Vísir - 08.03.1957, Blaðsíða 6

r
▼ffisœ
Föstudaginn 8. marz 1937
t
wisim Mlóðurmáls- /...
D A G B L A Ð
Ritstjóri: Hersteinn Pálsson.
Auglýsingastjóri: Kristján Jónsson.
Skrifstofur: Ingólfsstræti 3.
AfgreiSsla: Ingólfsstræti%3. Simi 1660 (fimm línur)
Útgefándi: BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Lausasala kr. 1,50.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Tvennskonar réttnr.
ÞaS hefir löngum verið við-
kvæðið, að hér á landi gilti
tvennskonar réttur, annars-
vegar réttur ríkisins til að
fara sínu fram í samskipt-
um sínum við óbreytta borg-
ara, og hinsvegar réttur —
eða öllu heldur réttleysi —
J hinna sömu borgara gagn-
! vart ofurvaldi hins opinbera.
1 Hefir þetta sjaldan komið
j betur'fram og greinilegar en
einmitt síðustu vikurnar og
I mánuðina — í tíð rikis-
■ stjórnar þeirra flokka, sem
1 kalla sig umbótaöfl þjóðfé-
■ lagsins — enda verður slíkt
ástand aldrei ljósara en þeg-
ar ríkisvaldið kreppir að
þegnunum með höftum og
hömlum. Þarf eltki að nefna
mörg dæmi, til þess að þetta
verði öllum ljóst.
Eins og menn muna var ákveð-
ið að binda kaupgjald og
1 vöruverð í lok ágústmánað-
! ar, er gefin voru út bráða-
birgðalögin um bindingu
■ vísitölunnar. Kaup og verð-
lag áttu að vera óbreytt. Áð-
' ur en þetta kom til fram-
kvæmda, voru fáeinir aðilar
! i landinu látnir leggja bless-
! un s ína yfir það en þing
! þjóðariniiár — æðsti vett-
vangur í þessum málum —
1 var ekki látið fjalla um mál-
ið, fyrr en aðrir höfðu sam-
þykkt það, sem ríkisstjórnin
hafði í hyggju að gera.
Við það sat að sjálfsögðu að
verðlag og kaupgjald stóðu í
stað, en ekki var það þó
lengi. Ríkissjóður hefir lengi
! verið haldinn sífelldum
sulti, og þegar ríkisstjórn-
inni fannst ástæða til að fá
meira fé fyrir áfengi og tó-
• bak, þá var ekkert til íyrir-
stöðu að hækka verð á þeim
vörum. Margir telja þær —
með réttu •— skaðlegar, en
ríkissjóður var ekki að
hækka verðið til að draga
úr notkun þeirra, engan
veginn. En það skiptir ekki
verulegu máli í þessu sani-
bandi. Hitt er veigameira,
að svo hafði verið búið unt
hnútana, að ekki mátti
hækka vöruverðio nema
með sérstakri undanþágu.
Ríkisstjórnin hefir vitanlega
talið sig undanþegna því á-
kvæði og engu blaða. hennar
fannst ástæða til að fetta
fingur út í það. þótt hún
gerði það, sem hún bannaði
þegnunum að gera. Hún
hafði réttinn, sem hún hafði
hai’ðlega neitað öðrum um
við sömu kringumstæður.
Önnur ríkisstofnun Iiefir síðan
fetað í fótspor einkasölu-
fyrirtækjanna — annað
hvort að uridirlagi ríkis-
stjórnarinnai' eða með bless-
un hennar. Það er ríkisút-
varpið sem hefir hækkað
taxta á auglýsingum fyrir
skemmstu. Aftur hafði rík-
isstofnun leyfi til að hækka
þjónustu sina, og enginn get-
ur komið í veg fy.rir það, af
því að. hið opinbera er aðili,
en ekki þegnarnir.
Hver er svo hlutur þegnanna?
Hann kemur bezt fram í
þeirri árás, sem kommúnist-
ar innan ríkisstjprnarinnar
hafa hafið á verzlunarstétt-
ina með blessun a:marra
stuðningsflokka hennar.
Meðan ríkið hækkar verðlag
á því, sem það selur, skipar
það kaupmönnum að taka
minna fyrir það starf. sem
þeir inna af hendi. Þéim er
ætlað minna íé til starfsemi
simiar en til dæmis tóbaks-
einkasölurini, og sést þar
enn munurinn á rétti ríkis og
þegna.
Hættuleg þróun.
Forvígismenn verzlunarstéttar-
innar hafa skýrt frá því, að
þegar þeim hafi borizt til
eyrna að verðlagsákvæði
mundu yfirvofandi, haii
þeh átt viðræður við yfir-
völdin í þessum efnum og
skýrt þeim frá tilhögun á-
lagningar. Viðkomandi yf-
irvöld létu sér- þau orð um
munn fara, að álagningin
væri hófleg. Mátti því ætla,
að ekki mundi þykja ástæða
til að skerða hana.
Almenningur yeit nú, hvað of-
an á hefir orðið. Álagningin,
sem hið opinbera taldi hóf-
lega, hefir verið skorin nið-
ur til mikilla muna, svo að
margir kaupmenn sjá nú
fram á það. að þeir geti ekki.
starfrækt fyrirtæki sín öllu
lengur. Þar kemur enn framj
rcttleysi borgaranna gagn-j
vart ríkisvaldinu. og þarf
ekki 'einu sinni að minna áj
verðhækkun áfengis og tó-j
baks til samanburðar. til ^
þess að mönnum sé það ljóst.
Hér er um hættulega þróun að
ræða. en hún er enn hættu-
legri: fyrir það, að innan rik-
isstjórnarinnar eru flokkar,
sem leggja einstaka stéttir
í einelti og' vilja uppræta
þær, ef hægt er. Meðan þeir
A. B. skrifar: Er ekki réttara
að segja og rita Bolungavik en
Bolungarvik? Hver er uppruni
orðsins og af jhvaða lieimildum
má fræðast um hann?
Svar réttara er ta.lið að rita
Bolungarvík og er þá farið eft-
it elztu heimildum um orðið,
Landnámu. Um uppruna þess
er það að segja, að til er í mál-
inu orðið bolungtn- (einnig
buðlungur og buhmgur), og
merkir það viðarhlaða, oft
strítumyndaðan upp. Er ekki
ólíklegt, að þessi orð séu dreg-
in af bolur með viðskeytinu
ungur. Af bolungur gæti svo
Bolungarvík verið mynduð. Á
móti því mælir þó, að orð. sem
enda á -ungur, enduðu jafnan
á s í eignarfalli eintölu, og er
svo oftast enn, silungur, sil-
ungs, teinungur, teinungs o. s.
frv. Hefði því verið eðlilegra,
ef staðarheitið er af karikyns-
orðinu myndað að það héti
Bolungsvík. Þess ber þó að
geta. að Blöndalsorðabók hefir
tvenns konar eignax-föll af orð-
inu bolungur, bolungs og bol-
ungar, en líklegt er, að ar-end-
ingin sé nýleg.
Af þessum sökurn hefir því
verið haldið fram, að Bolungar-
vík sé ekki myndað af karl-
kynsorðinu, heldur af kven-
kynsorðinu, sem hefð'i þá heitið
bohmg, eignarfall til bolungar.
Ekki veit eg til þess. að það orð
komi fyrir eitt sér eða í öðrum
samsettum orðum, en engin
sönnun 'er það fyrir því að það
hafi ekki verið til. En af hvoru
orðinu, sem Bolungarvík er
myridað, er sjálfsagt að haida
sig við gamla ritháttinn, enda
er almennt enn, ao svo sé.
Geta.má þess, að fyrir kem-
ur í fornum heimildum örnefn-
ið Bolungaholt (r-laust.). Er
álitið, að þar sé fyrri hlutinn
eignarfall fleirtölu af bolung-
ur í merkingunni nautkálfui'
(sbr. Yxnafell, Öxnadalur o.
fl.)_ og gæit bolungur í þeirri
merkingu verið dregið af orð-
inu boli með viðskeytinu -mig-
ur, sem væri þá smækkandi
viðskeyti. en þannig er það.
einmitt oft (systrungur, tein-
ungur o. fl.).
Þ. M. S. skrifar m. a.: Ný-
lega las eg orðið hrollvænleg-
ur í blaðagrein og þýddi það
hrollvekjandi. Eg hefi aldrei
heyrt það né séð og langar að
heyra álit þitt á júví.
Mér virðist Ilirollvænlegur
eiga aiveg eins rétt á sér og
hrollvekjandi. Þetta eru hvort
tveggja nýyrði búin til í sam-
bandi við sálarkitlandi eða
hryllilegar lcvikmyndir í augr
lýsingaskyni. Hrollvæniegur
er myndað með hliðsjón af orð-
um eins og friðvænlegur, ill-
vænlegur, og allir skilja hvað
það þýðir. Einnig hefi eg séð
nafnorðið hroilvekja notað um
þessa tegund mynda (hún var
mesta hrollvekja). Ekki er
hæg't að fordæma þessi orð írá
málfræðilegu sjónarmiði, en
fá einhverju að ráða, geta
þegnarnir ekki gert sér von-
ir úmi.að réttur þeirra verði
virtur.
engin eftirsjá væri að þeim
fyrir því, enda finnst mér ólík-
legt, að þau festist í málinu.
Hryllingsmyndir hafa surnir
nefnt þessa tegund mynda, og
er það sýnu betra. en ef til vill
þykir það ekki nógu lokkandi.
Þá er spurt: Haim uppgöfg-
aði þetta eða hht, er það rétt?
Svar: Hér er um að ræða
framburðarskekkju, sem oft
heyrist, en menn ættu að var-
ast. Orð þetta er ekki skylt
sögninni að göfga, heldur leitt
af sögninní að götva, sem þýð-
ir grafa. Uppgötva merkir því
upphaflega að gi-afa eitthvað
upp og uppgötvun uppgiöftur
einhvers. En merkingin hefir
breytzt og orðið rýmri, upp-
götva merkir nú að finna eitt-
hvað nýtt eða finna eitthvað
upp. Leifur heppni uppgötvaði
Ameríku; Morse uppgötvaði
ritsímann; eg þai'f að uppgötva,
hver er höfundur þessarar
greinar. Framburðurinn upp-
göfga, uppgöfgun, uppgöfgari
er latmæli. sem stuðlar að mis-
skilningi á ágætu orði.
E, II. F.
Suei —
Framh. af 1. síðu.
skipagjöldum. Tillaga væri
komin fram um, að Alþjóða-
bankinn íæki við þeim og
greiddi svo Egyptalandi sann-
gjai'nan hluta, samkvæmt
samningum og eitt blaðið telur
mikilvægast, að náð sé sem
fyrst samkomulagi um greiðsl-!
urnar, þá ætti að vera hægt að
snúa sér að öðrum atriðum,!
sem vist er að valdi miklu um
' og ef til vill löngum deilum, en 1
það er út af kröfum um skáða-
bætur og gagnkröfum.
Efnali agshl iðin.
j Þá er rætt um það hvert
(efnahagslegt tjón Arabaþjóð-
irnar hafi beðið af deilunum, •
I I
, en a, m. k. ein þeirra Sýrlend- |
^ingar. hafi brugðið við til að.
.ieyfa viðgerð á olíuleiðslunum,!
|og fái þannig tækifæri til að
geta byrjað á að græða þau sár, j
sem það hefur bakað landinu,'
að tekjulindin af olíunni tæmd-
ist í bili.
Fjórir mánuðir.
Blöðin reeða um það, að nú
hafi skurðurinn verið lokaður
í fjóra mánuði, og' hefði skurð- j
urinn þegar getað verið kom- j
inn í notkun, ef Nasser hefði
ekki tafið framkvæmdir.
í blöðunum, t. d. Glasgow,
Herald, heyrast raddir um, að,
það sé hin óljósa og óákveðna
stefna Dullesar og Eisenhowers,
sem hafi leitt til mikillar gagn-
rýni á Bandaríkjunum. Bendir
blaðið á nauðsyn þess, að’ Eis-
enhower geri glögga grein fyrir
afstöðunni, og segi undir hvaðaj
kringumstæðum hann myndi (
láta til kasta Bandaríkjanna |
koma. Með því að skjóta öllu til
Sameinuðu þjóðanna gætu mik-
; ilvægar og nauðsynlegar á- (
j kvarðanir vera ónýttar. sökum
þess, að á vettvangi Sameinuðu
þjóðaiuia, er unnt að beita
neitunarvaldi — og það muni
I Nasser og slíkir menn nota sér. J
Eftirfarandi bréf hefur blað-
inu boristi.
„Ég vil ekki láta hjá iíða að
iáta í ljós, að ég ar alveg sömu
skoðunar og fram kom í Berg-
máli í Vísi í dag (7/3), er hneig
mjög í þá átt, að menn á öllum
aldri hrifust eigi síður af því,
sem gamalt er og gott, en þvl,
sem mesta nýjanrumið er á,
hvort sem það er Ijóð, saga,
kvikmynd eða annað, svo að ég
taki líkt til orða og gert var í
blaðinu.
Hefðarblær.
Þegar um þetta er rætt mætti
kannske lika benda á, að yfir
svo mörgu, sem er gamalt, og
má heita sígilt, er einhver hug-
stæður blær, sem heillar, blær
sem það fær, sem hefur unnið
sér hefð fyrir gildi sitt. En svo
má ekki gleyma því, þegar okk-
ur finnst margt vera borið á
borð fyrir okkur sem sé litils
virði, að við vei'ðum að taka við
öllu, sem tíminn sem við lifum
á, réttir að okkur, en það gamla,
margt af því, sem við dáumst
svo mjög að, er það, sem hefur
staðið af sér öll veður, og hefur
fengið á sig þann liefðarinnar
blæ, sem ég vék að.
Hverju skilar nútiminn?
Upp úr svona hugleiðingum
sprettur svo kannske sú spum-
ing, hverju nútíminn muni skila
eftirkomendunum? Það er vit-
anlega tilgangslítið að spyrja
svona. En eitt vitum við, að á
öllum tímum kemur margt fram
sem á fyrir höndum langt líf, og
sumt verður sígillt og lifir allt
af. Og jafn tilgangslaust er um
það að fást, að á hverjum tima
skýtur upp Góugróðri, sem
„grær oft fljótt og stendur
sjaldan lengi“, eins og Þorsteinn
kvað.
Stundir huglirifa.
Ég hefi oft haft ánægju af
því, á „hátíðarstundum", eins
og sagt var í Bergmáli — eða
öllu heldur hátíðlegum stund-
um, stundum þegar hópur
manna verður snortinn af þvi
íagra, á sturidum „stemningar"
eða hughrifa, eða hvað memi
vilja kalla það, af hve miklum
innileik kvæði gömlu skáldanna
eru sungin. Og þetta er víðar
svo en á okkar landi. Og nú
ætla ég að segja frá atviki, sem
liefur orðið mér minnisstætt.
I>á tóku ailir undir.
1 utanför, er ég fór í leikhús
í Edinborg, var allfjölbreytt
efnisskrá, og m. a. kom þar
íram „Rock and Roil“-hljóm-
sveit. Húsfyllir var og þarna
var fólk á öllum aldri. „Rock
and Ro]l“-hljómsveitin erfiðaðt
með talsverðum árangri, unga
fólkið klappaði og tók undir, en
aðrir tóku þessu góðlátlega en
kyrlátlega, og hafa kannske
haft gaman af. En svo — í næsta
atriði — kemur fram kona, sem
um var sagt í efnisskránni. að
væri yíðkunri fyrir vísnasöng
sinn í sjónvarpi. Ekki man ég
heiti hennar, en hún lék sjálf
undir söng sinum, talaði
skemmtilega við álieyrendur á
milli, og er svo hafði gengið um
stund kvaðst hún mundu syngja
nokkur gömul lög og \isur, og
bað menn taka undir með sér.
Og nú komu gamlir kunningjar,
liver á fætur öðrum, gamlar
skoskar og irskar þjóðvisur, og
nú tóku allir undir, c-kki dræmt
og hikandi, öðru nær. Þetta var
söngur, sem var borinn uppi af
innri þrá, sem braust íram. úr
hvers rrianns brjósti, og hafði
á sér meiri blæ gloðinnar og
radda æskunnar en ellinnar.