt
úrunnar á hið fullkomna líf.
Þegar maðurinn er hamingju
samur, er hann sjálfum sér
samkvæmur og lifír í samræmi
við það.“
Yakfi af svefni.
Það er auðvelt að sjá, að rit
Wildes „The soul of man und-
er socialism“ er í ýmsu ábóta
vant sem barátturiti fyrir jafn
aðarstefnuna. Það er og aug-
ljóst, að rit þetta hefur haft
meiri áhrif á einstaka menn
en venjulegir pólitískir bækl
ingar. Hinn he'.mskunni rithöf
undur og ævisagnahöfundur,
Hesketh Pearson, segir meðal
annars: ..Skömmu eftir að ég
hafðit lokið námi, las ég rit
Wildes. ..The soul of man und
er socialism“ og kom það mér
til að hugsa sjálístætt. Áður
hafði ég lijið á íhaldsflokkinn
og þjóðkirkjuna sem hin einu
pólitísku og trúarlegu sann
indi. Ég mundi varla hafa látið
af Ibessari skoðun minn'i án
stuðnings þessa riís Wlldes,
en ég efast um, að nokkurt
annað verk hefði getað vakið
mig af svefni svo fljótt og al-
gjörlega, því að aldrei hefur
þjóðfélagsheimspek.n verið
sett fram jafnskemmtilega, og
hin mikla alvara, sem einkenn
ir vanalega slík verk, mundi
einungis hafa verkað á mlg
sem svefnlyf.“
Dulin reiði.
ii
Þegar „The soul of man
under socialism11 kom fyrst út
árið 1892, vakti hún mikla
reiði og undrun á meðal kunn
ingja og vina Wiides. Þessu
höfðu þeir ekki búizt við af
„our dear Oscar“. Flestir vora
þeir of miklar bleyður til að
geta sagt höfundinum álit s:tt
á bókinni. Þeir leyndu reiði
sinni bak við bros og kurteisi,
en þeir fyrirgáfu honum aldrei.
Hesketh Pearson heldur því
fram í sinni frægu ævisögu umi
U Framhald á 7. síðu.