Vísir - 22.11.1957, Qupperneq 4

Vf SIR
Föstudaginn 22. nóvémber 195?
Mikið hefar áunnisf fil varnsr ttppbbsfri. —
Stínr.yiiB ®?erhefttint e&m * MJpp**
fjrea?&fsBet BLawtdeygasetmds &ej
fflálssawteis.
t da g, 22. nóvember, erhálfrar aldar afmæli sand-
græðslu hér á Iandi. Á slíkuni timamótum er margs að minn-
ast og verður hér á efth* sagt nokkuð frá sandgræðslumii, en
þar hafa verið forystiunenn Gunnlaugur Kristmundsson og Bun-
ólfur Sveinsson, en seinustu árin, eftir að Bunólfúr féll frá, Páll
bróðir Iians.
Mésta verkefni Sandgræðsl-
nnnar nú er uppgræðsla Land-
eyjasands og Hólssands, en auk
þess þarf verr.d á fjölmörgum
stöðum öðrum, en sú 1 millj.
kr., sem til sandgræðslunnar fer
■árlega, mun að eins hafa hrokk-
ið til þess, er gera þurfti á
Landeyjasandi og Hólssandi á
þessu ári, og er því sýnt, að
fjármagn skortir til að sinna
öllu verkefni sandgræðslunnar.
Því fé, sem. fer til að hefta
uppblástur og græða sanda og
uppblásin svæði, vernda og halda
við, og til þess að rækta skóg,
er vel varið, því að það fer til
að skila eftirkomendunum betra
og byggilegra landi. Um sand-
græðsluna er auk þess sérstak-
lega athyglisvert, að búið er að
sanna, að hægt er að gera að
arðbæru graslendi víðáttumikil
landflæmi, með miklu minni til-
kostnaði en önnur rækt hefur í
för með sér.
Lög um sandgræðslu
voru sett 1906. Var skipaður
fyrir allt landið sérstakur sand-
græðsluvörður (síðar sand-
græðslustjóri) og hóf hann starf
sltt (G. Kristmundsson) 1907, og
starfsemin er því hálfrar aldar
gömul. Hefur sandgræðslustarf-
seminni siðan verið haldið óslitið
áfram. Litlu fé var varið til
þessara mála framan af og allt
af of lítið miðað við það verk-
efni, sem fyrir lá. Upphaf sand-
græðslgstarfsins var að girða
með gaddavír, sem þá var far-
inn að flytjast til landsins) smá
foksvæði og þar með friða þau
íyrir öllum ágangi búfjár.
,Afr.
Bændur voru vantrúaðir.
Bær.dur, sem bjuggu við sand-
fokssvæðin, voru flestir mjög
vantrúaðir á be.ssar h’n-íiiriar-
framkvæmdir, og töldu til lítils
gagns.
En brátt kom í Ijós að friðun-
iri hafði þau áhrif, að gróa tók
innan girðinganna, þótt hægt
færi í fyrstú. Var það einkum
íslenzka melgresið, sem drýgst
var að festa rætur og ná að gróa
í fóksandinum.
Fleiri jurtir komu einnig til
svo sem sveifgrös, vingull, lin-
gresi o. fl. Þá var einnig hafist
handa um að safna fræi af mel-
gresi, þar sem það óx allvíða
villt, og síðar innan sandgræðslu
girðinganna, og sáð að vorinu.
Samhlioa sáningunni voru gerðir
garðar úr timbri og grjóti þvert
á móti verstu vindáttum til skjóls
fyrir nýgræðinginn. Þannig var
sandgræðslustarfseminni í höfuð
atriðum háttað fram til ársins
1920. Höfðu þá verið girtar all-
margar smærri sandgræðslu-
girðingar víðsvegar um landið.
Og menn voru þá farnir að trúa
því, að hægt væri að stöðva
sandfok og hefta uppblástur
lands, með því einu að friða land-
ið fyrir öllum ágangi búfjár og
sáningu á fræi af melgresi í
verstu sandskaflana.
Til þess að gera foksvæðin
að nytjalandi.
Þurfti þó að fara öðru vísi að,
því að melgresiðvex yfirleitt
ekki samfelldum gróðri og þolir
ekki miklar nytjar, hvorki beit
né skurð. Éftir 1920 færðist sand
græðslustarfið nokkuð í aukana
er farið var að veita meira fé
til þess á fjárlögum til sand-
græðslu og stór sandgræðslu-
svæði voru girt, einkum á Rang-
árvöllum, Skaptaíellssýslu, Ár-
nessýslu, Þir.geyjarsýslum og-
víðar. Stærsta átakið var gert í
Gunnarsholti á Rai’.gárvölliun,
þar sem nú er aðalsetur sand-
pi-WSsIu fslands.
Fjórum sinnum í eyði.
Býlið Gunnarsholt fór endan-
lega í eyði árið 1923. Hafði bær-
inn þá verið fluttur fjórum sinn-
um undan sandfokinu, og aðeins
hangið í byggð síðustu árin, enda
hafði jörðin aldrei borið sitt barr
eftir harðindin og sandárið 1882.
Árið 1926 keypti sandgræðsla
íslands Gunnarsholt. Næstu ár
á eftir var byggt þar upp og land
ið allt girt, ásamt löndum nokk-
urra eyðijarða, sem lágu að
Gunnarsholti, og farið að bera til
.búinn áburð á landið, þar sem
samfelldur gróður var. I árslok
1952 höfðu verið gerðar sand-
græðslu girðingar samtals um
600.379 km. á lengd og sand-
græðslusvæðin samtals 70.315.3
hektarar að flatarmáli.
Eftir 45 ára starf.
Hér er stuðst við yfirlitsgrein
eftir Runólf heitin Sveinsson,
sem Páll Sveinsson góðfúslega
leyfði tíðindamanni blaðsins af-
not af.
Um árangurinn eftir 45 ára
störf segir R. S. í yfirliti sinu:
„Sumt af landinu innan girð-
ingarinnar er fullgróið og orðið
að nytjalandi á ný, þ. e. til
slægna og beitar. Þar hafa verið j
endurbyggð fimm býli og gróið
land væri fyrir önnur fimm ....
Það má heita, að friðunin ein
hafi verið nóg til að hjálpa
sjálfgræðslunni svo, að uppblást-
urinn stöðvaðist, en í þessu sam:
bandi ber vel að taka til greina
hið hagstæða tíðarfar, sem verið
hefur hér síðan um aldamót síð-
usíu, og þó alveg sérstaklega
síðan 1920, sem án efa á sinn
mikla þátt í því, að svona vel
hefur gengið með sjálfgræðsluna
innan sandgræðslugirðinganna.
Því er það, að ef slíkt harðinda-
tímabil ætti að ganga yíir land-
ið sem var hér á árunum 1860
til 1890, má mjög ugga um það,
að land tæki að blása upp í
mildu stærri stíl en það' nú gerir
eða hefur gert það, sem af er
þessari öld. Mætti jafnvel búast
við, ef svo færi að viðra, að
gróðrinum innan sandgirðing-
anna væri hætt, ef ekki kæmu
aðrar ráðstafanir til en friðunin
ein. Þá er til ráða notkun til-
búins áburðar og sáning gras-
tegunda í stórum stíl.“
! Merkilegar tilraunir.
Það er árið 1946, sem hefjast
merkilegar ts]rf>iir>*r í 6unnar«-
holti með sáningu fræs, aðallega
af grösum, frá Bandaríkjunum,
síðar frá Kanada, Alaska og
Svíþjóð, á örfokasanda. Þeirra
meðal eru vallarsveifgras, tún-
vingull, sauðvingull, vallarfas-
gras, hundgresi, háliðagras, gir-
hafrar, língresi og margar aðrar.
Auk þessara grastegunda hafa
verið reynd ýmis aíbrigði og all-
mikið af belgjurtafræi.
Grasrækt til nytja.
Árið 1948 hófst á söndunum í-
Gunnarsholti grasrækt til nytja
með þeim grastegundum, sem
líklegastar þóttu til ræktunar og
reyndar höfðu verið. Hefur þeirri
ræktun verið haldið áfram í vax-
andi mæli. Fyrir árslok 1953 var
búið að fullrækta 89 ha., seni
áður voru gróðurlaus örfoka sand
ur að kalla og grasið nytjað til
slægna og beitar.
Af þeiri’i fimm ára reynslu,
sem R. Sv. gerði grein fyrir í
yfirliti sínu, „verður ekki annað
séð en að ræktim örfoka sanda
liér á landi sé tiltölulega auð'-
veld, örugg og ódýr“.
Beitarþol gróðursins.
R. Sv. vék að því í yfirlitsgrein
sinni, að með fjölgun búfjárins
í landinu (hann gerði ráð fyrir
að sauðfjáreignin kynni að kom-
ast upp í eina milljón 1960) —
þurfti að rannsaka hvað landið
ber mikið, með öðrum orðum
rannsaka beitarþol gróðursins i
einstökum landshlutum.
' „Víst er“, segir hanh, að „hægt
er að bæta og auka beitilönd
landsins að miklum mun, með
því að bera á þau tilbúinn áburð.
Þá er enn-fremur sá kostur fyrir
hendi, að rækta fcks ..oðin, sem.
nú eru gróðurlaus með öllu og
ekki til neinna nytja. Ennfremur
þarf að skipta búfénu í beitilönd-
in eftir gæðum þeirra og beitar-
þoli, miklu meira en gert hefur
verið hingað til. Allt þetta þarf
rannsóknar við og fleira, sem við
kemur búfjáreign í landinu og
beitarþoli og uppblástursþolx
landsins".
Sótt fram.
Á þeim tiltölulega skamma tíma,.
sem liðinn er frá þvví Runólfur
heitinn samtli yfirlit sitt, hefur-
verið sótt fram á sviöi sand-
græðslunnar, sbr. m.a. hin miklu
verkefni, sem að var vikið hér
áður. Á þessum árum hefur sauð
fénu fjölgað svo í landinu, að
ef engin óhöpp henda, kann spá
R. Sv. um sauðfjáreignina 1960
að reynast mjög nærri réttu. Og
jafnframt verður þá enn ljósara
að hinni miklu sauðfjáreign
verða samfara vandamál, sem
þarf að leysa. Eitt úrræða mun
verða skipulagning á sviði sauð-
fjárræktar, á þeim grundvelli, að
sauðfjái-eign bænda sé samræmd
beitarþoli jarða þeirx’a og af-
rétta. — 1.
Hið nýjasta á sviði hárgreiðslunnar er, að konur geta fengið
„tilbúna frísúru“, til notkunar á dansleikjum og sanikyæmum,.
scm hylur alveg þeirra náttúrléga lxár. Hér er uppfinninga-
maðurinn, þjðóverskur liárgreiðslumeisíari, að kyrina uppíinn-
íngu sína.
hlaut að vera um það bil kom-
in fram hjá. Þessu varð eg
mjög feginn, því þá bjcst eg
við að geta fengið þægilegri
aðstæður við að halda mér við
duflið. Mér varð nú miklu hug-
hægra. Brátt komst líkami
minn í eðlilega; lóðrétta flot-
stöðu við netið og eg náði fót-
festu á efri netteininum. Við
þetta fékk eg langþráða hvíld.
Eg gat nu losað aðra höndina
og tínt burtu fiskana, er safn-
ast höfðu á mig innan klæða.
Þetta var mér mikill léttir, og
eg dró andann miklu rólegar
eftir að mér hafði tekizt að
losa mig við þennan ófönguð.
Til allrar hamingju var sjór-
inn ekki kaldur, og mér var
mægilega heitt, en áreynsla síð-
ustu klukkustunda höfðu reynt
mjög á þrek mitt. Það fór að
sækja á mig svefnhöfgi, og þeg-
ar eg þrýsti hundsduflinu að
brjósti mér, sárlangaði mig til
að hvíla höfuð mitt á því og fá [
mér blund. Mér tókst samt að
sigrast á þessari hættulegu ^
löngun og fór að syngja og
hrópa, til að stytta mér stundir
og halda mér vakandi.
Um síðir kom tunglið upp og
í tunglsljósinu gat eg séð glitta
í fiskana, er ánetjast höfðu í
netinu fyrir neðan mig; og fór
að velta fyrir mér hvað aflinn
yrði mikill. Eg vissi að það var
nú aðeins tímaspursmál hve
lengi drægist að báturinn kæmi
að vitja um netin og mér yrði
bjargað. Eg litaðist lengi um,
en þar eð engin merki um ná-
lægð bátsins sáust ennþá, fór
eg aítur að syngja.
Eftir langa og þreytandi bið
sá eg loks að birta tók af nýj-
um degi, ,og skömmu síðar,
meðan birtan óx stöðugt, fór
eg að finna einkennilegan titr-
ing í netinu undir fótum mér.
Þá vissi eg strax að félagar
mínir voru farnir að draga inn
netið. Nokkur stund leið, þá
sá eg, mér til ósegjanlegrar
gleði, að segl kom upp fyrir
sjóndeildarhringinn, nokkur
hundruð metra í burtu. Eg æpti
af óskaplegri æsing, og hagaði
mér svo heimskulega, að eg var
næstum því búinn að missa
takið á duflinu. Eg varð svo
skelkaður við þetta, að eg hætti
þessum látum og beið þegjandi
eítir að báturinn kæmi til mín.
Eg get ekki sagt um hvernig
eg að síðustu komst um borð í
bátinn; það hefur líklega liðið
yfir mig. En þegar eg vaknaði
aftur var eg kominn í „koj-
una“ mína og skipstjórinn stóð
yíir mér. Hann haíði beðið þess
að eg kæmist til sjálfs mín, og
var mjög glaður þegar eg talaci
við hann af fullu viti. Við vor-
um á siglingu í land. Skipstjór-
inn sagði mér að þeir hefðu
ekki séð mig detta útbyrðis og
báturinn mundi hafa verið
kominn langt frá mér þegar
þeir söknuðu mín. Þeir töldu
vonlaust að mér yrði bjargað
og héldu áfram að leggja netið.
Félagar mínir höfðu verið mjög
hryggir yfir þessu slysi og urðu.
ofsaglaðir er þeir sáu 'mig of-
ansjávar við hundsduflið.
Eg var í mánuð að ná mér
eftir volkið og í heilt ár á eftir
lifði eg öðru hverju upp aftur
í draumum mínurn þetta óvana-
lega ævintýri, og hrökk oft upp
við þá hryllilegu f ilfinningu að
finna fiskana spriklandi innan
klæða á beru hörundinu.
Eg fór ekki oftar á síldveiðar
eftir þessa reynslu. Síldveiðin
var góð yfir sumarið og eg gat
farið heim með tuttugu punda
„híru“ í minn hlut. Peningam-
ir komu ekki aðeins í góðar
þarfir í svipinn, heldur reynd-
ust einnig fyrirboði hamingju
og betri tíma fyrir fjölskyldu
mína.