Tíminn - 25.03.1965, Side 10

10
TlMINN
FIMMTUDAGUR 25. marz 1965
MINNING
GUÐMUNDUR LÝÐSSON
BÓNDI í FJALLI
Kveðja frá Framnesi.
Til Guðmundar Lýðssonar, óðals
bónda í Fjalli á Skeiðum.
F. 17. 4. 1867, d. 8. 3. 1965.
Um aldamótin síðustu verða
aldahvörf í atburðasögu íslands.
Sú kynslóð, sem þá var komin
til vits og ára, var bæði sjónar-
vottur og þátttakandi í þeim að-
gerðum er þá gerðust. Nú eru
þeir síðustu að kveðja, sem þá
voru á skarpasta skeiði lífsins og
tóku mikinn þátt í þeim þróunar
störfum á flestum sviðum athafna
lifsins hér á landí.
Einn þessara manna erum við
að kveðja, Guðmund Lýðsson, óð-
alsbónda í Fjalli á Skeiðum. Við
voram stödd hér við Fjallið eins
og nú, við sjáum vasklegan mann
léttan í spori koma austan með
brekkunum, hann nálgast óðum,
gerir kaup á hálfu Fjallinu, sem
þá var á boðstólum. Þessi maður
flytur hingað vorið 1902 og hefur
síðan verið hér til dánardægurs
í 63 ár. Hann var þá orðinn 35
ára. Ævíárin eru því að verða 98.
Þegar hann kom hingað var hann
búinn að fá fullan þroska og
lífsreynslu, á allan hátt búinn að
búa síg undir lífið, bæði efnalega
og þó einkum andlega, því að hann
var sjálfmenntaður, hófsmaður,
heiðarlegur á allan hátt, frá sínum
ágætu foreldrahúsum. Farsæld og
friður fylgdi þessum manni. At-
höfn og atorka var honum í blóð
borin. Hann var bráðglöggur á
að hitta á rétt mið, eins og hann
sjálfur komst að orði við ungan
mann, sem hann var að örfa tíl
athafna lífsins. Hann var góður
nágranni, laus við öfund eða rig,
því ávallt var hann hinn prúði
samferðamaður, sem alls staðar
vildi koma fram til góðs og fylgja
því sem réttast reyndist. Enda mun
gatan sú geymast lengi, er hann
varðaði fyrir þá yngri hér í
Fjalli með prúðmennsku og ró-
lyndi fram til hins síðasta, er
hann skilur eftir óðalsmerki sítt
hér yfir þessum heimagrafreit sín
um. Ævin er liðin, dagurinn að
kvöldi komínn. Blessuð sé minn
ing hans. Nú leggst hann til
hinztu hvíldar hér í Fjalli eftir
langan vinnudag og þungan, síð
ustu sjö árin rúmliggjandi.
Þar var aldrei æðruorð, en
alltaf fríður og sólarbjarmi úr
augum skein, með alúðarþökk fyr
ir næstum einstæða umönnun
bama sinna, sem annast foreldra
sina af alhug og einlægni, ást
og virðingu, þeim til heiðurs um
aldir fram hér í Fjalli.
Að síðustu vildi ég leyfa mér
að kveðja minn ágæta vin og ná-
granna okkar allra hér frá Fram-
nesi með orðum skáldsins, er
komst þannig að orði:
„Er munarklökkum huga veitir
frið,
með bliðri þögn þú lýsir huld-
um harmi,
sem heimur kaldur ekki kann-
ast við.
Á banastund frá brjósti þá
þú líður,
er berst að eyrum þegar hverfur
allt.
Frá frelsisheim þinn bergmáls-
ómur blíður.
Bróðir, í dag þú með mér vera
skalt“.
Brynjólfur Melstað.
. 17. apríl 1867. d. 8. marz 1965.
Undír suðvesturhorni Vörðu-
fells á Skeiðum, standa tvö reisu
leg steínhús. Stærra húsið er hið
upphaflega íbúðarhús í Fjalli.
Eftir útliti að dæma gæti það ver
ið fárra ára gamalt, en þegar að
er gáð er húsið reist árið 1929 og
kostaði þá um 30 þús. kr. Þetta
húis segir mikið um þann mann,
sem reisti það. Fyrir 35 árum
voru örfáir bændur gæddir þeim
stórhug að reisa á jörðum sínum
íbúðarhús, sem voru þannig gerð,
að hver nútímamaður væri vel
sæmdur af að búa í þeim enn í
dag þrátt fyrir miklar breytingar
í byggingaformi og allskonar kröf
um. Þégar heim er komið að
Fjalli, breiða úr sér 30-^40 ha
tún, ræktuð úr mýri og nokkuð
af henni hinn versti dýjasvakki.
Upphafsmaður að þeim verkum,
sem nú var lýst var Guðmundur
Lýðsson bóndi í Fjalli. Hann er
fæddur í Hlíð í Gnúpverjahreppi,
sonur Lýðs Guðmundssonar f.
1831, d. 1918, bróðir Lýðs var
Þorsteinn einn fyrsti lærður list-
málari á íslandi. Guðmundur fað-
ir Lýðs bjó einnig í Hlíð. Hann
var sonur Þorsteins Halldórsson
ar fræðimanns frá Skarfanesi,
Halldórssonar, Bjarnasonar, Hall-
dórssonar á Víkíngslæk og er Vík-
ingslækjarætt við Bjarna Halldórs
son kennd.
Kona Lýðs í Hlíð, móðir Guð-
mundar, var Aldis Pálsdóttir frá
Brúnastöðum í Flóa, f. 1832, d.
1904, talin gáfuð kona og merk
Margt var Lýði vei gefið. Hon-
um er lýst þannig:
„Lýður Guðmundsson var stór
maður, lotinn í herðum, mikil-
leitur, fölur i kinnum, grá augu
gáfuleg. Hann var stjörnufróður.
Smiður og iðjumaður svo mikill,
|að honum féll aldrei verk úr
i hendi. Leysti hvers mann vand-
ræði ef hann sá sér fært. Bóka-
l maður og átti gott bókasafn. Trú-
maður, en þar fór hann ekki leið
ir fjöldans. Lýður vann mikið að
túnrækt."
í „Óðni“ XII, 43—45, er grein
um hjónin i Hlíð ásamt mynd af
þeim. Einnig er þeirra að sjálf-
sögðu getið i Víkingslækjarætt.
f fyrsta hefti þeirra rita er einnig
að finna myndir af fjölskyldunni
í Fjalli ásamt ættartöju.
Þegar Guðmundur Lýðsson var
rúmlega tvítugur, lagfti hann land
undir fót og fór norfjur í Bárðar
dal, dvaldi hann lerijfst á Stóru
völlum. Ljóst er, að Guðmundur
hefir verið að kynna *ér búskapar
hætti í Þingeyjarsýi-,u og sýnir
þetta að snemma hefcr vaknað á-
hugi, umfram aðra m »nn, á þekk
i ingu og reynslu. Sigv 6ur Sigurðs
son, síðar ráðunautur, fór einnig
norður sömu erinda og dvöldu
þeir nyrðra eitt ár. Þá þegar
hefur Guðmundur haft augun hjá
sér í leit að bújörð, sem hentaði
honum. Ein þeirra jarða, er hann
leit hýru auga, var Hreðavatn í
Borgarfirði og kom honum til
hugar að kaupa þá jörð. Sjálf-
sagt hefði honum vegnað vel þar.
Guðmundur var athugull maður
og framsýnn. Hann vissi vel, að
í Fjalli á Skeiðum höfðu búið
ríkir menn, náttúrufegurð er þar
mikil, víður og fagur sjóndeildar
hringur, kjaimgresi hlutu að vera
í Vörðufellí, lax var í Hvítá, ár-
bakkinn frjór af góðgresi og
mýrar til ræktunar skorti ekki.
Þessa jörð, Fjall á Skeiðum,
valdi Guðmundur sér til búsetu.
Hann keypti 3/4 jarðarinnar 1902.
Kunnugir vita, að Guðmundur
gekk upp í túnbrekkuna, settist
þar og horfði yfir land sitt. Geta
má nærri um það hvað hann hafi
séð og hugsað. Hann hefir án
nokkurs vafa séð, að í samstarfi
við góða eiginkonu og dugmikil
! börn myndu verða ræktuð
hér víðáttumikil tún, alið arð-
; samt búfé, reist góð hús og með
i góðri forustu og félagsskap myndi
! þróast smátt og smátt menning og
jbættur efnahagur allra manna.
! Ekki mun hafa verið langt að
, bíða þeirrar ákvörðunar, að á viss
'um tilteknum stað skyldi honum
búinn hínzti hvílustaður svo sem
j nú e.r orðið.
Guðmundur hefir án efa hugs
að langt fram í tímann hverju
sinni og fylgt ákveðinni vissri
stefnu, sem reist var á útsjónar
semi og síðan framkvæmd af ein
urð og kappi. Að veruleika skyldu
hugmyndir hans verða ef Guð
gæfi honum líf og heilsu. Eg vil
skjóta þvi hér inní vegna þess,
sem á eftir kemur, að Helgi Pjet-
urss, sem síðar varð frægur vís
indamaður, hafði miklar mætur á
heimilinu í Hlíð, enda er vitað,
að þar var honum veitt aðhlynn-
ing og aðstoð þegar hann þarfn-
aðist þess.
Með Hlíðarbræðrum, Guðmundi
og Páli og Helga Pjeturss tökst
mikil vinátta. Merkur maður rit-
aði um það í Lögréttu að þeir
Hlíðarbræður hefðu stutt H. P.
svo um munaði. Eitt er staðreynd
að árið, sem G. L. keypti Fjallið
og hóf þar búskap, lagði Helgi
Pjeturss í rannsóknarferð um
Borgarfjörð og Snæfellsnes og
með honum um sumarið var eng-
inn annar en ungi bóndinn í
Fjalli. Flestir áhugamenn hefðu
heldur kosið að stunda heyskap-
inn á jörð sinni. Fyrir Guðmundi
mun hafa tvennt hafa vakað, góð
vilji og vinátta við Helga og hug
ur hans á náttúruvísindum og að
kynnast landinu því að fróðleiks-
þrá hans var einlæg, mikil og sí-
vakandi. Þetta verkefni að hefja
búskap og ferðast allt sumarið var
þó ekki nóg, um haustið þetta
sama ár, gekkst hann fyrir stofn
un rjómabús við Framneslæk, var
síðan formaður þess og gjaldkeri
til 1917, er búið var lagt niður.
Með stofnun rjómabúsins hóf
hann afskipti af opinberum mál-
um og var við þau kenndur æ
síðan meðan kraftar leyfðu. Guð
mundur var aldrei hrakinn úr
neinu trúnaðarstarfi Hann baðst
undan þeim sjálfur þegar honum
fannst tími til þess kominn og
alltaf í tæka tíð. Þetta gera ekki
allir menn. Eg vík síðar að trún
aðarstörfum G. L. í almanna þágu
Haustið eftir, að Guðmundur
keypti Fjallið eða 29. okt. 1903,
kvæntist hann Ingibjörgu Jóns-
dóttur bónda í Holti í Stokkseyrar
hreppi og konu hans Ingibjargar
Grímsdóttur frá Gljákoti í söimu
sveit og e<r það Bergsætt. Ingi-
björg lifir mann sinn, nú 82 ára,
hún er mjög farin að heilsu. Á-
samt öðru, sem leiddi þennan
dánumann og höfðingja til far-
sælla ævidaga var gifting hans og
Ingibjargar. Við líkbörur Guð-
mundar, sagði presturinn séra
Ing. Ástmarsson, að unga konan
hans hefði verið vel ættuð, góð og
falleg. Þetta hafði prestur eflaust
frá beztu heimildum, því að hans
sæmdarkona var ung nágranni
hjónanna í Fjalli.
| Eg veit með sanni, að líf þess
I ara hjóna var samofið af ástúð og
starfi. Góðar heimildir eru fjarir
í því, að enginn hafi heyrt þeím
hjónunum verða sundurorða. Þetta
er líka mjög trúlegt því að bæði
voru þau mikil prúðmeni og gædd
lifandi starfsáhuga. Böm þeirra
eru sex; Ingibjörk, f. 1904, skrif
stofustúlka í Reykjavík, Aldís, f.
1906, Lýður, f. 1908, Sigríður, f.
1911, Guðfínna, f. 1915 og Jón, f.
1919. Tvær systranna og bræðurn
ir búa saman í Fjalli, tóku við
búi þar af foreldrum sínum 1944.
Guðfinna býr einnig í Fjalli með
börnum sínum, maður hennar
Valdimar Bjamason, er nýlega
látinn.
Valdimar var sonur Bjama
Þorsteinssonar bónda á Hlemmi-
skeiði (Reykjaætt) og konu hans
Ingveldar Jónsdóttur frá Vorsa-
bæ. Valdimar var mikið prúð-
menni og hinn bezti drengur, sér
lega verklaginn og séður eins og
hann átti ætt tíl. Ásamt konu
sinni hafði Valdimar, sem féll
frá á bezta aldri, sýnt mikinn
dugnað í ræktun og húsagerð sam
hliða uppeldi og skólagöngu
þriggja vel gefinna barna. Þau
era: Guðmundur, Ingibjörg og
Bjarni Ófeigur, hann er yngstur,
en kominn yfir fermingaraldur.
Auk eigin bama var einlægt
fjöldi annarra bama og unglinga
í Fjalli. Kann ég ekki skil á því
máli. Meðal barna, sem vom í
Fjalli að sumarlagi var Þorkell
sonur minn, tvö sumur níu og
tíu ára gamall. Vorum við for-
eldrar hans þakklát fjölskyldunni
í Fjalli fyrir drenginn, sem dáði
alla þar og eígnaðist ævarandi
vini. Síðar sagðist hann hafa séð
og vanist ýmsu, sem hefði orðið
sér til varanlegra, hlýrra og gagn
legra minninga.
Það, sem einkenndi búskap Guð
mundar i Fjalli, var þessí órjúf-
andi rótfesta, aldrei að hvika frá
markaðri stefnu. Um Ingibjörgu
húsfreyju má með sanni segja,
að vart hafi hún farið að heiman
nema þá í mjög skammar heim-
sóknir tíl frænda og vina. Eg
l minnist þess, að vor eitt var hún
! meðal nokfcurra kvenna, sem sóttu
! svokallaða sæluviku að Laugar-
vatni. Börn hennar fulltíða voru
heima með föður sínum og hvöttu
öll Ingibjörgu til að vera rólega
þennan tíma henni til hvíldar og
tilbreytingar í félagsskap með
skemmtilegum konum. Þegar hún
hafði dvalið í sælunni tvær eða
þrjár nætur vildi hún fara heim.
Reynt var að telja hana af þessu,
en hún var ósveigjanleg. Þegar
hún var spurð að því hvers vegna
hún vildi ekki vera kyrr lengur
var svar hennar til reiðu, hispurs
laust, ákveðið og fagurt: „mér líð
ur bezt heima hjá manninum mín
um, bömum mínum við búverkin.
Guðmundur, sem oft var að heim
an vegna tímafrekra trúnaðar-
starfa vissi lika, að öllu var vel
borgið í höndum Ingibjargar,
trúrra hjúa og síðar dugmikilla
barna, þeírra hjónanna. Fjölskyld
an í Fjalli er þekkt fyrir sam-
heldni árvekni og ráðdeild. Það
verður ævarandi sæmd fyrir syst
kinin hvernig þau hafa vakað yfir
foreldrum sínum í elli þeírra og
hmmleika. Það er algild og for-
svaranleg ráðstöfun að koma öldr
uðu fólki á elliheimili, slíkt mátti
vart hugsa hvað þá segja í Fjalli.
Ást gömlu hjónanna á heimilínu
varð að ráða, ekki með hangandi
hendi af syistkinanna hálfu, held
ur að sjálfsögðu. Þegar Guðmund
ur hóf ræktunina ákvað hann að
byrja við rætur fjallsins og halda
suður og niður mýrina. Varð þá
fyrst fyrir Votíkrókur svokallað-
ur, dýjamýri og vont land. Verk-
færin vom reka og sennilega
kekkjakrókur í fyrstu, síðar komu
kvíslar. Gerð vom holræsi með
grjótlögum í botni, landið síðan
stungið upp og þýfi í túnum slétt
að með ristuspaða og skóflu.
Fyrstu búskaparár Guðmundar
komu svo til sögunnar hestaverk-
færí, plógur og herfi og brátt
gerði G. L. sína fyrstu sáðsléttu,
þá fyrstu í Skeiðahreppi, míg
minnir árið 1907. Búnaðarsam-
band Suðurlands hóf kennslu f
plægingum 1909, framtakssömustu
bændur voru byrjaðir að nota
plóg áður, ég tel að ungi bóndinn
í Fjalli hafi verið einn þeirra.
Sem ungur maður heyrði ég Guð-
mund ræða og skýra þessa nýju
möguleika í ræktun og gleymi ég
ekki leiftrínu i svip hans. f
fyrstu reisti hann einskonar
bráðabirgða íbúðarhús í Fjallí og
bjó í því þar til 1929 er hann
reisti stórhýsi, sem fyrr var nefnt.
Bústofn í Fjalli var jafnan vel við
veg og með því gripaflesta, sem
gerðist á hverjum tíma. Fyrstur
manna bólusetti Guðmundur fé
sitt fyrir bráðapest.
Eín var sú búgrein, sem Guð-
mundur náði góðum tökum á, það
var ræktun hrossa. Þegar hann
fór frá Hlíð átti hann skjóttan
gæðing, skeiðhest annálaðan. Síð-
ar eignaðist hann rauðan hest og
kom aldrei á bak öðrum hesti í
20 ár og var sá hans síðasti reið-
hestur. Að eignast gott reiðhesta-
Framhald á 11. síðu.
Björn E. Geirmundsson
Fæddur i5. maí 1891.
Dáinn 7. febrúar 1965.
Kæri Björn minn.
Ég minnist minnist þín fyrst, er
þú varst á Strjúgsstöðum í Langa-
dal. síðan á Bollastöðum i Blöndu
dal. þai næst Mjóadal i Laxár-
dal svo í Holt) s Ásum, og loks
man ég eftir oei á Hnjúkum við
Blönduós. Þai heimsótti ég þig
siðast og eiginkont’ þína. Guðrúnu
J. Þorfinnsdóttui Ævinlega voru
það sömu góðu viðtökurnai og
hlýjan sem eg mætti hja þér,
góði vinur. Ég minnist þin nú
með kæm þakklæti fyrir hið liðna.
Þegai ég neyrði andlátsfregn
þína útvarpinu, minntist ég þess,
að Guð kallar til sín börnin sín
öll um síðir, og þá er öllu lokið
hér á jörðu. En minningamar um
þig geymast i huga mínum. Ég
verð aldrei svo gamall, að ég
gleymi þér.
Kæri Björn minn, ég get ekki
valið þér nógu góð kveðjuorð. En
ég bið Guð að blessa þig, eigin-
konu þína og astkær böm þín og
barnabörn. Það segir í Guðs orði:
„Sælir eru hreinhjartaðir, þvi að
þeir munu Guð sjá.“ Þú munt
upp rísa til hins eilifa lífs.
Björn E. Geirmundsson, hafðt)
þökk mína fyrir allt og allt gott
Friður sé með bér um aldir alda
Þannig kveður þig vinur þinn
Guðmundir j. Jóhannesson