Alþýðublaðið - 24.12.1955, Qupperneq 7

farkostinn og sá staurana,
leiðslurrtar og farangurinn,,
fannst mér eins og' við vær-
um að leggja af stað í
skemmtisiglingu. Fj örðurinn
var spegilsléttur, fjöllin stigu
inn í bláan himinninn og loft-
ið var milt eins og á vordegi.
Svartir og hvítir æðarfuglar
flugu yfir bótinn.
Eftir að v.ið höfðum róið í
klukkutíma fór heldur að
kólna í veðri og um leið kom
dálítil gola svo að við gátum
sett upp segl. Samt sem áður
sóttist okkur nú hægar en
áður, því að á leið okkar varð
rekís, sem sumstaðar var ein
samsett hella. Settum við því
mann framá og hafði sá exi
í hendi, sem hann hjó sundur
ísinn með. Þetta varð okkur
bara til skemmtunar, enda
sáum við að það gerði sjó-
ferðina sögulegri. Og allt
gckk eins og í sögu. Við þrut-
umst gegnum ísinn og héld-
um, sem leið lá inn Kolla-
fjörð, en hann gengur inn úr
Faxaflóa.
Klukkan tæplega eitt um
daginn komum við í fjöruna
framundan bænum Mógilsá,
en hann stehdur fyrir botni
Kollafjarðar. Þegar ég nefni
Mógilsá bæ, þá má það elcki
blekkja ykkur. Þegar ég
kalla þetta bæ, þá á ég ekki
við danskan bóndabæ og
heldur ekki neinn annan
bóndabæ hvar sem vera
kynni í heiminum. Eg skal
því reyna að gera svolitla
grein fyrir mýndinni eins og
hún blasir við okkur og vona
ég að á eftir getið þið -gert
ykkur nokkra grein fyrir
bænum.
Fyrst sjáum við fimm eða
sex burstir, sem standa hver
við hliðina á annari. Að
framan eru þær klæddar
borðum, en'að neðan torfi og
þá kemur í ljós, að hér er um
að ræða jafmnörg smáhýsi,
sem „klínt“ er hverju utan í
annað. Þarna sjáum við lágar
dyr og þarna örfáa glugga.
Þetta eru eins og spilahús, en
öll eru þau þakin torfi. Og
þar með hef ég næstum því
lokið við að lýsa ytra útliti
bæjarins. Við skulum hugsa
okkur að maður standi fyrir
framan bæinn, og þið þurfið
alls ekki að gera ráð íyrir því
að hann verði endilega að
vera leikfimimaður til þess að
geta hoppað af jafnsléttu
uppá þökin. Þá koma nokkur
koldymm göng, svona eins og
greyfingjar og moldvörpur
búa til. Maður gætir þess að
ganga hálfboginn. Maður
fálmar sig áfram, og allt í
einu birtist svolítið herbergi
— svona eins og greyfingja
eða moldvörpuhola og það
er sannarlega ekki fýsilegt á
að líta, Þetta er ,,baðstofan“,
þar sem íbúarnir hafast við
að mestu leyti. Þar er annað
hvort gólf eða ekkert gólf, og
húsgögnin eru breið flet, sem
standa meðfram veggjunurn,
og smáborð sem stendur und-
ir glugganum. Nei, ég hef
alls ekki gleymt ofninum.
Hann fyrirfinnst ekki. Þar er
ekkcrt hitunartæki. Hliðar-
göng leiða okkur inn í jarð-
hús og þar eru hlóðir tilbún-
ar úr grjóti. Og þar er reykur
og myrkur. Þetta ey eldhúsið,
á dönsku: Kokkhúsið, reyk-
háfur fyrirfinnst enginn, en
það er gat efst uppi og í gat-
inu er botnlaus síldartunna.
Þannig er reykháfurinn. Hin
smáhýsin eru skemma, búr,
skúr, fjós og einstaka sinnum
smiðja og gestaherbergi. Og
svo set ég skít og óþverra á
víð og dreif og þar með hef
ég lokið við að gera myndina
af íslenzka bænum. Ef þið
JÓLAHELGIN
spyrjið mig um þægindin, þá
get ég því miður ekki látið
þau í té því að þa;u fyrjrfinn-
ast heldur ekki. Ég hef ekki
lýst öðru en því, sem ég hef
séð — og þannig eru íslenzk-
ir bóndabæir yfirleitt. Og í
sannleika sagt, ef ég ættj að
velja milli þessara lélegu
húsakynna og frumstæðustu
húsakynna, sem ég hef kynnst
annars staðar, tjalda Lapp-
anna, þá mundi ég velja hin
síðartöldu. Og ef Islendingar
þekktu þau, þá mundu þeir,
að vísu eftir nokkra umhugs-
un, einnig velja þau í stað
bæjanna sinna.
Ég sagði að svona væri ís-
lenzkir bæir yfirleitt, en það
er ekki alveg rétt, sumir eru
betri, stærri og bjartari, en
sumir eru líka enn verri.
Réttara mun vera að segja að
svona séu flestir íslenzkir
bæir til sveita, og margir
jafn vel í kauptúnum. Mó-
gilsá er í raun og veru hvorki
betri né verri. Húsakynnin
eru meira að segja sannileg
þegar tekið er tillit til húsa-
kynna Islendinga. Gestahér-
bergið var mjög lítið, fjögnr
skref á hverja hlið og jafn
hátt. Við fengum það til um-
ráða og þar áttum við að mat-
ast, sofa og hafast við. Bónd-
inn og kona hans gerðu líka
allt, sem í þeirra valdi stóð
til þess að það gæti orðið
það, sem því bar áð vera. Það
var að eins eitt, sem þau gátu
ekki bætt úr — og það var
fjárans ofnleysið.
Bóndinn á Mógilsá, ég held
að hann heiti Sigurður, var,
þegar við komum, eins og'
vera ber á Islandi, ákaflega
daufur, þvermóðskufullur og
þögull, og. einnig eins og
venja er á Islandi, með báðar
hendur á kafi í buxnavösun-
um. Fyrst í stað kvaðst hann
ekkert vita hvort hann gæti
veitt okkur húsaskjól, eða
orðið okkur til hjálpar á einn
eða annan hátt. En smátt og
smátt, eins og líka er siður
íslenzkra bænda, varð hann
skrafhreif-nari og upplits-
djarfari og um leið tók hann
hendurnar úr buxnavösun-
um. Og það leið ekki á löngu
áður en okkur varð ljóst, að
hann var dugnaðarmaður,
ráðagóður og hinn ágætasti.
Urðum við glaðir við og
fannst, að við hefðum varla
getað fengið betri ráðgjafa.
Kona hans reyndist eins, hún
beið eftir því að hann gerðist
viðvikaliðugur við okkur, og
þegar hún sá, hvei'nig hann
brást við, vildi hún allt; fyrir
okkur gera, enda leitaði hún
eftir því að uppfylla þarfir
old :ar af fremsta megni.
Við höfðum tekið með okk-
ur danskan fána. Við reistum
nú flaggstöng . á túninu og
drógum flaggið að hún. Það
var merki þess að rannsökn-
arstöðin var koniin upp. Að
því loknu var farangurinn
leistur upp og niðursuð'udós-
um, flöskum óg matarpinkl-
.. úih raðað' á litla borðið,
kommóðuha og kisturnar. Við
ætluðum að byrja með því að
borða okkur sadda, en hvern-
ig áttum við að fara að því
að semja fyrsta matseðilinn?
Og hver átti að vera mat-
sveinn? Við ákváðum með
formlegri atkvæðagreiðslu,
að við skyldum hafa lamba-
kj.ö.t og grænar baunir til mat-
.ár, en erfiðlegar gekk að
komast að niðurstöðu um
stöðu matsveinsins. Tv-eir
umsækjendur voru um stöð-
una: Alexandra og Mister
Plumbudding. Sá fyrrtaldi
hélt því fram, að hann væti
frægur fyrir veislur sínar, en
hinn kvaðst hafa verið mat-
sveinn á stórskipi á Indlands-
hafj, Og þar, sem okkur tókst
ekki að komast að neinni nið-
urstöðu, þegar um svo frá-
bær meðmæli var að ræða,
leystum við vandann með því
að fela þeim báðum matseld-
ina. Þeir sömdu svo sín á
milli um verkaskiftinguna og
undu báðir úrslitunum, end.a
hreyknir af að hafa verið fal-
ið svo vandasamt og virðu-
legt starf í þessum merkilega
og söguríka rannsóknarleið-
angri.
Við mötuðumst að skammri
stundu liðinni, en samt höfðu
grænu baunirnar spillst mjög
í eldhúsreyknum. Við settum
það þó ekki fyrir okkur, en
vorum vonglaðir og fannst að
svo vel hefði allt gengið til
þessa, að við gætum gevt
okkur vonir um að rannsókn-
arleiðangurinn rayndi lánast
uppá það allra bezta.
Eftir að skipshöfnin á róðr-
arbátnum hafði borðað, en
því miður gat ég ekki séð
hvað þeir settu í svanginn,
var hún send á nágrannabæ-
ina til þess að. snjala samán
karlmönnuni til þess að að-
stoðá okkur við efnisflútn-
ingana upp á fjallið. Og þett.a
tókst sæmilega. Þennan
fyrsta dag leiðangursins tókst
að fara með tíu staui'a upp í
fimmtán hundrað feta hæð.
Það voru skipverjarnir og
nokkrir menn með þeim, sem
gerðu það.
Esja rís svo að segja af
hlaðinu á Mógilsá, og brekk-
an er af jafnsléttu næstum
því jöfn að stíganda alla leið-
ina upp á hæsta tindinn. Síð-
ari hluta dagsins höfðum við
dálitla æfingu í klifri. Við
fórum upp í átta hundruð
feta hæð. Við sem vorum dá-
lítið vanir því að ganga á
fjöll runnurn þetta nokkurn
veginn auðveldlega, en hinir
kvörtuðu dólítið. Esja var
fögur á að líta. Þegar við lit-
um upp fyrir okkur sáum við
hæðsia hnúk hennar baðað-
an í kvöldsólinni. Hins vegar
þó.tti okkur efri hluti hennar
ískyggilega brattur á að líta,
,en fagur var næstum því lóð-
réttur veggurinn. Og þegar
við litum yfir undirlendið og
út á fjörðinn, blasti við okk-
ur ógleymanleg sjón. Eyjarn-
ar voru eins og dökkir eðal-
steinar á livítum brjóstum
sævarins og .uinihv&rfi
Reykjavíkur og bakgrunnur-
inn undurfagur í hálfrökkr-
inu.
Okkur gekk ekki eins vel
að fara niður og okkur hafði
gengið að fara upp, því að á
einum stað' var snjóskafl og
meðaja við dvöldum efra hafði
hann frosið svo að hann var
crðinn ískyggilega sleipur.
Við urðum því að' skríða yfir
skaflinn á fjórum fótum, og
verð ég að' segja, að' lyf.salirm
vaj- heldur skrítinn á að líta,
klæddur í hreindýi'askinns-
kápu mína, með Lappaskó á
fótum og fjallgöngustaf' eins
og notaður er í Alpafjöllum.
Lengi þennan dag höfðum
við veitt athyrgli þungbúnum
skýjum í suð'urátt, Þegar
kvölda tók snyrti enn meira
að og kolsvartur skýjabakk-
inn færðist yfir æ stærri
hluta af himinhvolfinu. Ég
get ekki neitað því að við fór-
um að verða vondaufir um
góðan árangur af ferðinni.
Og' loftvogin var á sömu
skoðun og við. Við ræddum
um útlitið um kvöldið, en
reyndum að hressa upp á
skapið með því að spila
whist. Að lokum lögðumst
við þó til hvíldar á sameigin-
legum beði, I hey, sem borið
hafði verið inn á gólfið. Og
þarna sváfum við allir tví-
fætlingarnir, að viðbættum
ferfætlingunum báðum, og
líkast til heilum grúa af sex-
fætlingum.
En allt fór betur en á horfð-
ist. Næsti dagur rann upp
heiður og klár og svo leit út,
sem hann yrði ekki síðri að
fegurð og þokka en fyrsti
dagur ferðarinnár. Ég réði nú
yfir sfextán mönnum. Klukk-
an 6 um morguninn hófust
þeir handa og íluttu farang-
ur upp fjallið. Klukkan 9
tóku þeir það síðasta úr skip-
inu og þá fylgdumst við með
þeim upp í hæð'irnar. Nú setti
ég í fyrsta sinn upp íslenzka
leðurskó og tók mér íslenzk-
an broddstaf í hönd. Mér
farmst að hvorttveggja væri
ómissandi í svona ferðalag.
Til að byrja með finnst
manni, að íslenzkir leðurskór
séu furðuleg uppfynding,
svona álíka líklegir til nyt-
semdar o" hið undarlega pott-
lok með skotti, sem íslenzkt
kvcnfólk hefur oft á höfðinu,
og festir í ljárið með öryggis-
nælurn. Skómir eru dálítil
skinnpjatla, sem fest er við
fæturna með þvengjum. Að
sjálfsögðu eru þeir, sem þaim-
ig eru biinir allt af blautir til
fótanna, það’ er að se;gja ef
nokkur væta er, en Islend-
ingum vii'ðist standa alveg á
sama, því að þeir eru vanir
þessu. En hinir miklu kostir
slíks fótabúnaðar eru, að þeir
laga sig og falla við allar
breytmgar fótvöðvanna, eru
rúmir svo að fæturnir eru
frjáls.ir svo að maður jafnvel
gleymir Jjví að maður sé með
skó á fótunum. Þegar maður,
sem er óvanúr að ganga á
svona skóm, gengur á grýttri
jörð kveinkar hann sér, að
mnnsta kosti til að byi'ja
með, <Jn Jietta kemur líka
upp í vana. Þegar göngumað-
ur fer um hálku eð'a ísi lögð
vötn bindur hann undir vl sér
járnplötu með hvössum gödd-
um og er þetta ágætt til þess
að gera hann stöðugri og ör-
uggari á göngunni.
Islenzki broddstafurinn er
hið mesta jjarfaþing hvort
sem maður þarf að fai'a yfir
á eð'a vatn, eða á ís til þess
að kanna fyrir sér, eða fai'a
á fjöll að vetri til. Broddstaf-
ui'inn er venjulega eins og
kústskaft og í enda hans er
margra tomma langur brodd-
ur. Hann ,er sjálfsagður föru-
nautur íslendinga á ferðalög-
um að minnsta kosti að vetri
til.
Við þræddum vesturbakka
lítils læks, sem steypist niður
af fjallinu og myndar smá-
fossa við- og við. Á víð og
dreii eru grasflákar, en ann-
ars er jarðvegurinn malbor-
inn og sumstaðar stórgrýti.
Fjallið er ekki bratt, að
minnsta kosti ekki til að
byrja með, en einstaka sinn-
um rekumst við þó á allbratta
bakka, og þá verðurn við að
taka á öllu, sem við eigum
til .uppgangan reynir þá mjög
á fæturna og lungun og svit-
inn di'ýpur af okkur.
Það var mikill hugur í
Skotunum og voru þeir allt
af dálítinn spöl á undan okk-
ur. Mister Plumbudding kva8
þetta hreinan barnaleik á
móts við það að klýfa Chim-
borazo. Lyfsalinn lá heldur
ekki á liði sínu, enda hafði
hann ekki eim fundið til
svimans, sem hann hafði á-
kveðið gert ráð fyrir að hann
mundi fá, heldur ekki hafði
harm hoi’ft niður í neitt hyl-
dýpi og ekki séð neitt hengi-
flug. Annars hafði hann líka,
svona til vonar og vara, feng-
ið sér fylgdarmann, sem átti
að hafa Jjað hlutverk að’ leiða
hann og styðja ef að sviminn
kæmi yfir hann. Gestgjafinn.
á hótei Alexandra vildi allt
af vera að hvíla sig, og Jaaö
gat ekki dulist okkur, að hann
var farinn að sjá eftir því að
hafa tekið þátt í þessu fífl-
djarfa flani. En í hvert sinn.
sem hann hafði hvílt sig í
nokkrar mínútur í'eis hann
aftur á fætur og hélt af stað,
en hann gekk aldrei lengur í
einu en sem svaraði síðasta
hvíldartíma þangað lil hann
þurfti aftur að hvila sig. Brátt
virtist hann vera orðinn svc-
aðframkominn, að hann yrði
að lengja hvíldartímana unx
helmingj og varð ég þá að til-
kynna honum, að við gætum
ekki látið hann hefta svona
för okkar — og yrðum við því
að yfirgeía hann jjar sem.
hann væri kominn þó að okk-
ur þætti það mjög miður.
Hann sagði okkur að fara
fjandans til, hann skyldi sýna
okkur hvoi'.t hann kæmist
ekki alla leið upp alveg eins
og við hinir.
Og svo gengum við', klifr—
uðum og skriðum hægt og
bitandi upp fjallið. Leiðin.
upp í tvö þúsund feta hæS
var hvergi mjög brött eð'a
hættuleg. Við' þurítum heid-
ur ekki að sjá urn flutning á
öðru en sjálfum okkur. Oð'rut
rháli gengdi um verkamenn-
ina mína, sem báru þungar
byrð'ar. Samt sem áð’ur gat
ég ékki annað séð en að förin.
væii þeim barnaleikur einn.
Þeir voru glaðir og kátir, sí-
fellt hlæjandi og með gáman—
yi'ði á vÖrum. Það var unim
að fylgjast með þessum mönn-
um.
Síðustu 500—600 fetin upp
á hæðsta tindinn voru erfið
og jafnvel hættuleg. Þar er
fjallið snarbratt og snjórinn.
beintreðinn og háll. Við út-
lendingarnir hefðum alls ekki
komist þennan spotta, hefð'u.
Íslendiiigarnir ekki verið'
búnir að fara á undan og;
höggvið tröppur éða spor í
klakann. En við urðum ao
fara varlega, hnitmiða hvert
spor, því að ef fótur skryppi
úr spori, þá var voðinn vís
og maður njundi steypast nið-
ur snarbrattann. Hvað eftir
7