Vísir - 25.02.1957, Blaðsíða 3

Mánudaginn 25. febrúar 1957
VÍSIR
3
Hjörtor Kr. Benediktsson:
$b I nis ibi Ib«8"i* í Skagaíirði
og lijggðarsafnið |mbi*<
i*ar eru smíðisgripir eftir Fjaiia
Eyvind, Bóiu - Hjáimar o.fi.
Hér fer á eftir grein um Glaumbæ í Skagafirði, staðinn,
bæjarhúsin og liið gagnmerka byggðarsafn þeirra Skagfirðinga,
sem þar er geymt. Er það án efa eitt hið sérkennilegasta,
skemmtilegasta og merkasta byggðarsafn, sem cnn hefur verið
stofnað hér á landi.
Greinarhöfundur er Hjörtur
Kr. Benediktsson að Marbæli í
Seyluhreppi, en hann hefir um
mörg undanfarin ár verið
safnvörður og húsvörður í
Glaumbæ og gegnt því starfi
með prýði enda greindur mað-
ur og gagnfróður svo sem grein
in ber með sér:
Vegna tilmæla ritstjóra Vísis
ætla eg að segja örlítið frá
Gaumbæ og byggðarsafninu
þar. Auðvitað verða það molar
einir, því ef rækilega ætti að
skrifa um það, yrði það langt
mál. En nauðsyn væri að semja
sögu staðarins eftir þeim beztu
gögnum, sem hægt væri að fá.
Glaumbær hefir verið á fyrri
tímum höfðingjasetur. Þótt aðra
bæi í Skagafirði beri hærra á
Sturlungahöld og síðar er vitað
að þar voru ríkir höfðingjar,
eins og Teitur Þorleifsson. Og
víst hafði Jón biskup Arason
fullan hug á að ná staðnum á
sitt vald, sem og tókst, er hann
kom Teiti burtu og fekk Rafni
Brandssyni lögmanni, tengda-
syni sínum, hann til umráða.
En eigi naut Rafn iengi
fengsins.
Geymzt hafa í Skagafirði,
gömul munnmæli um Glaum-
bæ og þáttaskipti um yfirráðdn
frá þessum tíma.
Váleg örlög
Rafns.
Munnmælin eru á þann veg,
að þegar Teitur fór í síðasta
sinni frá Glaumbæ, var honum,
sem að líkum lætui', þungt í
skapi, er hann steig á bak hesti
sínum áGlaumbæjarhlaði.Rúmu
ári síðar var Rafn kominn með
sveinum sínum að Glaumbæ,
sennilega að líta þar eftir bú-
skapnum, því sjálfur bjó hann
á Hofi á Höfðaströnd.
Rafn og sveinar hans drukku
víst allfast og var Rafn all-
drukkinn, er þeir stigu á hesta
sína. Tókst þá svo slysalega til,
að hann æddi á sverð hjá ein-
um sveinanna og særðist svo al-
varlega, að það varð hans bani
innan fárra daga. En staðurinn,
Séð inn baðstofuna í Glaunibæ. En þar er ölln komið fyrir
líkast því sem var í maðstofum á meðan búið var í þehn.
er hann særðist, var sami blett-
urinn, sem Teitur steig á hest
sinn ári áður.
Samtímamaður
Galdra-Lofís.
Kirkja og prestssetur heir ver-
ið í Glaumbæ óslitið frá siða-
bót. Ýmsir ríkir og mikilhæfir
klerkar hafa búið þar. Góður
hefir þeim þótt Glaumbær, því
í rúmar fjórar aldir hefir að-
eins einn prestur flutt burtu,
Halldór próf. Jónsson að Hofi í
Vopnafirði. Frá 1550 til þessa
dags hafa verið í Glaumbæ að-
eins 16 prestar. Lengst af öllum
prestum í Glaumbæ var Grím-
úlfur Illugason (1726—1784)
eða 58 ár. — Um hann eru til
miklar galdrasagnir, enda var
hinn nafnkunni Galdra-Loftur
honum samtíða í Hólaskóla.
Kirkjuklukkurnar í Glaumbæ
eru önnur frá tíð síra Grímúlfs,
með áletruðu nafni hans á lat-
ínu og ártalinu 1734, en hin er
með nafni fyrirrennara hans,
einnig á latínu, Egils Sigfús-
sonar og ártalinu 1721. Báðar
eru klukkurnar í fullu gildi
enn. .
Bærinn í Glaumbæ hefir efa-
laust verið einn alira stærsti
bær í Skagafirði, enda oftast
fjöldi fólks í heimili, t. d. í tíð
Jóns prófasts Hallssonar —
1874—1890 — voru um 30
manns í heimili á sumrin, en
nokkru færra að vetrinum. Jón
próf. var stórauðugur af lönd-
um og lausafé og hafði stórbú
í Glaumbæ.
Byggði npp
baðstofuna.
Hann byggði upp baðstofu þá,
sem nú er, og mun hann lítið
hafa látið breyta gerð hennar.
Einnig lét hann byggja stofu og
bæjardyrnar. En elzta hús bæj-
arins er enn stendur óhaggað,
er stofa norðan bæjai’dyra;
hana byggðí Halldór próf. Jóns-
son rétt eftir -1840.
Á hinu mannmarga hemili
hefir sennilega oft ríkt glað-
værð og gleði, bærinn borið
nafnið með rentu
Þegar hætt var að búa í bæn-
um og' byggt var íbúðarhús
fyrir prestinn 1944, tók Þjóð-
minjasafnið bæinn í sína vörzlu
Bærinn að Glaumbæ í Skagafirði. Hann hefur um allmörg
undanfarin ár verið notaður fyrir byggðasafn Skagfirðinga, en
það mun nú vera eitt merkasta og fullkomnasta byggðasaín
landsins.
og lét endurbæta hann í sama 'göngin í Glaumbæ voru orðlögð
stíl, svo húsaskipan hefir í engu í Skagafirði og jafnvel víðar
verið breytt. — Hófust þá Skag jfyrir lengd, enda eru þau 18 Vz
fh’ðingar handa, undir forustu m. löng.
Jóns alþm. Sigurðssonar á
Reynistað, að safna gömlum
munum í Skagafirði, svo nú er
það orðið all álitlegt safn, sem
varðveitt er í gamla Glaum-
bæjai’bænum, á 6. hundrað mun
ir áils. Voru orðin síðustu tæki-
færi að ná í marga af hinum
jgömlu gripum. Eitt er víst, að
hefði eigi verið hafizt handa
að safna fyrr en nokkrum ár-
um síðar, þá væiú safnið all-
mikiu fáskrúðugra.
Má tilveru safnsins sérstak-
lega þakka áhuga Jóns á
Reynistað. Auðvitað hafa fleiri
lagt þar hönd að verki, sérstak-
lega ber aff þakka Árna bónda
Sveinssyni á Kálfsstöðum, sem
sérstaklega áhugasömum að
safna öllu sem hægt hefir verið'
að ná í. Einnig safnaði Ragnar
Ásgeirsson ráðunautur miklu,
og aðstoðaði við niðun’öðun
þess upphaflega.
Húsaskipan.
Eg vil nú lítilsháttar lýsa
húsaskipan í Glaumbæ. Bæjar-
djT (karldyr), snúa mót austri,
eins og almennt var á öllum
gömlum bæjum hér miðsvæC'is
í héraðinu. Eru 6 þilstafnar,
með burstum fram á hlaðið.
Smiðja er syðst næst 2 úti-
skemmúr, þá stpfa og bæjardyr
undir sama risi, norðan bæjar-
dyra er önnur stofa og nyrst er {
útiskemma. j eldhús og geymsluhús. Baðstof-
Frá bæjardyrum eru bein an er í 8 stafgólfum, eru af-
jgöngu til baðstofu, sem er vest- iþiljuð hús i háðum endum, 11
just húsa. Fjögur hús eru sinnjrúm eru í baðstofunni, þar á
'hvoru megin gangna. Bæjar-| Framh. á 11. síðu.
Sunnan gangna, næst bað-
stofu, er hús með útidyrum
mót suðri, munu þær dyr hafa
til forna heitið brandadyr. Var
um þær borið eldsneyti, aska
og sorp. Einnig ef eldsvoða bar
að höndum, var hægra að forða
sér þar út, er þær voru svo
nærri baðstofu.
„Gusa“ — stofa
námssveina.
Næst baðstofu, beint á móti
suðurdyrum, er alþiljað hús dá-
litið, er áður var oft notað fyrir
svefnhús, ber það nafnið
,,Gusa“, er það1 nafn víða þekkt.
Mun nafnið hafa borist víða,
vegna þess að piltar lærðu oft
undir skóla hjá prestunum í
Glaumbæ, voru þeir látnir hafa
aðsetur í „Gusu“.
Munnmælin herma að nafnið
sé þannig til komið: Fvrir löngu
síðan var kerling ein í Glaum-
bæ, er Guðrún hét, var hún ær-
ið skapstygg, og er illa lá á
henni, hafði hún til að opna
hurðina og skvetta úr nætur-
gagni sinu á ærslafulla stráka
er um göngin fóru. — Síðast
segir sagan að hún hafi verið
orðin leið á lífinu og hengt sig
í kompu sinni. En hvað sem um
það er, er hún nú hætt öllu um-
stangi og verður aldrei vart á
ferli.
Framar í bænum eru búr,
T. C. Bridges og Hassel Tiltman
Frarah.
og brestum. FjÖgur hundruð
hermenn voru í henni. Margir
þeirra biðu bana, en hinir
flýttu sér út úr vögnunum og
hlupu í áttina til Arabans, sem
sat þarna skammt frá þeim, því
að þá grunaði, að hann mundi
ekki alveg eins saklaus og hann
lézt vera.
En þá kynntust þeir Law-
rence frá nýrri hlið. Þeir fengu
rækilegar sannanir fyrir því,
að hann væri frábær skamm-
byssuskytta. Þegar fótfráustu
hermennirnir fóru að nálgast
| Arabann, reis hann á fætur og
dró stóra skammbyssu undan
skikkju sinni og skaut á þá, af
svo miklum fræknleik, að þeir
sáu sitt óvænna og létu undan
síga. Flýttu þeir sér í skjól við
vagnana og hófu skothríð ’á
hann milli vagnhjólanna.
En Lawrence hafði líka séð
við þessu. Hinum megin við
járnbrautina biðu nokkrir
1 manna hans og þeir komu nú
allt i einu í ljós með tvær hríð-
j skotabyssur. Hófu þeir ban -
' væna skothrið á Tyrki, en við
!það féll þeim allur ketill í elá.
Flestir þeirra féllu eða særo-
ust en hinir tóku til fótár.na og
flýðu sem fætur toguðu út á
auðnina og skeyttu ekki meira
um letsina, sem þeir höfðu átt
að verja.
Meðan Lawrence gerði þessar
djarflegu árásir sínar, hélt
meginher Araba áfram sókn
sinni á ströndum Rauöahafsir.s
og stóðst ekkert fyrir honum.
Var loks svo komið, að sveitir
Husseins, sem hafði nú verið
krýndur til konungs, áttu
skamma leið ófarna til Akaþa.
Ef þær tæki hana, mundi það
ekki einungis verða hið mesta j
áfall fyrir Tyrki, heldur mundi
það og opna leið til innrásar í
Sýrland og loks að hliðum
Damaskus.
Tyrkir þóttust sannfærðir
um að geta varið Akaba og.
studdi margt þá trú þeirra. Eitt
var það, að ekki var hægt að
komast aö borginni, nema meu
því að fara.yfir Salomonsfjöllin,
en þau voru fullerfið vel-bún-
um fjallagöngugarpi, svo að
ekki sé minnzt á Beduináher-
inn. Þar við bættist. að Law-
rence hafði einungis haft með
sér vistir til tveggja mánaða, er
hann lagði upp í þessa herför
og af þeim birgðum varð líka
að fæða alla tyrknesku fang-
ana
En hann tók Akaba engu að
síður. Þótt hermennirnir væri
þreyttir og svangir lét hann þá
samt hefja gönguna þvert yfir
fjöllin og 7. júlí gerðu þeir
skyndiárás á Akaba. Tyrkir og
Þjóðverjar, sem voru til varn-
ar, voru þrumu lostnir, því að
þá hafði ekki órað fyrir því að
Lawrence mundi geta brotizt
yfir fjöllin. Féll þeim allur ket-
ill í eld og gáfust upp bardaga-
laust. að kalla.
Lawrence og Feisal voru nú
búnir að ná fyrsta takmarki
herferðar sinnar. Öll strönd
Rauðahafsins var á valdi þeirra.
Þeir höfí'U nú lika á að skipa
tvö hundruð þúsund manna
her. Hafði Lawrence safnað
nokkurum hluta þess liðs á
‘ ferðum sínum um auðnina en
auk þess höfðu ýmsir ættbálk-