Vísir - 24.12.1926, Page 4

VlSIR
Minningar frá lövammshlíð.
— Brot úr þáttum Steinúlfs —
II.
i Eg var átján vetra, og þóttist
fær í allan sjó.
Eg hafSi lofaö Steinvöru fóstru
. minni því, aö fara ekki frá henni
í aörar vistir, meöan hún þyrfti
á vinnu minni aö halda. Og nú
var eg aö veröa aöalmaöurinn á
hei'milinu. Þorfimjur bóndi kvart-
aði stööugt um heilsuleysi og sinti
lítt vinnu. Lá hann oft í rúmi
sínu um sláttinn og stundi hátt,
er inn var komiö, ekki síst ef til
þurka hafði brugöið eftir úrkomu
og miklu heyi var að sinna. —
. Hins vegar gat oft rjátlast af hon-
um furðanlega, þegar slætti og
. haust-önnum var lokiö.
Steinvör göslaöi i öllu sjálf.
Hún var víkingur til allra verka,
ósérhlífin og kappsöm. Henni
varö ekki skotaskuld úr því, að
-snara votabandssátu á klakk, og
ekki hefi staðið á teigi með öör-
um, sem greiðari hafi verið við
slátt.
Hún gaf mér mókollótta gimb-
ur veturgamla og hestfolald dag-
inn sem eg var fermdur. Þaö þótti
bónda hennar óþarfi, en lét þó
kyrt. — Nú var folinn á támn-
ingaraldri og leit út fyrir að verða
góður, en mókolla var tvílembd á
hverju vori og reyndist hið mesta
metfé. — Það er eitt sinn, er Þor-
finnur var í góðu skapi, að hann
gaf mér vonina í gráu gimbrar-
lambi, sem hann vantaðiaf f jalli.er
allar leitir voru afstaðnar og kom-
ið frám yfir vetumætur. — Viku
síðan kom grána litla fyrir. — Þá
bölvaði Þorfinnur og skar lambið.
— Þú tekur líklega Hvamms-
hlíðina eftir minn dag, sagði
fóstra mín einu sinni við mig, og
býr hér til æviloka. — Eg hygg
að þú verðir lánsmaður.
— Eg er að hugsa uin að kaupa
jörðina, sagði eg spekingslega. —
Leiguliði vil eg ekki vera. —
Reyndar gæti dottið í mig, að taka
heldur Eyjarselið, ef það lægi þá
Iaust.
—o—
Eg vissi ekki betur en að við
Dísa í Eýjarseli værum trúlofuð.
— Að vísu hafði eg aldrei spurt
hana að því beinlínis, hvort hún
ætlaði að verða konan mín, en mér
hafði skilist full-greinilega á at-
lotum hennar, að hún ynni mér
hugástum. — Eg hafði komið á
fund hennar þar heima í Selinu,
meðan fært þótti, og síðan stefnt
henni á fund minn úti um hagann
ótal sinnum. — Og það hafði
aldrei brugðist að hún kæmi. —
Við sátum á tali við kossa og gam-
an og fengum aldrei nóg. Og æf-
inlega þótti okkur sárast að skiln-
aði, hversu langt yrði að bíða
næstu samfunda.---------Eg trúði
á guð á þeim árum, heitt og inni-
lega, en þó miklu meira á Dísu.
— Hún var bljúg í lund og eftir-
lát, tilfinningarnar eins og falinn
eldur, sem blossað getur upp á
svipstundu, ef óvarlega er farið,
kossarnir hæverskir, mjúkir, un-
aðslegir, ógleymanlegir — alt
öðru vísi en þær miklu, óstjórn-
legu kossa-veigar, sem eg teygaði
á Siglufirði mörgum árum siðar.
— Eg elskaði dísina mína og þótti
alt litið og lágt hjá henni.
Hún var jafngömul mér og þó
heldur eldri í árinu, há og þrek-
vaxin. — iFurðu-gild um mitti og
injaðmir og þótti mér slíkt yndis-
legur vöxtur í þá daga. — And-
litið var kringluleitt, kinnarnar
miklar og rjóðar, munnurinn lítill,
áugun stór bg dreymandi, full af
duldri þrá. — Hárið móskolótt,
undarlega lítið og gisið, æfinlega
þvalt, eins og það hefði verið
greitt upp úr lýsi eða bráðnu floti.
— Það þótti mér fallegt. — Og eg
skildi ekkert í þeim mönnum, sem
þætti mikið hár vera prýði á
nokkurri konu.
Eg gekk þess ekki dulinn sið-
ustu misserin, að ekkjunni í Sel-
inu geðjaðist miðlungi vel að
fundum okkar Dísu. — Meðan eg
var litill drengur, var hún fjarska
góð við mig, klappaði mér öllum
og strauk, og þuldi yfir mér bless-
unarorð og fyrirbænir, kvað mig
mundu verða búmann og höfðingja
með aldrinum. — Og henni þótti
eg aldrei tefja nógu lengi. —
Stundum fékk hún mig til að snú-
ast hitt og annað fyrir -^ig og
borgaði ávalt rausnarlega í kjassi
og matgjöfum. — — En eftir
ferminguna tók heldur að draga
úr vinfenginu og fór stöðugt
versnandi. — Og síðasta árið var
svo komið, aö henni datt ekki í
hug. að bjóða mér inn, og var hún
þó gestrisin að eðlisfari. — En eg
lét hart mæta hörðu, steinhætti að
heilsa henni 'með kossi og sýndi
henni enga virðingu. Stundum
kastaði eg á hana kveðju á löngu
færi og reyndi þá að vera sem
allra-drýldnastur í málrómnum.
Stundum lét eg sem eg sæi hana
ekki, þó að- hún væri að þvælast
í kringum mig, en gat þá haft það
til, að fara að spjalla viö hundinn
eða köttinn.
Svo var það einn sunnudag á
miðjum engjaslætti, að eg beið
fyrir dyrum úti meðan Dísa
skrapp inn, til þess að hafa
svuntuskifti. — Þá veit eg ekki
fyrri til, en ekkjan kemur struns-
andi fyrir bæjarhornið, heldur
gustmikil. Eg sat á hestasteinin-
um og var að hugsa úm hvað Dísa
væri yndisleg. — Húsfreyja nem-
ur staðar rétt hjá mér, skellir
höndunum á mjaðmirnar, hvessir
á mig augun og segir: — Þú hefir
ekki mikið að gera, landeyðan! —
— Og nú ætla eg að láta þig vita,
í eitt skifti fyrir öll, að mér er
fullkomin ofraun að vita af þessu
snuðri þínu hér i kringum okkur.
— Eg krefst þess, að þú hættir
þessu rápi tafarlaust, því að eg
hefi andstygð á þér.
Eg leit við henni heldur sein-
lega og gerðist mjög virðulegur
ásýndum, að því er eg hugði. —
Fyrst leit eg á nasbitna skóna, en
því næst á grófgerða sokka í ótal
fellingum um öklana, Síðan rendi
eg augunum hægt og gætilega,
eins og leið lá, upp eftir þessu
mikla kven-bákni og stað næmdist
loks við gríðarstóra, kafloðna
vörtu, sem hún hafði á vinstra
kinnbeininu. — En eg sagði ekki
nokkurt orð. — Rétt í þessum
svifum kom Dísa út og var þá
ferðbúin. — Þá var Sigríði hús-
freyju nóg boðið. — Hún þreif til
dóttur sinnar og mælti: — Eg
fyrirbýð þér, Þórdís, að ganga á
veg með þessum strák! — Það
hefir aldrei komið fyrir í minni
ætt, að heimasæturnar legði lag
sitt við úrþvættin! — Það hefir
aldrei komið fyrir, segi eg, að þær
hafi gengið að eiga þá, sem á
sveitinni hafa alist og af lægstum
stigum eru komnir!
Því næst vatt hún sér að mér,
þrútin af bræði. Mér fanst eins og
ísing i röddinni: —- Dragnastu
burtu úr minni landareign og
komdu aldrei fyrir augu min
framar. — Þú ert firna-djarfur,
snáðinn, ef þú hyggur á mægðir
við okkur hér.-------Hvar er ætt-
in þín, Steinúlfur — hvar höfð-
ingjarnir? — Hvergi — hvergi,
segi eg! — Ekki hreppsnefndar-
maður — ekki meðhjálpari — ekki
stefnuvottur! — Ekki einn einasti
málsmetandi maður! — — Eg
veit þó ekki betur, en að hann afi
minn sálugi væri hreppstjóri full
tuttugu ár og faðir minn bæði út-
",
_ ■ T
tektarmaður og forsöngvari. Og í
móðurætt er eg komin af prestum
og biskupum. — Hún linaðist öll
og klöknaði, þegar hún mintist á
ættgöfgina.
— Við skulum koma, Dísa!
sagði eg.
En Þórdís stóð niðurlút og
bærði ekki á sér.
Þá sótti húsfreyja i sig veðrið
á nýjan leik. Hún óð að mér og
sagði með þrumuraust: — Eg
fyrirbýð þéf að stíga hingað fæti
þínum eftir þennan.dag!
Þvi næst vatt hún sér að dótt-
ur sinni, hratt henni inn í bæjar-
dyrnar, fór sjálf á eftir og skelti
í lás.
Eg beið lengi á hlaðinu, en Disa
kom ekki aftur. Þá skreiddist eg
upp á þekjuna og leit inn um bað-
stofugluggann. — Dísa lá í rúrni
sínu og titraði öll af grát-ekka. —
Eg hentist niður af þekjunni, ein-
setti mér að brjóta upp bæinn,
ráðast til inngöngu og taka unn-
ustu mína. -— En mig brast kjark-
inn þegar á reyndi.
Eg hafði enga matarlyst það
kveld. Fóstra mín hélt að eg væri
mikið veikur.
Og eg var ekki mönnum sinn-
andi næstu daga. Sámt huggaði eg
mig við það, að ást Dísu væri
óhvikul og gæti ekki brugðist.
Fóstra mín sá hversu illa mér
leið, gekk á mig og lét mig segja
sér allan sannleikann.
Næsta sunnudag brá hún sér
fram að Eyjarseli. Hún dvaldist
þar skamma hríð og gat hvorki
um erindi né erindislok. Upp frá
þeim degi nefndi hún Sigríði í
Eyjarseli aldrei á nafn, svo að eg
heyrði.
En daginn eftir stóðu kýr Sig-
ríðar i Hvammshliðarenginu að
vanda sinum. — Steinvör fór sjálf
til, sótti kýrnar, lét þær inn í hest-
hús og byrgði vandlega. — Morg-
uninn eftir skipaði hún Þorfinni
að reka þær fram fyrir merkin.
Frá þeirri stundu voru allar
skepnur Sigríðar í Eyjarseli ófrið-
helgar í Hvammshlíðarlandi, ‘með-
an Steinvör átti þar fýrir að ráða.
Dísa fór að heiman þetta haust
og var komið fyrir á prestssetrinu.
— Var látið í veðri vaka, að hún
ætti að nema hannyrðir af prests-
konunni. — Mig grunaði að ann-
að byggi undir. Nú væri verið að
stía okkur í sundur fyrir fult og
alt. — Eg varð þögull og kvíðinn,
mátti ekki sofa um nætur, og flóði
einatt í tárum.
Fóstru minni þótti lítilmannlegt
að láta bugast að óreyndu. —
Verið gæti, a.ð Dísa reyndist vel
og gulli trúrri, þó að hún væri af
ómerkilegu fólki komin, einkum í
móðurættina.
En eg þorði engu að treysta. —
Eg var bara átján ára drengur,
ístöðulaus og viðkvæmur. — —
Mér fanst eg vera einn og yfirgef-
inn og ísaþoka vonleysisins lagð-
ist yfir sál mína.
—o—
Viku fyrir jól kom presturinn í
húsvitjun. Hann var að ljúka við
að drekka kaffið, en hjónin sátu
á rúminu andspænis honum. Eg
stóð við marann hjá auða rúminu
og bjóst hálft í hvoru við að frétta
eitthvað af unnustu minni.-------
Þorfinnur neri tóbakspunginn
milli handanna, en Steinvör spurð-
ist almæltra tíðinda. - Klerkur var
greiður í svörum og að lokum
sagði hann þau tíðindi, er mest
hafa komið fyrir mín eyru og
þungbærust. — Hann sagði, að
Þórdís litla í Eyjarseli, er hjá sér
dveldist urp stundarsakir, hefði
birt trúlofun sína í gærkveldi. —
Hún væri trúlofuð vetrarmanni
hjá sér, Ermenreki Sakkon að
nafni, vestfirskum að kyni, föngu-
legum manni, mesta gapuxa og
óreglusegg. —-----—
Eg heyrði ekki meira. — Mér
sortnaði fyrir augum og fanst
baðstofugólfið ganga í öldum
undir fótunum á mér, fanst það
rísa og hníga eins og skip í stór-
sjó.------Þá var því líkast, sem
eg fnisti alla fótfestu og tæki að
sökkva niður í geigvænlegt, enda-
laust myrkur.-------
Þegar eg raknaði við aftur, var
presturinn horfinn, en eg lá í rúmi
mínu með votan sokk á enninu. —
Steinvör sat hjá mér, klappaði
mér öllum og hughreysti mig: —
Vertu rólegur, elsku-drengurinn
minn! — Guð hefir snúið þessu
öllu til góðs og þú verður ham-
ingjumaður. Þórdís er ekki þess
verð, að um hana sé hugsað.
Eg vafði mig að henni í fullu
trúnaðartrausti og grét eins lítið
barn. — Mér fanst sem allar sorg-
ir mannkynsins lægi á brjósti
mínu á þessari stundu.
Eg lá rúmfastur í viku, hugs-
aði ekki um annað en sorgir mín-
ar og miklaði þær fyrir mér á all-
ar lundir. — Mér virtist auðsætt,
að eg mundi verða brjálaður þá
og þegar og aumingi til æviloka.
— Og eg fór að tala utan að því
við guð, hvort hann vildi ekki
senda eftir mér strax, svo að eg
þyrfti ekki að hrekjast milli
manna sem vitstola aumingi. —
En dauðinn kom ekki. — Og þeg-
ar þetta drógst svona dag frá degi,
fór eg að láta guð skilja það á
rnér, alveg ótvírætt, að mér fynd-
ist ekki ósanngjarnt, að hann
gerði þetta fyrir mig, úr því að
hann hefði leyft Ermenreki að taka
frá mér unnustuna. — Eg vonaði
fastlega kveld eftir kveld, að eg
fengi að deyja í svefni þá um nótt-
ina og vakna hjá guði að morgni.
— En eg vaknaði altaf í rúminu
núnu í Hvammshlíð og altaf við
sama nöldrið í Þorfinni bónda.
Hann var tiltakanlega geðillur
um þessar njundir. — Og orsökin
var sú, að nú þurfti hann að drífa
sig á fætur á morgnana og sinna
skepnunum, síðan er eg lagðist. -
Hann sagðist vita með fullri vissu,
að það væri ekki guði þóknanlegt,
að hann, aldraður maðurinn,
marg-drepinn af vinnu, gigtveikur
og kviðslitinn, yrði að rífa sig upp
fyrir allar aldir á hverjum morgni
og fara í húsin.
— Það gerir enginn óvitlaus
maður, tautaði hann við sjálfan
sig, að hugsa úm kvenfólk í al-
vöru. — Það er nú fyrir sig að
sletta á þær kossi, ef svo ber und-
ir, en að fara að láta sér þykja
vænt um þær og treysta þeim —
það er vitlausra manna æði, því
að allar bregðast þær fyrr eða
síðar. — Og svo verða menn að
stjana við þær í öllum greinum,
snúast í kringum þær eins og
skopparakringla og standa í eilíf-
um kossa-þrældómi, til þess að
hafa þær góðar — til þess að þær
sé ekki altaf að skammast. — Það
tekur upp á taugarnar og sansana,
enda verðum við fljótt linir,
bændagarmarnir, eins og dæmin
sanna. — Og því segi eg það,
Steini minn — þér væri nær að
lofa guð fyrir lausnina og frelsið,
en að liggja jiarna og veltast eins
og ánamaðkur. — Væri eg í þín-
úm sporum, skyldi eg taka mig
til og pára Vestfirðingnum fallegt
þakkarávarp fyrir hjálpina.
Eg breiddi upp fyrir höfuð og
Iét sem eg svæfi. En Þorfinnur lét
dæluna ganga meðan hann klæddi
sig. — Hann gleymdi kviðslitinu
og gigtinni annað veifið. —
—o—
—• Seint kemur ísak bróðir,
sagði Þorfinnur bóndi á hverju
kveldi vikuna fyrir jólin. — Isak
hafði lengi haft þann sið, að sitja
jólin hjá bróöur sínum, eins og eg
gat um í fyrri þættinum. — Og
venjulega kom hann nokkurum
dögum fyrir jól, en nú var Þor-
láksmessukveld og enn var hann
ókominn.
— Ætli hann skili sér ekki, eins
og hann er vanur, sagði húsfreyja.
— Eg er að hugsa um þessa
óttalegu vatnavexti, sagði Þor-
finnur. — Hann gæti hafa drukn-
að.
— Hann ísak ? — Nei, hann fer
sér áreiðanlega ekki að voða! —
Annars býst eg nú við, að hann
sé á næstu grösum. — Að minsta
kosti var fylgan hans komin í
búrið áðan.
—• Guði sé lof! sagði Þorfinn-
ur og lifnaði allur við. — Hann
er líklega svangur, auminginn, og
hugsar nú til magálanna þinna,
Steinvör mín !-----Bara að hann
ætti nú dálítið í staupinu, svo að
maður fyndi ógn-lítið á sér.-----
Það er nú einhvem veginn svona
— þetta er engin veruleg hátíð, ef
maður er þurbrjósta.---------Og
svo er annað: Mér var að detta x
hug, hvort ekki mundi ráðlegt að
hella svolitlu i strákinn -— koma
honum eins og inn í nýja veröld,
svo að hann gleymdi stelpunni og
hætti að skæla.------Altaf finst
mér veraldar-garmurinn skifta um
svip, þegar eg fer að finna á mér.
-----Það er talað urn að drakk-
inn rnaður sjái ekki sólina. — Eg
sé hana aldrei ófullur, en sé eg
kendur — þá flóir alt x sólskini!
— Hættu þessu rausi!
— Aldrei má eg segja neitt —
aldrei vera kátur. Og ekki þegj-
andalegur heldur. — Það er vand-
lifað hérna í Hvammshlíð. — Og
því segi eg það : Þeim er rnein senx
í myrkur rata — það er að segja
inn í svona hjónaband. — Því
næst stóð hann upp og fór að tína
af sér spjarirnar.
Húsfreyja gekk fram og lokaði
bænum. Hún lét þess getið, þegar
hún kom aftur, að skeð gæti að
fleiri en Isak kæmi á morgun, og
sennilegast þætti sér, að það yrði
langferðamaður. —
— Eg sá skært ljós í göngun-
um, og ekki getur það átt neitt
skylt við hann ísak.
Þorfinnur kiptist við í rúrninu.
— Það væri svo sem rétt eftir
öðru láninu okkar! — Og sjálf-
sagt langferðamaður — einhver
rokna-matgoggur, sem situr dög-
um saman og sleikir alt í botn! —
Það væri dáindis-notalegt!
— Æ—-byi-jaðu nú ekki á gamla
söngnum!
Húsfreyja slökti ljósið og steig
upp fyrir bónda sinn í rúrninu.
Þorfinnur kom snemma úr hús-
unum á aðfangadaginn. Hann
sagðist ekki hafa kunnað við að
láta ærnar út, af því að það væri
nú þessi dagur. Þær hefði lika
verið vísar til að rása upp í fjall
og tvístrast, og bakið á sér væri
ekki svoleiðis núna, að hann þyldi
neinar sviftingar. — Kviðslitið
væri nú fyrir sig, en sér hefði
fundist áðan, þegar hann var að
bogra í tóftardyrunum, eins jog
tíu hnífar stæði á kafi í jmjó-
hryggnum á sér. — Svo hefði það
lika dottið í sig að gefa kindun-
urn dálitla auka-tuggu, ofurlítinn
jólaglaðning, því að nú ætti öll
skepnan að vera södd og ánægð.
Steinvör var að þvo þaðstofu-
gólfið. Það gerði hún ætíð fyrir
stórhátíðir, en sjaldan endranær.
Eg lá í rúrninu og horfði til
veggjar. Eg var að hugsa um hvað
Dísa yrði nú falleg í kveld, þegar
hún væri búin að þvo sér og kom-
in í sparifötin, og hvað Ermen-
rekur Sakkon ætti gott, að mega
sitja með hana á knjánum og
kyssa hana fram á rauða nótt. —
Eg sá í anda, hversu heit hún yrði
og rjóð í framan og þung í fangi
unnustans, þegar kossarnir færi
að svífa á hana undir lágnættið.
— Og hér lá eg, fyrverandi unn-
usti hennar, alls vesall og yfirgef-
inn smælingi, vonlaus urn allar un-
aðssemdir lífsins. — Eg togaði
ábreiðuna upp fyrir höfuð og tár-
in streymdu niður á hart og ó-
hreint koddaverið.
— Þú munt eiga í sanxa basl-
inu með strákinn, sagði Þorfinn-
ur og vingsaði til og frá um gólf-
ið. — Ja, — hvort eg hefði borið
mig svona forðunx daga, þó að
þú hefðir sýnt mér aftan undir
þig, Steinvör!
— Þú sporar gólfið, Þorfinn-
ur, sagði húsfreyja. — Kiptu af