Vísir - 29.05.1957, Side 9

Miðvikudaginn 29. maí 1957
VISIR

Þrír emg'æBisherrar .....
Frh. af 4. síðu:
gamall koramúnisti, kennari
Lenins, Plekanov að nafni,
höfðu tapað stríðinu greinilega.
Lenin réðist í bændaupp-
reisnina 1917. Iiann fékk flokk
sinn, þótt tregur væri, bæði til
að fallast á landúnaðarmál sín
og' friðarmál. Fyrst nej’ddi
hann flokkinn til að taka völd-
in. Þarnæst neyddi hann hann
til að sigra. Og við hvoru-
tveggja tækifærið fóru gamlar
marxistiskar kenningar í deigl-
una.
En Lenin samkenndi sig ekki
hinni rússnesku lýðhreyfingu. í
því er hinn stóri munur á hon-
um og hinum tveimur. Hann
fjarlægðist einmitt lýðhreyf-
inguna, því að það var ætlun
hans að svikja hana. Hann var
ekki sjálfur nefndur við and-
bænda-byltinguna. En það varð
Stalín 15 árum síðar.
Lenin hefði vitanlega ekki
getað tekið völdin án flokks-
ins. En flokkurinn var hans
verk og hann var ekki verkfæri
hans. Og þar sem flokkurinn
var mjög laus við bændabylt-
inguna (bændurnir urðu aldrei
kommúnistar) átti hann miklu
meira undir því að sigra með
hjálp eins manns og stjórn-
málaforystu hans.
Flokkurinn var í fyrstu
nokkur þúsund manns — af
Frh. af 4. síðu: | Guðmundur f'orysturia og hélt'
undir póst og annan farangur j henni það sem eftir var austur
og hélt að þvi búnu yfir þveran
Skeiðarárjökul. Kafa ófærð var
af nýföllnum snjó og á miðjum
jökli var yfir óhugnanlegt
sprunguhaf að fara, en ekkert
aftraði hetjunni, sem hélt
ótrauður yfir allar torfæur til
þess að komast heim til fjöl-
skyldu sinnar og skila af sér
póstinum í tæka tíð.
Nú er Hannes á Núpstað löngu
hættur póstferðum. Hann er
gamall orðinn að árum en ung-
ur í anda og alltaf gaman að
ræða við hann um liðna tið, um
hamfarir í Vatnajökli og svaðil-
farir á svortum Skeiðarársandi.
Að þessu sinni er ekki tími til
yfir sand, og þanni'g mun'Guð-
mundur vera fyrsti bílstjóri á
íslandi, . sem fer með hóp
skemmtiferðamanna í bíium yfir
Skeiðarársand.
Stórvötnin fjögur.
forðum og hvernig sem draugsi
spertist hafði hann ekki roð við
Guðmundi, enda kann sá maður
margt fyrir sér, ekki s.ízt þegar
bilar eiga í hlut. Og það skyldu
draugar aldrei gera framar að
áreita bda Guðmundar Jónas-
sonar.
Á meðan þeir áttust við, Guð-
mundur og draugsi, notuðu far-
þegarnir góða veðrið til útivist-
ár, erida var fegurðin ógleyman-
leg. Öræfajökull í austri, Lóma-
j griúpúr í vestri, hafið og sand-
1,
1 heild má segja að leiðin sé I urinr* 1 su®ri °° Skéiðaiárjök-
greiðfær bilum yfir Skeiðarár-!ul! með gnípum og trjónum og
sand, einkum vesturhluta sands-
ins, enda eru þar viða sandbornir
melar, en grýttara þvi austar
sem dregur og á Skeiðará sökina.
Fjögur stórvötn eru á sandinum.
Þau tvö, Súla og Núpsvötn, sem
við höfum þegar farið yfir, á
turnum í norðri. Jörð var snævi
drifin og hvít, himininn blár og
sól skein i heiði. 1 þvílíku veðri
er garnan
arársand.
a.ð ferðast yfir Skeið-
Haettur og slys.
Að stundarkorni liðnu var för-
nær miðjum sandi er á sem
þess. Guðmundur bílstjóri iðar í heitir Sandgígjukvisl, og austast inni haldið áfram, að sæluhús- j
skinninu að komast áfram. ekki ! er Skeiðará. Stundum eru árnar j inu, sem stendur austanvert við ■
sizt ef hraða þyrfti ferðinni flelri Þ- á. m. Blautakvísl, sem j miðjan sandinn. Þetta er báru
vegna yfirvofandi Skeiðarár- J var alræmt vatnsfall í hitum og ^ járnsskúr
hlaups, og allir hlaupa inn i . vatnavöxtum, þá hét ein Sigurð
bílana á nýjan leik.
Baráttan iuii Súlu.
Ekið er frapi með Lómagnúp,
gegnum melöldur, sem eru
gamallt hrun úr fjallinu. Fjall-
hrun þetta varð um 1790 og er
talið að jörðin hafi þá nötrað svo
að Núpsstaðabærinn lék á reiði-
skjálfi. í þessum mel- og urðar-
öldum eru tvær litlar tjarnir og í
þeim er silungur.
Þegar komið er fyrir sjálfan
núpinn blasir allur vestanverður
þjóð, sem var 150 milljónir. san(3Urinn við, hinn víðáttumikli
Jafnvel 1 ágústmánuði, réðu Skeiðarárjökull, Færilnesstind-
þeii aðeiiis j fh fimmtungi af ur> Súlutindur, Skarðatindur og
atkvæðum á þingi ráðstjórnar- mörg fieiri fjöll, en bak við öll
innar. Og á þjóðfundinum, sem undirfjöllin gnæfir Öræfajökull |
Losinn \ ar nokkrum vikum j rneiri reisn en nokkurt annað
eftir valaatöku bolsivíka, fengu fjall eða jökull á Islandi. Þá
þeir ekki nema 175 fulltrúa af ^ vakti það og síðast en ekki sizt
‘ i fögnuð okkar Guðmundar-
Aðstaða Lenins hjá rússnesku ' manna að skammt framundan á
þjóðinni og í sínum eigin flokki j sandinum blöstu við Pálverjar
var því aiit önnur en Músso- ) Arasonar og virtust ekki fara
linis hjá ítölsku þjóðinni og í \ með meiri ösköpum en svo að
arfitarálar og önnur Háöldukvisl.
En í hitum á sumrin spretta
enn fleiri kvíslar, mismunandi
stórar undan jöklinum og
streyma víðsvegar fram og nið-
ur sandinn. Nú eru ekki þessir
farvegir þurrir og örlar ekki á
vatni að undanteknum þeim
fjórum vatnsföllum, sem fyrst
voru nefnd. Sandgígjukvíslin er
nú talin einna erfiðust yfirferð-
ar vegna dýpis og hve þröngt
hún fellur. Hvorki varð hún þó
Guðmundi né Páli til trafala að
og ætlaður ferða-1
mönnum til skjóls og skýlis, ekki í
sízt ef þeir yrðu tepptir vegna j
flóða eða hlaupa. En öruggt er
þetta skýli þó enganveginn ef
náttúruguðirnir trylltust, þannig
að þeir lyfta Skeiðarárjökli ofan
af vatninu. sem undir honum
hefur . safnast. Það eru ekki
mörg ár liðin írá því sæluhús
tók af á sandinum í hlaupi og
við slíku má alltaf búast. Á
austanverðum Skeiðarársandi
er enginn griðastaður öruggur
þegar hlaup kemur, og m. a.
segir Gísli biskup Oddsson frá
fasistaflokknum. Lenin var
miklu meira einangraður. Hann
var ekki vinsæll og þráði ekki
vinsældir. Hann var ekki hé-
gómlegur, en það hefir meiri
þýðingu.
Þjóðin lærði fyrst að þekkja
liann þegar allt var um garð
gengið. Hann sigraði ekki með
fortölum innan flokksins, hót-
unum eða sefjun, heldur með
vfirburðum vitsmunanna (og
þeir virtust meiri af því að
flestir í miðstjórninni voru
smámenni í stjórnmálum) og
með því að vera gjörsneyddur
minnimáttarkennd, sem gerði
það að verkum að hann kom
fram hæversklega og blátt á-
fram. Hinir nefndarmennirnir
höfðu mikið álit á honum, en
vald hans hefði verið áhrifa-
laust gagnvart almennu sam-
bandi af skynsemisskorti og
sjálfbyrgingsskap í hvaða nefnd
sem vera skyldi, ef atburðir
og árangur hefði ekki sýnt að
hann hafði á rétt að standa.
Ekki var hann þó óskeikull
stjórnmálamaður. Hann hafði
verið nokkur ár í Evrópu og
missást alveg um heimsbylt-
inguna og sigurlikindi komm-
únista 1 Evrópu. Hann hafði
verið nokkur ár í burtu frá
Rússlandi, fyrst 4 ár í Síberíu
og síðar í útlegð (frá 1905—17)
og dæmdi almennt ástandið í
Rússlandi með réttsýni, sem er
því meira unrunarefni af því
hann var öfgafullur maður. Og
eftirförin myndi reynast næsta
auðveld.
Við komum innan skamms að
Núpsyötrium. Þau \*5fu tær og
lítið vatn í þeim, enda hleypti
Guðmundur út í þau án þess að
virða þau einu sinni svo mikils
að fara út og kanna þau.
Skammt austur er Súla. mikið
vatnsfall og illt í sumarhitum og
i hana korna stórfelld hlaup
þegar Grænalón ryður sér braut
undir jökulhaftið á nokkurra ára
fresti. Á vesturbákka Súlu sat
Páll Arason með fylgdarliði sínu
þegar Guðmund Jónason bar að. j
Horfði hann með ugg nokkrum
á mórauða elfina byltast fram
í næsta þröngum farvegi og

Séð inn Morsárdal, en hann er rómaðu.r fyrir náttúrufegurð
jafnt á vetri sem sumri.
þessu sinni enda fararkostur
bæði traustur og góður.
Draugurá Skeiðarársandi.
En hér skal þess getið að á
Skeiðarársandi er draugur og
ræðst einkum á þá sem líta um
öxl á sandinum. Hafði hann eitt
sinn orðið ágætum manni,
þvi er lilaup tók fólk á Skeið-
arársandi og grandaði því.
1 annálsritum Gisla frá árinu
1629 segir: „Svo segir Brand-
ur Pétursson Mýrdælir.gur, að
í Austurfjöllum við Grímsvötn
hafi brotizt upp eldur með eim-
yrju, vikri og brunagrjóti,
vatnsflóð flætt yfir Skeiðarár-
þóttist sjá að vatnið myndi djúpt
I Magnúsi nokkrum úr Fljótsdal ■ sancj (nreira en fimm stórar
að aldurstila. Lagt var ríkt á ’ rastir) 0g svipt skepnur haga.
v , ., vlð Magnús að líta aidrei ura, j-iann segir 0g ag maður nokk-
ann handlek stjornmalavanda- | oxl á leiðinni yfir Sandinn, en ■ ur
mál íéttilega, sést það þezt í, honum varð sú slysni samt á. '
hlutfalli við hinar furðulegu
blekkingar, sem vörnuðu and-
stæðingum hans í stjórnmálum
veginn til valda og gaf ráða-
leysi því og fljótfæri sem skorti
á vilja til valdanna og óhemju
löngun til þess að koma þeim
fyrir kattarnef, sem hann varð
að berjast við í sínum eigin
flokki.
en þó fært. En þegar Guðmund-
ur rann að bíl Páls hleypti Páll
í vatnið á undan Guðmundi og
hugði að enginn skildi á undan
sér yfir Súlu. Bilarnir komu
síðan hver á eftir öðrum
án þess að til tíðinda dragi. En
þegar austur yfir Súlu kom, tók
Sá hann þá átján fylgjur vera
að koma draugsa ofan í jörðina,
en við það að Magnús leit til
baka óx draugnum ásmegin svo
hann komst undan fylgjunum,
bláfátækur, kona hans og
börn hafi orðið undir flóði
þessu, en annar fátækur maður
með konu og þrem börnum
(eða fleiri) „hafi fyrir Guðs
velgjörð komizt af heilu og
höldnu eftir fimm daga dvöl
rann á eftir Manga og drap , auðri sandeyri) á meðan flóð
hann' 'jþetta á alla vegu ruddi um eða
Rétt eftir að Guðmundur kom lag8- yfh. aUf sem fyrir varö<«,
upp úr Sandgígjukvísl varð hon-
um það á að líta um öxl til að j Á öllum öldum hafa fleiri
vita hvernig Páli og félögum ' eða færri menn drukknað af
hans reiddi af i vatninu. 1 sama
bili hljóp draugurinn í bifreiðina
hjá Guðmundi og stíflaði benzín-
gjöfina svo á bílnum varð ekki
þokað um set. En nú voru fylgj-
urnar fleiri með Guðmundi held-
ur en með Magnúsi í Fljótsdal
hestum í stórvötnunum a
Skeiðarársandi og enn hafa
menn farist með því að hleypa
ofan í vörp og klakagigi, sem
myndazt hafa eftir stórhlaup og
jakaburð á sandinum. Við sælu-
húsið á sandinum er mikið af
þessum gígum og má segja að
þeir séu þar gíg við gíg á
stóru svæði, sumir grunnir og
litlir, aðrir stórir og djúpir. í
dag koma -þessir gígar að al-
veg gérstaklega góðum notum.
Þegar farþegarnir koma út úr
bílunum taka þeir til fótanna
hver sem betur getur, raða sér
niður á gígina hvern á fætur
öðrum, kíkja feirnnislega kring-
um sig af gjárbarminum til
þess að vita hvort nokkur ó-
viðkomandi nálgist og hverfa
svo niður í hann góða stund.
Þegar merin koma að sælu-
húsinu aftur stendur Jón
„kokkur" þar með heljarmik-
inn brúsa og ausu í hendi og
eys rnjólk í dollur á báða bóga.
Brauðdollur ganga milli fólks-
iris og hver fær nægju sína.
Að því búnu ganga menn til
húss og skrifa nöfn sín í gesta-
bók skálans til staðfestingar
því að þeir séu þátttakendur í
fyrsta skemmtiferðahóp sem
farið hefur yfir Skeiðarársand
í bílum og e. t. v. stærsta hóp
sem nokkru sinni hefur farið
yfir sandinn i einu. Um það
síðara vil ég þó ekkert full-
yrða.
Sjóslysið mikla.
Það er lagt af stað á nýjan
leik. Þeir sem bezta hafa sjón
telja sig greina Skaftafells-
bæina í hlíðinni framundan og
nú færist leiðangurinn ört í átt-
ina þangað. Innan skamms er
þessi víðáttumikla sandvíðáíta
á enda, og þótt við fögnum því
í aðra röndina að komast af
henni, er samt eitthvað svo
stórbrotið, sérkennilegt, öræfa-
kennt og íslenzkt við hana að
maður er þakklátur fyrir að
hafa mátt njóta töfra hennar
og heilla á jafnfögrúm sólar-
degi og þessum. Skeiðarársand-
ur er að vísu tákn eygilegg-
ingar og glötunar, hann býr yí-
ir ógn og liörmungum, enginn
veit hve miklum. Og hann hef-
ur ekki aðeins grafið þá sem
ferðuðust um hann þegar
Skeiðará eða Súla hlupu, held-
ur hefur hann og graíið sjó-
farendur, som villtust af hafi
upp að þessum heljarsandi. Eitt
minnilegasta strand og mann-
tjón sem orðið hefur við ís-
landsstrendur yar við Skeiðar-
ársand árið 1667. Um slys þetta
hermir Fitjaannáll svo: „Á
þessu hausti brotnaði hollenzkt
skip við Skeiðarársand hjá Ör-
æfum austur, á nóttu í stormi
og myrkri. Það kom frá Austur-
i Indien, en villtist hingað. Flutti
bæði gull og perlur, silfur og
kopar, kattun, silki og lérept
yfirfljótanlegt og lrverskyns
dregna dúka og ábreiður. Var
mælt að kostað hefði 43
tunnur gulls. Almæltu allir, að
aldrei hefði þvílíkt skip með
svo dýrmæta áhöfn við Island
komið síðan það var fyrst
byggt. Mikið fordjarfaðist af
góssinu. Menn komust af
nokkrir á skipbrotunum og bát-
únum en margir dóu í sjóvolki
og þegar á land kom, af kulda
og frosti, svo ekki lifðu eftir
(af tveim hundruðum fólks,
sem á skipinu voru) nema nærri
60“.
/ •» u
Þannig skýrir Fitjaannáll frá
atburðinum en getur þess jafn-
framt að hinir dýrmætu dúk-
ar, sem voru gulls ígiidi í Hol-
landi, hefðu verið notaðir héí
Framh. á 11. síðu.
'?í
Í1
18