Tíminn - 20.03.1965, Qupperneq 9

LAUGARDAGUR 20. marz 1965
TÍMINN
Theodór Gunnlaugsson frá Bjarmalandi:
Fækkun svartbaks
Það er staðreynd, að svartbök-
um hefur fjölgað geysimikið síð-
ustu áratugi. Og til þess eru marg-
ar ástæður og auðskildar. f fyrsta
lagi hefur fæðuskortur tæplega
hamlað þroska þeirra á uppeldis-
skeiðinu, eins og stundum á með-
an móðir náttúra var hér einráð.
Úrgangur frá verstöðvum — víða
um land — bjóða þeim oft alls
nægtir. Og þar við bætist, að
þeir éta líka svo úldinn úrgang
og annan ómat, að furðu gegn-
ir. f öðru lagi h^fa lögin, um
eyðingu svartbaks, frá 23. júní
1936 og einnig breyting á þeim
lögum frá 31. marz 1962, ekki
megnað að hamla gegn fjölgun
hans, hvað þá að fækka honum.
Það þurfti heldur ekki við því
að búast. Meðan lögin ganga ekki
Iengra en skylda ábúendur jarða
— þar sem svartbakar verpa —
að eyða eggjum hans, er ekki
von að stofninum fækki, því egg-
in eru afbragðs matur og vel úti
látin. Mikið svartbaksvarp eru þ* í
ósvikin hlunnindi. Og að ætlast
svo til að hinir sömu varpeigend-
ur drepi unga svartbakanna —
án endurgjalds — á meðan þeir
eru ófleygir, hygg ég að sé of-
raun mannlegu eðli, í tvennum
skilningi. Slík frammistaða, að
láta foreldrana eiga sig, þætti
líka heldur bágborin og ámælis-
verð, ef á sama hátt væri unn
ið að eyðingu refa og minka. Það
neyðarlegasta við víðustu laga-
setningu 1962, er þó ákvæðið um
að: „Ríkissjóði er eigi skylt að
greiða nema krónur sex fyrir
hvern skotinn svartbak.“ Ætlast
er til að sýslusjóður og tilsvar-
andi hreppur borgi sama gjald,
svo að skotmaður fái tólf krónur
fyrir hvern skotinn fugl. Góð
byssuskot, á svartbak, kosta í dag
ekki minna en 11—13 krónur.
Og það hygg ég, að hver skot-
maður mætti vera ánægður með
að hafa einn svartbak, — sem
venjulega er ekki hægt að skjóta
nema á flugi — á móti hverjum
tveimui skotum. Getur þá hver
séð áhugann, bjartsýnina og „höfð
ingsskapinn," sem liggur á bak
við þessi lagafyrirmæli.
Rétt er að taka strax fram, að
oft verður að skjóta á svartbak
á löngu færi og vængbrotni
hann eða sýni glögg lífsmerki.
efti> að hann er kominn til jarð-
ar, hikar vanur veiðimaður ekki
við að skjóta á hann öðru skoti
á næsta augnabliki.
I þriðja lagi þarf hver sýslu-
nefnd — eða bæjarstjóm — að
gera samþykktir um eyðingu
svartbaks í sínu umdæmi „ef
fimm, eða fleiri æðavarpseigend
ur, búsettir innan sýslunnar, eða
í kaupstaðnum, krefjast þess.“
Ef nú þessir fimm æðarvarpseig-
endur. eða leigutakar. verða nú
ekki á eitt sáttir og — ef surn-
ir þeirra treysta sér sjálfum oezt
. að verja sín varplönd, — eða ef
æðavarpseigendur væru ekki
nema tveir eða þrír í sýslunni,
þá geta allir séð, að þessi árans
EF setja allt í strand. Að öllum
líkindum fæi þvi svartoskurinn
að lifa kóngalífi áfram, eins og
hingað til, þrátt fyrir þessi laga-j
fyrirmæli. Annars er nú þetta |
kóngalíf ekki alltaf eins beysið í
og við ætlum.
í fjórða lagi eru svo ýmsir stað-!
ir, í næsta nágrenni við þéttbýli
— við getum nefnt Reykjavík,
ísafjörð og Akureyri, — þar sem
bannað er að hleypa af skoti.
Sumir slíkir staðir eru hreinasta
, nægtabúr fyrir svartbakinn, sem
í lætur þar afl ráða, í viðskiptum,
| við aðra fugla. í lögunum stend-
i ur þó, í 1. grein: „Hvarvetna skal
| svartbakur réttdræpur." Hér þarf
I áreiðanlega breytinga við. Og svo >
er annað: Um svartbakavarpið á
Akrafjalli, og kröfur landeigenda
til þess, heíur t d. orðið tals :
vert umtal og handagangur. Og
það er heldur engin furða Ekki i
veit ég betur en einhvers staðar
standi í íögum eftirfarandi:
Eignarétturinn er friðhelgur. •
Engan má skylda til að iáta af|
hendi eign sína nema almennings!
þörf krefji. Þarf til þess lagafyrir-j
mæli og komi fullt verð fyrir.“j
Ekki virðist mér hægt að lá þeim, j
sem land eiga á Akrafjalli, þóttj
þeir vilji sjálfir sitja að sínum
hunangseggjum. Þeim er sam-
kvæmt lögum skipað að tína þau
— ef þess er kostur, en láta sér
auðvitað í léttu rúmi liggja, þótt
þeir skjóti ekki svartbakinn, sem
lögin fara heldur ekkert fram á.
Tilgangur minn, með þessum
línum, var annars sá, að koma
á framfæri nokkrum tillögum,
sem miða að því að fækka svart-
baksstofninum, svo að um muni.
Hann er orðinn svo stórtækur
ræningi í öllu fuglalífi, sömuleið-!
is í stofnum laxa og silunga, að j
ekki verður lengur við unað. Þeg-
ai svo þai /ið bætist að keppi
nautur hans — minkurinn — læt-
ur ekki sinn hlut eftir liggja, viu
þann sama veiðiskap. er eðlilegt
að okkur renni í skap. Og gömlu
svartbakarnir mun vera þar mestu I
skaðvaldar. Því hef ég sjálfur
þreifað á. Ýmsir, sem haft hafa
miklu betri aðstöou en ég, til að
veita því eftirtekt, fullyrða það
einnig. í þvi sambandi nefni ég
aðeins þrjú nöfn: Fyrst er að
telja Jón á Laxamýri, sem allir
kannast við, og syni hans. Þá,
Njál Friðbjarnarson á Sandi,
sem hefur skrifað mér margt
merkilegt um hátterni svartbaka.
Hann skaut á tímabili marga svart
baka, sem notuðu hvert tækifæri
til að grípa æðarungana, á Laxa-
mýri, þegar mæður þeirra fóru
með þá til sjávar, niður svo-
nefnda Mýrarfossa. Síðast en ekki
sízt, er það svo Gísli V. Vagns-
son, bóndi á Mýrum í Dýrafirði.
Athuganir hans á öllum aðförum
þessa óvinar æðarfuglsins. eru
svo ríkar af skilningi, að af ber.
Það væri mikið happ ef heilsa
hans leyfði honum að vera með
í ráðum. þegar ákveðin verður
aðför að svartbökum.
Það. sem ■ ’ r,«t að-
kallandi, er að semja ný lög, sem
stefna að því að stórfækka -tofni
hans, á svipuðum grundvelli ag
lög um eyðingu refa og minka.
í því sambandi vil ég minna á
eftirfarandi:
.1 að hvarvetna á landinu sé
skylt að eyða svartbak með skot
um.
2. að aðeins úrvarls skyttum,
völdum af þar til kvöddum mönn-
um, sé leyft að skjóta svartbaka,
á friðlýstum svæðum.
3. að ákveða með lögum hvaða
aðferðir skuli notaðar við fækk-
un svartbaka á varpstöðvum hans.
4. að fyrir hvern skotinn fugl
sé greitt ákveðið gjald og sömu-
leiðis fyrir ófleyga unga.
5. að sumar hvert sé farin ein
ferð um helztu varpstöðvar svart-
baka, áður en ungar eru orðnir
fleygir.
6. að kostnaður við fækkun
svartbaka, verði greiddur af sömu
aðilum og í svipuðum hlutfölium
— og kostnaður við eyðingu refa
og minka.
7. að trúnaðarmaður ríkisins
taki kvittun, hjá skotmanni, við
hverja greiðslu.
Næst eru þá nokkur orð til
skýringar þessum tillögum:
1. Með þessum fyrirmælum á
að koma í veg fyrir. að svart-
bakur geti nokkurs staðar ver
ið óáreittir Allir fuglar — og þá
ekki sízt svartbakar og hrafnar
skynja fljótt hvar þeir hafa frið-
land, og þyrpast þangað. Mörgum
Framhald á bls. 13.
„Varið ykkur
Rætt við Karl Ágústsson, sem starfrækir
þjónustufyi irtæki á Akureyri, hestaleigu
Hestaleiga nefnist þjónustu
fyrirtæki, sem Karl Ágústsson
afgreiðslumaður rekur, og er
til heimilis að Litla-Garði hér
í bæ. Undirritaður skrapp í
heimsókn og rabbaði við Karl
um iþessa starfsemi, og fer
samtalið hér á eftir..
— Ertu búinn að starfrækja
þessa hestaleigu lengi, Karl?
— Eg er búinn að vera með
hana í tvö sumur og hefi haft
í þessu, átta hesta, sem telj-
jast hæfir til slíikrar þjón-
ustu. Auk þess hefi ég
nokkra hesta í þjálfun og
alls eru tuttugu og einn hest
ur á fóðrum hjá mér í vetur,
en ekki á ég von á því að allir
verði nothæfir fyrir almenning
eða fái þjónustuskírteini. Þeir
eru of fjörugir og henta ekki
hverjum sem er.
— Notfæra bæjarbúar sér
hestaleiguna.
— Já. Aðallega eru það þó
menntskælingar, sem hafa
áhuga á útreiðartúrum núna og
sækja það talsvert fast og
segja má að áhuginn fari vax-
andi.
Hverjir eru aðalviðskipta
vinir þínir?
— Því er fljótsvarað. Útlend-
ingar eru þar í miklum meiri-
hluta. Og það má nefna það,
að síðastliðið vor var starf
ræktur hér reiðskóli á veg-
um Æskulýðsráðs og Hesta-
mannafélagsins - og vár j starf
semin staðsett hér hjá ' mér,
en kennari var Ingólfur Ár-
mannsson. Alls voru hestarnir
sem til þessarar kennslu voru
notaðir 12, og af þeim átti
ég sex. Nemendur voru alls
36 og varð því að skipta hópn-
um í þrennt. Kennslan stóð yf
ir allan daginn og námskeiðið
stóð í þrjár vikur. Þetta tókst
allt saman mjög vel og var
gaman að sjá andlitin á litlu
börnunum ljómandi af gleði
og ánægju.
— Ertu einn með alla þessa
hesta og eru þetta ekki hja
verk hjá þér?
— Nei, ekki er ég einn. Eg
er svo heppinn að eiga mjög
duglegan og mikinn hesta-
mann. Að vísu er hann ekki
nema tíu ára, en hann gerði
mest af því í sumar að ná
í hesta og útbúa þá og vers
síðan fylgdarmaður í flestum
ferðum. Það hafði sín áhrif,
þvi sumir voru litlir hesta-
menn og kvörtuðu þá við dreng
inn yfir því að hestur sinn
væri óþekkur og léti illa að
stjórn. Tók þá Guðmundur,
en svo heitir snáðinn, við hest
inum, en lét sinn hest eftir, og
mátti þá sjá suma skammast
sín er snáðinn lék sér að þeim
hesti sem kvartað var yfir.
Já, þetta eru alger hjáverk j|
hjá mér. Eg vinn sem af-
greiðslumaður í Skógerðinni
Iðunni.
— Hefur ekki sitthvað
skemmtilegt komið fyrir í ferða
lögunum?
. — Eg minnist þá sérstaklega
Þjóðverjanna, sem ég fór með
í fjórtán klukkutíma ferðalag.
Þeir voru mjög skemmtilegir
ferðafélagar. Farið var um
Bíldsárskarð, inn á Timbur-
valladal, þá var farið inn að
Rifkelsstöðum í Eyjafirði, það
an út veg að Klauf og komið
að gróðurhúsinu á Brúnlaug.
Þaðan var haldið niður að Eyja
fjarðará, en þar hagar þannig
til að riðið er fram með háum,
gömlum uppgreftri úr skurði
og þar var punturinn svo há-
vaxinn að hann náði hestun
um í kvið. Þegar við riðum
meðfram uppgreftrinum, spratt
eitthvað svo snöggt upp úr
grasinu að allir hestarnir fæld
ust. Þjóðverjinn, sem á undan
fór öskraði upp: „Varið ykk
ur, ljón!“
En þegar betur var að gáð
var þetta bröndóttur kálfur
eða yetrungur sem týnzt hafði
af bæjunum þarna fyrir ofan.
Alllangan tíma tók að sefa hest
ana, en að því loknu fóru
menn að henda gaman að
þessu og mest hló Þjóðverjinn,
sem hrópaði „ljón“ Hann
sagðist oft hafa séð ljón og
skotið þau suður í hitabeltinu,
og liturinn á kálfinum hefði
verið svo neyðarlega líkur og
litur á ljóni, að í fátinu hefði
sér dottið ljón í hug.
Þá er vert að geta þess, að
yfirleitt hafa þeir útlendingar,
sem fengið hafa einhver kynni
af íslenzka hestinum, sagt að
hann væri það bezta, sem hægt
væri að bjóða ferðafólki, og
ætti að gera miklu meira að
því en gert er.
— Og að lokum, Karl. Gæt-
irðu hugsað þér að vera hest
laus?
— Nei, hesturinn hefur ver
ið minn leikfélagi frá bernsku
fram á þennan dag og er þann
ig mitt hálfa líf. Nei, ef ég
væri hestlaus, væri það ekkert
líf. — H.S.
Guðmundur Karlsson aS leggja af stað. í útreiðatúr með tvelm
piltum. Guðmundur er lengst til haegri, til vinstri eru Haraldur
og Jagob Haraldssynir.
)