Tíminn - 14.03.1965, Blaðsíða 7

STJNNTTDAGUR 14 mar* 1965
TÍMINN
7
Ungur ítali, sjómaður og her
maður, með ævintýra- og frels-
isþrá ólgandi í blóðinu, manna
glæsilegastur á velli, var stadd-
ur á skipsfjðl útifyrir strönd
Brazilíu árið 1839. Hann var
þegar búinn að taka þátt í
uppreisn heima á Ítalíu og
hafði verið dæmdur til dauða.
Hann hafði víða farið
og mörgu kynnzt, fjöldi vina
hajis og félaga höfðu fallið í
orustum eða farizt í skipstapa.
Sjálfur sagði hann: „Ég þarin-
aðist einhvers, sem elskaði
mig, elskaði mig strax. Vinátta
þróast með tímanum, hún full-
komnast aðeins á mörgum ár-
um, en ástin er eins og eld-
ing, hún er dóttir stormsins.
Ég kýs mér storminn, hvemig
sem hann er, fremur en rólegt
líf, fremur en mókandi hjarta.“
Hann stóð með sjónauka fyr
ir auga við borðstokk skipsins
og horfði til strandar. Þar voru
nokkrar ungar Kreólastúlkur
að sinna daglegum störfum.
Og ekki var það nú-
tímastúlka með kollinn fullan
af kvikmyndum og skáldsög-
um, sem þama var annars veg-
ar. Anita Ribeira de Silva gaf
sig hiklaust á vald unga mann
inum, þó að hún vissi, að faðir
hennar myndi aldrei rjúfa heit
sitt og samþykkja þennan hjú-
skap, þrátt fyrir ljóma þann,
sem lék um nafn Garibaldis.
Tveimur náttum síðar sótti
Garibaldi hana, þau fóm út á
skip hans og sigldu brott á
laun. Garibaldi fyrirvarð sig
alltaf fyrir að hafa numið hana
á brott á þennan hátt. — Þann-
ig hófst ein stórienglegasta ást-
arsaga, sem við höfum spurn-
ir af. Þær hafa eflaust verið
margar meyjarnar, sem áttu
erfitt með að standast töfra
þessa rúmlega þrítuga manns.
Honum er svo lýst, að andlit
hans hafi í senn líkzt ljóni
og dýrlingi. Hárið var ljóst og
liðað og augun dimmblá, eins
og úthafið, þegar hann komst
þaut að þeim fallbyssukúla og
Aníta og tveir sjómenn féllu
við. Garibaldi kom æðandi,
hélt hún væri dáin, en hún
spratt ósærð á_ fætur, en menn-
imir tveir voru dánir. Gari-
baldi sárbað hana að fara und
ir þiljur. „Já, það skal
ég gera,“ sagði hún, „ég ætla
að reka þá upp á þilfar, sem
hafa falið sig niðri í skipinu."
Nokkrum dögum síðar lentu
þau aítur í orustu. Anita hlóð
fallbyssumar og miðaði og
taldi kjark í hásetana. Fall-
byssurnar voru eyðilagðar og
milli skipa dundu skot úr
smærri byssum. Þá þóttist Gari
baldi sjá ráð til að koma Anitu
úr hættu. Hann bað hana að
fara í land og biðja landsstjór-
ann um liðsauka, og koma ekki
aftur um borð. Þess í stað kom
hún aftur siglandi með skot-
færi og þar sem fátt var um
liðsforingja, stjómaði hún hik-
laust flutningum milli lands og
skips í dynjandi kúlnahráð og
Ogleymanleg
kona - Anita
Garibaldi...
Brátt beindist athygli hans öll
að einni þeirra. Hánn flýtti
sér í land og hóf að leita henn-
ar. Þetta var í smábænum Lag-
una, sem var á valdi lýðveldis-
sinna, er börðust gegn hersveit
um hinnar keisaralegu portú
gölsku stjómar og vildu stofna
lýðveldið Rio Grande do Sol.
Ungi maðurinn var orðinn ugg
andi um að hann fyndi stúlk-
una, er vingjamlegur heima-
maður mætti honum -og bauð
honum að koma inn og fá kaffi
bolla. Gesturinn þáði það og
fyrsta manneskjan, sem hann
sá inni í húsinu var einmitt
stúlkan, sem hann hafði leitað.
Þannig hittust þau í fyrsta
sinni Giusepppe Garibaldi og
Anita Ribeira de Silva. í ævi-
sögu sinni segir Garibaldi:
„Við heilsuðumst, ekki eins og
þeir, sem hittast fyrsta sinni,
heldur eins og þeir, sem leita
einhvers gamalkunnugs í hvers
annars augum — og svo sagði
ég aðeins: Þú átt að verða
mín. Ég kunni illa portúgölsku
og sagði þessi orð ósjálfrátt á
ítölsku. Þetta var að vísu
óvenjulegt bónorð, en einhver
sefjun^ hefur fylgt ákafa mín-
um. Á þessu augnabliki batt
ég bdnd, sem dauðinn einn
fær leyst og kveikti tilfinningu,
sem ég mun aldrei gleyma. Ég
hafði fundið fjársjóð — for-
boðinn fjársjóð. Á þessum slóð
um ákveða feðurnir giftingu
dætranna og faðir Anitu hafði
lofað hana ungum manni í
þorpinu, en hún fellldi sig ekki
við hann.“
í geðshræringu. Rómur hans í
tali og söng var í senn þýður
og sterkur og vopnabræður
hans sögðu, að þegar hann
gengi um og hjúkraði særð-
um, hefði hann ljónshjarta, en
konuhönd.
Anita var þeldökk og blóð-
heit. Faðir hennar hafði vanið
hana við að stunda veiðar og
draga fisk, svo líkami hennar
var stæltur og hertur. Hún sat
hest afburða vel og vakti jafn-
an aðdáun, er hún reið við
hlið manns síns á ólmum gæð-
ingi. En hún kunni líka að
koma fram með fasi spænskr-
ar hefðarkonu. Eins og maður
hennar, var hún hjálpsöm og
elskuleg við alla. Hún fylgdi
Garibaldi í blíðu og stríðu og
hermenn hans dýrkuðu hana.
Hún sat hjá þeim við varðeld-
ana, ræddi við þá og hjúkraði
þeim þegar þeir voru sjúkir og
sárir. En hún gerði meira. Hún
tók sér vopn í hönd og barðist
við hlið þeirra.
Um þessar mundir var Gari-
baldi eins og fyrr var drepið á
í þjónustu uppreisnarstjómar
héraðsins Rio Grande do Sol.
Honum höfðu verið fengin
þrjú skip til að berjast við
stjórnarherinn útifyrir Brazilíu
strönd og nú sigldi hann áfram
þeirra erinda, með unnustuna
um borð. Brátt sló í bardaga
við mikið ofurefli og vildi Gari
baldi, að Anita færi í land, ^n
hún neitaði. Hún^skipaði sér í
fylkingu sjómannanna á þilfar-
inu með byssu í hönd og hvatti
þá sem ákafast. Allt í einu
hafði til þess smábát og tvo
ræðara. Ræðararnir bældu sig
oft niður í bátinn þegar mest
gekk á, en Anita stóð keik
við stjórnvölinn. En hvorkl
dugði kjarkur né harð-
fylgi. Uppreisnarmenn voru í
miklum minnihluta og urðu að
hörfa í land en þar tók ekki
betra við. Brátt varð mikið
mannfall í liði þeirra og nú
vora þeir hraktir á flótta um
óbyggð landsvæði og frum-
skóga, yfir vötn og stórfljót.
Að lokum var svo komið, að
með Garibaldi voru aðeins 63
m'enn, er 500 manna stjórnar-
lið umkringdi þá. Anita tók
ekki þátt í bardögum, en sá
um skotfæraflutninga og ann-
aðist hina særðu eftir föngum.
í þetta skipti lenti hún og þeir,
sem flutningana önnuðust með
henni, í kví milli óvinanna. í
fyrstu hvatti hún menn sína til
bardaga, en þegar hún sá, að
vonlaust var um sigur, keyrði
hún hestinn sporum og hleypti
á óvinaliðið. Kúla flaug í gegn
um hattinn hennar og sneið af
henni nokkur hár, án þess að
særa hana og sennilega hefði
hún sloppið, ef hesturinn henn
ar hefði ekki orðið fyrir skoti
og hefði fallið. Hún var gripin
höndum og færð hershöfðingj-
anum. Að vísu dáðust fjand-
mennirnir að framgöngu henn
ar, en veittust þó óspart að
henni í orðum, en ekki var tal-
ið, að hún hefði farið halloka
í þeirri viðureign.
Anita hélt, að Garibaldi væri
fallinn og bað leyfis að mega
leita að líki hans. Hún reikaði
inn og hugaði að hverju líki,
lengi ein um blóðidrifinn val-
sem líktist ástmanni hennar,
en fann hann hvergi. Varð
hún þá sannfærð um, að hann
hefði komizt undan og
hún ákvað að reyna að flýja.
Tækifærið bauðst sama kvöldið,
þegar sigurvegararnir fögnuðu
sigrinum með mikilli drykkju-
veizlu, en flestir urðu ofurölvi.
Tókst Anitu að laumast brott
og komast í hús til konu einn-
ar, sem faldi hana. Um nótt-
ina fékk hún hest og reið ein
út í niðdimman frumskóginn.
Hún vissi hvar Garibaldi var
að leita, ef hann var á lífi,
en þangað komst hún ekki
með öðru móti en fara fleiri
dagleiðir, ein og matarlaus,
um skóginn. Nokkrir Indíán-
ar bjuggu á þessum slóðum og
voru þeir uppreisnarmönnum
fjandsamlegir. Þegar þeir
fréttu um ósigurinn bjuggust
þeir í launsátur á víð og dreif
■m skóginn og hugsuðu sér að
grípa flóttamennina, sem þang
að leituðu. Tókst þeim a.m.k.
á einum stað að myrða fjölda
manna. En Anita komst óá-
reitt leiðar sinnar. Kona, þeys-
andi á hestbaki um skóginn í
stormi og myrkri, hlaut að
vera draugur eða einhvers kon
ar andi, og Indíánarnir hörf-
uðu í felur. Við fljót eitt voru
fjórir hermerin á verði. Anitu
bar þar að í þrumuveðri og
þeir urðu svo skelfingu lostn-
ir, er hún kom þeysandi, áð
þeir lögðu allir á flótta og
földu sig í skóginum.
En fljótið hafði vaxið í rign-
ingunum og ólgaði nú upp á
bakka. Anita fór af baki, hvatti
hestinn út í vatnið, hélt sér í
faxið og lét hann draga sig
þannig yfir. Eftir fjóra sólar-
hringa kom hún til Lagos og
hitti fyrstu uppreisnarmennina
og eftir viku var hún komin
til Garibaldi, sem hafði talið
hana af.
Nú létti bardögum um sinn
og Garibaldi og Anita fengu
húsaskjól á lítilli eyju. Þar ól
Anita fyrsta bam þeirra, son-
inn Menotti, hinn 16. septem-
ber 1840. Þegar drengurinn
fæddist var dæld á höfði hans.
Var kennt um byltu, sem Anita
varð fyrir á flóttanum. Ekki
var nú af miklu að taka handa
litla drengnum, þegar hann
kom í heiminn, naumast til lín
bútur að vefja um hann, svo
að Garibaldi reið til næsta bæj
ar að kaupa brýnustu nauð-
synjar. Meðan hann var fjar-
verandi, var gerð árás á hér-
aðið þar sem Anita dvaldi.
Uppreisnarmenn ugðu ekki að
sér og voru hraktir á flótta
Tólf dagar voru liðnir frá því
Anita ól drenginn. Hún sá sér
ekki annað fært en að flýja
inn í skóginn með barnið og
þar fann Garibaldi hana innan
skamms. En óvinirnir hurfu
brátt og þau gátu á ný leitað
hælis hjá fólki því, sem skjóta
vildi yfir þau skjólhúsi.
Það varð þó skammgóður
vermir og aftur lögðu þau á
flótta á miðjum regntímanum,
þegar allt var marand í kafi r.
láglendi og kalt og rakt ..ð
ferðast um fjalllendi.. í þrjá
mánuði hröktust þau þannig
og höfðu fátt til bjargar, enda
sagði Garibaldi, að það hefði
verið hræðilegasti tími, sem
hann hefði lifað. Margar kon-
ur og börn sem voru með her-
mönnunum dóu af vosbúð og
harðrétti, en Anita þraukaði
og hugsaði aðeins um litla
drenginn, sem nú var þriggja
mánaða. Þar sem brattast var
í fjöllunum eða þegar var yfir
ár að fara, hafði Garibaldi
hann í klút bundinn um hálsinn
og reyndi að halda á honum
yl við brjóst sitt og með því
að anda á hann. Þegar þau
loksins komust til strandar og
hittu þar nokkra vopna-
bræður sína héldu þau að
drengurinn væri skilinn við.
Þá vermdi einhver hermaður-
inn ullarklút við bál og vafði
um drenginn og smám saman
raknaði hann við.
Nú var Garibaldi ljóst, að
hann varð að breyta um lifn-
aðarhætti, ef Anita og bamið
áttu að lifa og auk þess þráði
hann að fá fregnir heiman frá
Ítalíu. Hann gekk því úr þjón-
ustu þessa vanburðuga lýðveld-
is og fluttist til Montevideo.
Þar gátu þau Anitá loks látið
gifta sig, en presturinn neitaði
að framkvæma vígsluna, nema
pússunartollurinn lægi á borð-
inu og varð Garibaldi að láta
hann hafa_ gamalt silfurúr fyr-
ir vikið. f Montevideo reyndi
hann að hafa ofan af fyrir
sér með verzlun, en fénaðist
lítt. Menn óttuðust árás Argen
tínumanna á Montevideo og
safnaði Garibaldi þá saman
ftölum, sem þarna voru og
þjálfaði herdeild, sem átti eft
ir að geta sér mikið frægðar-
orð. Það voru þeir, sem fyrst-
ir klæddust rauðu skyrtunum,
sem hersveitir Garibaldi gerðu
frægar, en tildrögin voru síður
en svo rómantísk. Kaupmaður
í Montvideo átti mikið óselt af
rauðu flúneli og bauð ríkis-
stjóminni það í hermanna-
skyrtur fyrir hagstætt verð.
En þar kom að Garibaldi hvarf
heim til Ítalíu árið 1848. Brátt
tók hann þátt í bardögum þar
gegn Frökkum, páfastóli og
Austurríkismönnum. Anita var
sjaldan langt frá honum, klædd
ist jafnvel karlmannsfötum og
var sem fyrr órög þó kúlur
þytu yfir höfði hennar. En
ekki var stríðslánið með þeim
þar og árið 1849 urðu hersveit-
ir Garibaldi að hörfa frá Róm.
Anita vildi hvergi vera nema
hjá eiginmanni sínum þótt
hún væri komin langt á leið
að fjórða barni. Allar tilraun-
ir til að sameina ríkið undir
ítalska stjóra mistókust að
þessu sinni og þetta varð á
ný flótti yfir fjöll og dali í sí-
felldri lífshættu og við hvers-
konar erfiðleika. Þeim smá-
fækkaði, sem vildu fylgja þess-
um bálandi hugsjónamanni og
svo var að lokum komið, að
aðeins tvö hundruð manna hóp-
ur fylgdi honum, er komið var
austur að Adriahafi. Þar var
fólkið þeim vinsamlegt og
hjálpaði þeim til að dyljast
fyrir hersveitum Austurríkis-
manna. Garibaldi ætlaði að
reyna að komast til Feneyja
með leifaraar af liði sínu og
í smáþorpinu Comacchia fékk
hann báta til að sigla á síð-
asta spölinn. En þá var Anita
orðin alvarlega veik, kvalin af
hitasótt.
Ekki tókst þeim að komast
sjóleiðina til Feneyja. Austur-
rísk flotadeild varð þeirra vör
og hrakti þau að landi. Gari-
baldi þreif Anitu í fangið og
hljóp til skógar og fylgdi hon-
um að lokum einn maður. Eft-
ir langa leit fundu þeir lítinn
kofa að dyljast í og einn af
heimamönnum kom þeim til
hjálpar. Anita var holdvot og
skjálfandi af hitasótt. Karl-
mennirair báru hana í skjól,
en þá var þrek hennar búið
og hún andaðist í fangi Gari-
Framhald á 11. síðu.