Alþýðublaðið - 29.12.1957, Qupperneq 7

AlþýSublaSið
7
Sunnudagur 29. des. 1957.
( Baékur og hðfundar )
Saaa Ei
Arnór Sigurjónsson: Einars ' minnast með virðingu og þakk- varð hann á þrem áratugum,
saga Ásmundssonar. Menn- iæti á hina viðurkenndu stór- eftir venjulegum leiðum hygg-
ingarsjóður gaf út. Alþýðu-
prentsmiðjan. Bvík 1957.
HÉR er um að ræða eina af
hinum stóru umtalsverðu jóla-
skörunga, Jón Sigurðsson, inna bænda, mjög vel efnum
Fjölnismenn og fleiri slíkar búinn og auk þess hámenntað-
frægðarhetjur, sem stuðzt hafa j ur maður og virkur þátttakandi
við langa skólagöngu og að- 'í öllum aðalgreinum þjóðiegr-
stöðu á vegum þjóðfélagsins.'ar viðreisnar, lærðasti tun.gu-
bókum, 350 blaðsíður í stóru En hann trúir að þar hafi fleiri málamaður á Alþingi og flest-
broti. Næsta ár kemur annað menn tekið vel og atorkusam- um öðrum gagnmenntaðri, með
lega í viðreisnarstrenginn án því að lesa fræðirit og góðan
skólagöngu eða sérstaks stuðn- skáldskap á tungum vestrænna
ings mannfélagsins. Hann vill þjóða. Frönsku talaði hann bet-
taka einn af slíkum mönnum, ur öðrum löndum sínum. Ef
segja söguna af þroska hans það var tilgangurinn með þess-
með sjálfmenntun og fjöl-; ari ævisöguritun Amórs Sig-
urjónssonar að sanna þjóðinni
isaðdráttum að vera fremur ó- frá Einari Ásmundssyni í NesL
skemmtilégt fyrir m.jög marga Jón Sigurðsson lét. gefa þessa
sæmilega bókgefna menn, en ritgerð út. Hún er ekki nema
þegar á að fylgja ströngustu nokkrar arkir og fyrirferðalítil
kröfum í þess.u efni verður ekki í bókahillum landsmanna, en
hjá því komizt að birta viða- því frumlegri og merkilegri er
mikið efni, sem er nauðsvnlegt þessi grein að efni og formi. I
fvrir tilgang höfundar, en ekki þessari ritgerð markar Einar
fýsilegt sém skemmtilestur. Ásnmndssonar frumdrætti um
Afþví, semnúerfram kom-|starf heillar kynslóðar í við-
ið af sögu Einars Ásmunds- ‘'pisnarrnálum Islendinga. Hann
sonar má teíja víst, að í næsta hol^ir }'Hl landið, eðli þess o.g
bindi komi ýtarlegar og fróð- ásigkomulag, eins og það var
legar frásagnir um hið fjöl- Þa, stjornar- og verzlunarhætti,
breytta tungumálanám hans og f.íarniál atvinnu og uppeldi. Fra
bindi, að öllum líkindum öllu
stærra, og ennþá fjölbreyti-
legra. Höfundurinn, Arnór Síg-
Urjónsson, er fæddur og upp-
alinn í Aðaldal, Á þeim slóðum
hefur verið bréyfilegur og nokk
uð frumlegur kynstofn síðustu
öldina. Á lándshöfðingjatíma-
bilinú áttu þar heima mjög
sjálfstæðir og þróttmiklir bænd
ur, sem mynduðu fyrsta sam-
vinriufélág íslendinga. Þegar
kauþfélögin voru orðin almennt
bjargræði við hverja höfn í
landi.nu. sneri næsta kynslóð á
Laxárbökkum sér að skáldskap,
og er af bví fólki merkilegur
þáttur í bókmenntasögu íslend
inga, En þegar andagift skáld-
anna .þraut í velgengni hag-
stæðra fjármála, var ný kyn- ,
slóð komin til sögunnar. Af-
komendur skáldanna sneru sér
að fræðimennsku og gerðust
heldur athafnasamir. Þar gekk
fyrstur fram Þorkell Jóhann-
esspn háskólarektor. Hann sem Einar Ásmundsson
ur um þessar mundir ævisögu
Tryggva Gunnarssonar í brem breyttum störfum og hvernig
bindum: iafnframt verður sú hann kemst eftir sínum eigin
bók mikil almenn heimiIH um leiðum áleiðis að fjarlægu
landshöfðinviatímabilið. Næst- marki og varð að síðustu, öf-
ur kemur frændi hans Arnór undlaus af öðrum, viðurkennd-
Sigurjónsson með tvegaia ur ag vera einn bezt menntað-
binda bnl< um Einar Ásmunds- ur sinna samtíðarmanna, snjall
son í Nprí. Samhliða starfar rithöfundur og þingmaður, sem
frændi beirra beggia. Konráð minnti með viturleik og djúpa
Vilhjálmsson frá Hafralæk að j hyggju á Þorgeir lögmann
.því að rita æviskrá ahra' sænska. Hann varð að lokum
mannæ sem lifað hafa i Þ>r>v-|emn af þeim mönnum sinnar
eyjarsýslu á 19. öld. Er! samtíðar, sem sameinaði bezt
skemmst af bví að s°ffia. að þjóðlega og alþjóðlega mennt-
þær ræfnriir. sem úthlut.a f- og , un með yfirsýn um félagsmála-
kynni af erlendum félagsmála-
hreyfingum. Þá mún verða sagt
frá störfum hans á þingi, ræð-
um hans, stuttum og gagnorð-
um og gegnsýrðum af anda hins,
víðsýna og athugula stjórnmála
manns. Þar mun verða minnzt
þsesum grundvelli bendir hann
á möguleikana til alhliða fram
fara og andlegrar þróunar í
landinu. Frásögnin er frábær-
lega glögg, málið Ijóst og skýrt.
'Hvergi gætir tilgerðar eða yfir-
lætis. Alli er hnitmiðað og
gildi heppilegrar sjálfmenntun-
ar í tungumálum og félagsmála
störfum, þá hefur höfundurinn
á þátttöku hans við stofnun traust Hann sér al5a aðalþættf
Þjóðvinafélagsins og hinnar j Þ.ióðlífsins, bæði aðgreinda og
miklu bændaverzlunar, Gránu-jsameinaða‘ Hann lnarkar línur
félagsins, sem nábúi hans, fyrfr andlegri ræktun í kndinu
Tryggvi Gunnarsson frá Hall- °« þroskaskilyrðum atvinnu-
geirsstöðum, veitti forstöðu. Þá
jmun höfundurinn vafalaust
„uiuuuuium birta hið merkilega bi’éf, sem . .........
um leið umtalslaust gert annað Einar Ásmundsson ritaði Pétri iskalcl yar kl'öfuhárður um með-
Jénssyni á Gautlöndum fyrjr terö tmiguimar og
veganna, landbúnaðar, fi.sk-
veiða, iðnaðar, verzlunar og
samgangna. Bénedikt Gröridal
nýmæli. Arnór er ekki stúdent
eða með háskólapróf, en hefur
víða við komið í bóknámi og.
andlegum störfum innanlands
og utan. Eftir þeim reglum, sem
nú munu gilda við háskólann
í Reykjávík, getur slíkur mað-
ur ekki verið viðurkenndur
doktor við þá síofnun, þó að
hann semji fræðibækur eftir
ströngustu reglum íslenzkrar
fræðimennsku. Ekkert bendir
nálega 70 árum. Pétur foirti
þetta bréf í tímariti kaupfélag-
anna, og er það hin merkileg-
ásta nýjung. Þar segir Einar
Ásmundsson fyrir með innsýni
hins gagnmenntaða og fram-;
sýna manns þróun samvinnu-
mála á íslandi. Harin segir, að
hér munu rísa kaupfélög við
hverja höfn, þau muni hafa
með sér sambánd og miðstöð í
a, að Arnóri Sigurjónssvni sé Reykjavík til sölu og innkaupa.
það í hug að vinna fyrir d.okt- Sámvinnúheildsálan muni hafa
manmni’í''ivifriirn fvrir frsoðileg
störf hefðu aiarnan má+t muna
eftir bessu einkennileCTa og
fórnfúsa starfi Konráðs Vjl-
hjálmssQnnr. Hann leavur út á
þróun þjóðarinnar og aðstöðu
hennar til að vera sjálfstætt
ríki, þrátt fyrir mannfæð og
marga ytri erfiðleika.
Nú er því sízt að neita, að
óþekt+a íryðimannabraut af j úr þvr a6- Arnór Sigurjónsson
ást á v-rPin,,. en ekVi vegna !vildi sýna svokallaðan „alþýðu-
Stuðnipo-s eða hlunninda mann
félagyins.
Arnór hefu.r í foi’mála bessa
rits g°rt ovnin fvrir tileengi
sínum m°ð hessafi s»°naritun.
Honum hvkir Einar Ásirmnds-
mann", sem komst með sjálf-
menntun og hyggilegri ráðstöf-
un orku sinnar í röð allra
fremstu manna í landinu, þá
orshatti með bók þessari, eða
ná þeirri nafnbót með atbeina
góðviljaðra stjórnarvalda, sem
mun þó vera hægt. En Vel má
samt vera, að honum þyki nokk
ur kappraun að gera doktorsrit
gerð án þess að hafa tilskilin
próf. Fyrrverandi bændur á
Þverá og Dalsmynni, Einar Ás-
mundsson og Arnór Sigurjóns-
son, komast þó leiðar sinnar og
ná erfiðu takmarki með atorku
og elju, án þess að hirða um
ytri hefðbundnar venjur.
Ef blaðað er gegnum doktors-
ritgerðir íslendinga á síðasta
mannsaldri, þá eru þar margar
ritgerðir samdar með miklum
lærdómi og samvizkusamlegum
efnisaðdrætti, eins og til er ætl-
azt við slík vinnubrögð. En
flestar þessar ritgerðir hafa
ekki aðra þýðingu. Þó eru í því
safni tvær bækur, sem uppfylla
kröfur fræðimennskunnar, en
eru líka bókmenntir, sem unun
en að lesa. Er þar átt við ritgerð
Valtýs Guðmundssonar um
byggingarhætti á þjóðveldis-
öldinni og bók Björns Bjarnar-
umboðsskrifstofur í næstu lönd
um, eiga skip, sem flytja varn-
jing samvinnumanna til og frá
landinu. Þá bætir hann við
með orðalagi þess tíma, að
heildsalan muni gefa út sam-
vinnublað, „sem komi inn á
hvert heimili, eins og kirkju-
blöðin“. Þessi frjóa hugsjón
beið síns vitjunartíma í nálega
aldarfjórðung. Einari Ásmunds
gat hann engan fengið, sem
heppilegri var í slíkum meðför- sonar frá Viðfirði um íþróttir
son, s»m von er til, merkileg- um, heldur en Einar Ásmunds-; fornmanna. Arnór Sigurjóns-
ur m»ðnr o» hass ; verður. að son. Sigrár hans voru alveg ó-Uon hefur í þeim hluta Ein-
saga hons’ sé skráð. en í nð»u
lagi irili hsmn með þessari hók
venjulegir. Hann býrjaði bú- j
skap á Fnjóskárbökkum, í af-
bend-’ landsmönnum á. að í'skekktri sveit með litlum bú-
framfai'a- viðreisnsrsögu I stöfni, ærnar voru 21 og ein
landsins á síðustu áratueum sé kýrin. Hann fékk sér brátt betri
að vísu rétt og maklegt að jörð niður við sjóinn, og þar
nmg
til notenda tónlistar
Stjórn STEFs hefur til sparnaðar og hagræðis á-
kveðið að frá 1. janúar 1958, verði allir nema þeir sem
fasta samninga hafa við STEF að sækja fyrirfram hjá
STEEi um leyfið til tónlistarflutnings.
STEF, Samband tónskálda og eigenda
fluttningsréttar.
arssögu, sem út er kominn,
dregið að mikið og fjölbreytt
efni um ætt söguhetjunnar,
uppeldi hans, búskap hans og
búnaðarhætti. Ennfremur hag-
skýrslur, um búnað sveitunga
hans og samvistarmanna og
nokkra þætti um byrjenda út-
gerða við Eyjafjörð -—ekki sízt
þá hákarlaveiðar. Þá kemur
fróðlegur þáttur um forystu
Einars í baráttu íslendinga fyr-
ir raunveulegu trúarbragða-
frelsi og varnir fyrir hönd ka-
þólskra manna, sem vildu
starfa hcr á landi. Þó að ég
hafi ekki aðstöðu til að sann-
prófa þessar heimildir, þá verð
ur ekki annað séð en Arnór
hafi í þessum aðdráttum grafíð
svo djúpt fyrir undirstöðu bók-
ar sinnar, að lítil hætta sé, að
þeir veggir, sem hann reisir,
muni hrynja sökum vangæzlu
Arnór Sigurjónsson
syni hafði farnazt líkt og leið-
toga Gyðinga, verið sýnt fram-
tíðarlandið frá fjarlægum hæð-
um, en ekki auðnazt að koma
þangað sjálfur.
Þegar Einar Ásmundsson var
á miðjum aldri, gaf enskur
kaupmaður, sem hafði haft
nokkur verzlunarviðskipti við
íslendinga, dálitla fjárhæð, er
stjórn Bókmenntafélagsins í
Kaupmannahöfn mátti verja til
verðlauna fyrir beztu ritgerð
um framfarir íslands. Nokkur
ár liðu þannig, að engar verð-
launaritgerðir bárust til Jóns
Sigurðssonar forseta, sem hafði
þennan sjóð á milli handa.
Hann bætti þá við fé úr eigin
sjóði. Þegar liðin voru tíu ár
frá því að fyrst voru boðin
verðlaun fyrir ritgerð um fram
tíðarmál íslenzku þjóðarinnar,
barst stjórn Bókmenntafélags-
hans. Eins og við er að búast |jns ejn ritgerð, sem vissulega
hlýtur allmikið af þessum efn- i þótti verolauna hæf, og hún var
andlegan
þroska, en harin spurði: „Hver
kenndi- Snorra Sturlusyni og'
Einari Ásniundssyni að skrifa?“
Fléstur mun íinnast, er þejr
lesa þessa ritgerð Einars Ásr
mundssonar og þingræður hans,
að skáldið hafi hér verið rétt-
dærnt um vandasamt mál. Veró
launabæklingur Einars Ás-
mundssonar ætti að vera gefinn
Út að nýju og vera í hverri bóka
búð og í hverjum skóla. Þegar
verðlaunin voru veitt um 1870,
var það mál manna, að aðeins
tveir þálifandi Islendinga hefðu
getað gert slíka ritgerð eins
fullkomna og hún er. Það voru
þeir. Jón Sigurðsson og Einar
Ásmundsson.
Ekki hlýðir að yfirgefa þessa
ævisögu svo, að ekki sé minnzt
útgefandans, en það er Mennta-
málaráð íslands. Útgáfa þess-
arar bókar er hin prýðilegasta.
Formið er vel valið, pappírinn
'■óður, prentun í bezta lagi,
ins og jafnan tíðkast hjá Stein
rími Guðmundssyni. Þess má
'innast, að Menningarsjóður
mfur marga útgáfusigra að
aki. I miklu harðæri eftir 1930
af hann út Sölku Völku, þeg-;
” svo var þröngt á bókamark-
ðinum, að vaíasamt er, hvort
in fræga bók Laxness hefði
kki orðið að bíða útkomu í
okkur ár, ef Menningarsjóð-
r hefði þá ekki verið kominn
il skjalanna. Má þess og einnig
'innast, að sú útgáfa á fyrsta
öfuðverki Laxness var svo
al gerð, að aldrei hefur af rík-
í'i forleggjurum verið betur
'úið að verkum hans. Síðan
hefur Menntamálai’áð gefið út
fjölmörg ágæt rit, Hómer, í þýð
ingu Sveinbjörns Egilssonar,
sem var nálega hvergi til, Sögu
íslendinga. sem enn er ekki
fulllokið, ljóð Steph. G. Steph-
anssonar og úrval úr ritum ná-
lega 20 skálda. Sízt ber að
gleyma einu höfuðriti heims-
bókmenntanna, Önnu Karenínu
og fjölmörgum öðrum ágætum
ritum frumsömdum og þýdd-
um. Bætist ævisaga Einars Ás-
mundssonar nú í fylkingu þýð-
ingarmikilla bóka á vegum
þessarar útgáfu.
Áður hafa verið gefnar út
hér á landi ævisögur Jóns Sig-
urðssonar, Jónasar Hallgríms-
sonar og Jóns Thoroddsens.
Nú bætast við mikil saga
um Tryggva Gunnarsson og
Einar Ásmundsson. Þetta er að'
vísu mikils um vert, en þó
fylgja því annmarkar. Lífi nú-
tímamanna á íslandi og í mörg
um öðrum löndum er nú svo
háttað, að menn lesa að vísu
Frarahald á 8. síðu.