Tíminn - 14.03.1965, Blaðsíða 6

TIMINN
SUNNTJDA GUR 14. marz 1965
Dóltir forsætis-
ráðherrans
Margir brezkir stjórnmála-
menn hafa lagt stund á rit-
mennsku í tómstundum sínum.
Þeir hafa ekki látið sér nægja
að skrifa um stjómmál og at-
burði samtímans, heldur oft
fengizt við að kanna liðna at-
burði eða æviferil látins stór-
mennis. Þannig hefur hinn ný-
orðni flugmálaráðherra Bret-
lands, Roy Jenkins, nýlega lát-
ið fara frá sér ítarlegt rit um
Asquith, er hlotið hefur lof-
samlega dóma, og nokkrum
misserum áður kom út ævisaga
Neville Chamberlains, er Mac-
leod, einn af aðalleiðtogum
íhaldsmanna, hafði samið.
Nokkur brögð hafa og verið að
því, að brezkir þingmenn fengj-
ust við skáldsagnagerð. M. a.
sömdu þeir Disraeli og Churc-
hill þokkalegar skáldsögur, sem
enn eru lesnar, en þó senni-
lega meira vegna höfunda sinna
en innihalds. Af þeim brezkum
þingmönnum, sem hafa fengizt;
við skáldsagnagerð í seinni tíð,
mun Maurice Edelman einna
þekktastur. Hann er þingmaður
fyrir Verkamannaflokkinn. Ed-
elman hefur samið þrjár skáld-
sögur, sem allar fjalla um
stjómmál, en em þó ekki vera-
lega flokkslitaðar, heldur ber-
sýnilega fyrst og fremst skrifað-
ar til að varpa ljósi á stjóm-
málalífið, eins og það gerist að
tjaldabaki. Seinasta skáldsaga
hans kom út á síðastl. án og
nefndist Dóttir forsætisráðherr-
ans (The Prime Minister‘s
Daughter). í þessari skáldsögu,
sem hlaut yfirleitt góða blaða-
dóma, er fjallað um einkalíf
stjómmálamanna og stjómmála
brögð að tjaldabaki og má vafa-
laust margt af henni læra um
þau mál. Þótt hún sé staðsett í
Bretlandi, myndi hún vafalaust
hafa getað gerzt víðar. Þótt
eigi verði sagt að hér sé um stór
brotið verk að ræða, er það at-
hyglisvert og skemmtilegt lestr-
ar og ber þess merki, að höfund
ur þekkir ekki aðeins vel til,
heldur lætur vel að segja frá
og lætur gagnrýni sína koma
óbeint fram, eins og Breta er
oft siður.
Mayland blaðakóngur
Margar persónu koma við
sögu í Dóttur forsætisráðherr-
ans. Eftirminnilegust þeirra er
vafalítlO Mayland blaðakóngur.
Hann hefur byrjað blaða-
útgáfuferil sinn í Ástralíu
(tveir helztu blaðakóngar Bret-
lands hafa komið frá Kanada)),
en síðan flutt sig til föður
landsins og náð tökum á einu
útbreiddasta blaðinu þar, en
samkvæmt lýsingu höfundar
minnir það allmikið á Daily
Mirror. Mayland er harðskeytt-
ur dugnaðarmaður og auglýs-
ingamaður af lífi og sál.
Hann býr til og auglýsir mikið
einskonar siðvæðingarhreyf-
ingu, sem ætlað er að þjóna
persónulegum frama hans, en
,þegar það tekst ekki, lætur
hann hreyfinguna lognast út af.
Hann ræður ungan og efnilegan
þingmann til að skrifa fastan
dálk í blað sitt og auglýsir hann
mikið, en þegar það mistekst að
segja honum fyrir verkum, er
honum óðar vísað á dyr. May-
land styður stjórnina, en hann
vill fá það endurgoldið. Draum-
ur hans er að fá sæti í lávarða-
deildinni. Forsætisráðherrann
vill verða við þessari ósk May-
lands,, enda er honum stuðn-
ingur Maylands mikilvægur, en
það strandar á siðanefndinni,
sem á að fylgjast með því, að
enginn taki óverðugur sæti
í. þeirri virðulegu deild. Siða-
nefndin grefur það nefnilega
upp, að Mayland hefur lent í
einhverju miður heiðarlegu
klandri í uppvexti sínum í
Ástralíu. Forsætisráðherrann
treystir sér ekki til að rísa
gegn siðanefndinni og verður
því að synja bón Maylands. Þá
er jafnframt lokið hollustu May-
lands við stjómina og hann nær
sér niðri, þegar dóttir forsætis-
ráðherrans lendir í bifreiða-
árekstri og uppvíst verður, að
hún hefur átt bandarískan elsk
huga, sem var giftur annarri
konu.
Einokun blaðakónga
Lýsing Edelmans á Mayland
blaðakóngi sýnir glögglega hin
gífurlegu völd ensku blaðakóng
anna. Þeir hafa meiri áhrif á
ahnenningsálitið en nokkrir
menn aðrir. Þeir beita þessu
valdi oft og tíðum vægðarlaust,
án þess að almenningur verði
þess var. Fátt er. því mörg-
um brezkum lýðræðissinnum
meira áhyggjuefni en það, að
ensku blöðin era í sívaxandi
mæli að komast í hendur fárra
blaðakónga. Frjálslyndir gáf-
ust upp við blað sitt, News
Cronicle, fyrir nokkru, og
Verkamannaflokkurinn gafst
upp við blað sitt, Daily Her-
ald, á síðastl. ári. Öll útbreidd
ustu dagblöð Bretlands em nú
á valdi örfárra blaðakónga, sem
haga málflutningi þeirra eftir
geðþótta sínum. Ritstjóm þeirra
er alveg háð duttlungum blaða-
kónganna. Styrkur íhaldsflokks
ins fellst ekki sízt í því, að
hann hefur flesta blaðakóng-
anna með sér, þegar á reynir,
þótt sumir þeirra telji stundum
hagkvæmt að látast vinveittir
Verkamannaflokknum til þess
að afla sér lesenda meðal fylg
ismanna hans. Þessi blöð snúast
hins vegar oft gegn flokknum,
þegar honum kemur verst.
Eins og nú er að verða háttað
blaðaútgáfu í Bretlandi, er
erfitt að tala þar um frjáls
blöð, því að frelsi þeirra lang-
flestra er háð geðþótta blaða-
kónganna, þótt hægt sé að
benda á nokkrar ágætar undan
tekningar. Þetta sama gildir
um Bandaríkin og mörg lönd
Vestur-Evrópu.
Það, sem helzt vinnur nú
gegn þessu alræði blaðakóng
anna, er það, að útvarp og sjón
varp er ríkisrekið í flestum
þessum löndum og tryggir
flokkunum nokkum veginn jafn
rétti. Þó lætur franska sjón-
varpið de Gaulle og fylgismenn
hans hafa mikinn forgangsrétt.
GUNNAR THORODDSEN
— hverjum verSur fórnað næst?
Fá finnsk og sænsk
öð ríkisstyrk?
Meðal margra þjóða er það
vaxandi áhyggjuefni, að blöðin
skuli meira og meira dragast
í hendur fárra auðkónga. Menn
sjá þá augljósu hættu, sem lýð-
ræðinu er búinn af slíkri öfug-
þróun. Af þeim ástæðum hafa
ríkisstjómir Finnlands og Sví-
þjóðar falið sérstökum nefnd-
um að athuga hvort það sé ekki
nauðsynlegur þáttur í viðhaldi
lýðræðisins, að ríkið styrki flokk
anna til þess að geta haldið
uppi hæfilegri blaðaútgáfu. í
báðum þessum löndum hefur
meirihluti umræddra nefnda
komizt að þeirri niðurstöðu, að
slíkir ríkisstyrkir eigi fullan
rétt á -sér. Litlu munaði, að frv.
um þetta mál næði samþykki á
finnska þinginu í vetur, en það
stöðvaðist á seinustu stundu.
Fullvíst er talið, að það verði
! tekið upp aftur og þá sennilega
samþykkt. Frumvarp um þetta
' efni mun þegar hafa verið lagt
fram í sænska þinginu eða
verða lagt þar fram innan
skamms.
Af hálfu hinna öflugu blaða
kónga í Svíþjóð og Finnlandi er
mjög hamast gegn þessum til-
lÖgum. Blaðakóngarnir telja, að
blöðin verði háð ríkinu með
þessum hætti. Þetta er augljós
misskilningur, þar sem andstæð-
ir flokkar ráða yfir blöðunum.
Með þessum framlögum er þvert
á móti verið að tryggja það, að
sem flestar ólíkar skoðanir geti
notið sin. Hitt leiðir hins vegar
til augljóss ófrelsis blaðanna, ef
, þau lenda í höndum fárra auð-
manna, eins og nú horfir í
flestum löndum hins vestræna
heims. Ef svo fer, sækir ekki í
ólíkt horf og í kommúnista-
löndunum, þar sem öll blaðaút-
gáfa er í höndum eins flokks.
Samkomulagið í
Vestur-Þýzkalandi
Vitanlega má tortryggja það,
ef rikið fer að styrkja útgáfu
blaða eða starfsemi stjórnmála
flokka. í sumum löndum hefur
hins vegar náðst fullt samkomu
lag um þetta, t. d. í Vestur-
Þýzkalandi. Þar styrkir ríkið
starfsemi stjórnmálaflokkanna
eftir reglum, sem flokkarnir
hafa orðið sammála um. Jafn-
framt þessu semja flokkamir
um, hve miklu fé þeir mega
verja til starfsemi sinnar. Einn-
ig gangast þeir undir eðlilegt
eftirlit til tryggingar því að
samkomulaginu sé framfylgt.
Þetta þykir hafa gefizt vel og
eiga þátt í því, að lýðræðið hef
ur reynzt ólíkt traustara í sessi
eftir síðari heimsstyrjöldina en
hina fyrri. Þjóðverjar höfðu
þá reynslu í huga, að nazism-
inn komst til valda í Þýzkalandi
m. a. vegna þess, að auðkóng
amir veittu Hitler nær ótak-
mörkuð fjárráð.
Gunnari fórnað
Það hefur nú verið ákveðið á
stjómarheimilinu að fórna
Gunnari Thoroddsen, ef það
mætti vera til þess að draga eitt
hvað úr óvinsældum stjórnar-
innar. Gunnar hefur sem fjár-
málaráðherra orðið einskonar
merkisberi þeirrar skattpíning-
ar- og óráðsíustefnu, sem ríkis-
stjómin hefur fylgt.
Að sjálfsögðu er þáttur hans
mikill í þessu, en þó raunar
engu meiri en hinna ráðherr-
anna. Það mun því hvorki verða
breyting til hins betra eða
verra við brottför hans. Sömu
ráðleysisstefnunni verður hald
ið áfram, ekkert lát mun verða
á óráðsíunni og skattpíning-
unni. Bót á þessum málum fæst
ekki fyrr en ráðherrarnir, sem
nú eru í stjórninni, fara allir,
og við taka menn, sem ekki eru
hættir að sjá og finna, að hér
er þörf stórbreyttrar og bættr
ar stjórnarstefnu. Slíkir menn
eru vissulega margir til í
stjórnarflokkunum. Ráð þeirra
munu hins vegar ekki njóta sín
meðan núv. ráðherrar hanga í
stólunum. Þess vegna þarf ekki
einn þeirra að fara. Þeir
þurfa að fara allir.
Sjálfsblekkingin
Það mun langt síðan, að hér
hefur verið ríkisstjórn, sem hef
ur haft eins litla tiltrú og núv.
ríkisstjórn. Vantrúin á vilja
hennar og getu til að fást við
vandamálin, er engu síður á-
berandi meðal fjölmargra fylg-
ismanna stjómarflokkanna en
andstæðinga hennar. Fleiri og
fleiri gera sér Ijóst, að ríkis-
stjómin hefur ekki nema eitt
stefnumál. Það er að sitja með
an sætt er og hlynna að hags-
munum spekulanta og gróða-
manna, sem mestu ráða í Sjálf
stæðisflokknum og eiga mál-
gögn hans. f öryggisskyni er
feitum embættum haldið óráð-
stöfuðum, þar sem ráðherramir
ætla að eiga framtíðarskjól, ef
stjórnarfleyinu hlekkist á.
Þegar svona er komið er
ekki von á góðu. Og við þetta
bætist svo hin taumlausa sjálfs
blekking. Dag eftir dag era
stjómarblöðin látin hamra á
því, að fjárhagsástandið hafi
batnað á seinasta ári, þótt verð-
bólgan hafi stórmagnazt, hvers
konar uppbætur margfaldazt, af
koma ríkissjóðs versnað, þrátt
fyrir óhófsálögur, og framund
an bíði stórfelldar kaupkröfur.
sem óhjákvæmilegt er að taka
tillit til. Svo mjög hamra ráð-
herrarnir og málgögn þeirra á
hinu batnandi fjárhagsástandi,
að það hefur auðsjáanlega sann
azt á þeim, er Bjami Benedikts
son sagði í seinasta Reykja-
víkurbréfi Mbl., að þeir, sem
blekki aðra, endi með því að
blekkja sjálfa sig og ráði því
ekki við verkefnin, sem þeir
hafa tekið að sér. Ekkert get-
ur betur afsakað núv. ráðherra
en að þeir séu haldnir takmarka
lausri sjálfsblekkingu.
Prófraun
Hið alvarlegasta við lánlitið
stjórnarfar, eins og það, sem
þjóðin hefur búið við seinustu
árin, er vaxandi ótrú á getu
þjóðarinnar til að fara sjálf
með mál sín. Þessi vantrú gref
ur nú mjög um sig og kemur
fram í ýmsum myndum. Sumir
virðast trúa því, að ekki sé fram
tíð í öðru en að hleypa inn í
landið sem mestu af erlendu
fjármagni og leyfa hér erlenda
hersetu til langframa. Þetta
geti þó alltaf tryggt þjóðinni
nokkurn fjárhagslegan ávinn-
ing og varið hana verstu
skakkaföllunum af rangri stjóm
arstefnu. Aðrir vilja fá aðstoð
úr austri. Hvort tveggja er
þetta jafn rangt og hættulegt.
Þjóðin má ekki missa móðinn,
þótt hún búi við rangt og spillt
stjórnarfar um stund. Flestar
þjóðir hafa þurft að ganga und
ir slíka prófraun. Sumar hafa
að vísu fallið á því prófi og
orðið erlendum yfirgangi að
bráð. Aðrar hafa hins vegar
lært af mistökunum, rekið hina
ónýtu og óhæfu valdamenn úr
stjórnarstólum og tekið upp ný
og bætt vinnubrögð með nýj-
um mönnum. Það er einmitt
þetta, sem þarf að gerast hér.
Og það er einmitt þetta, sem
fleiri og fleiri menn í öllum
flokkum eru að gera sér ljóst.
Því er enn ofsnemmt að trúa
því, að íslands óhamingju verði
allt að vopni. Það geta vissu-
lega verið betri og bjartari dag-
ar framundan, ef þjóðin trygg-
ir sér nýja stjórn, sem hugsar
meira um það að fást við vanda
málin á raunhæfan og ábyrg-
an hátt en að sitja í stólunum
og þjóna sérhagsmunum.
\ ' t