Alþýðublaðið - 21.01.1958, Blaðsíða 6

AlþýS iíb 1 a 5 iS
Þríðjudágur 21. janúar 1958'
VÍÐA UM HEIM er mikið
igert að því að varðveita gömul
liús og mannvirki, hús merkra
manna eru giarnan gerð að söfn
um og geymt þar ýmislegt, sem
minnir á líf þeirra og störf. Hér
á landi er erfiðara en víðast
annars staðar að varðveita
gamlar byggingar. Veldur því
hið lítt varanlega byggingar-
efni, sem hér var notað allar
miðaldir og fram á vora daga.
Margt hefur þó verið gari að
því að rannsaka sögu bygginga
og varðveita mannvirki, byggða
söfn hafa risið upp víða um
iand og gegna ómetanlega
menningarlegu hlutverki, og
siú í nóvember var stofnað
Nonnasafn á Akureyri. En sorg
legt er að sjá hvernig farið hef-
ur verið með sum elztu og
skemmtilegustu hús Reykjavík-
'ar. Væntanlega verður með
tímanum komið upp fullkomnu
foyggðasafni Reykjavíkur að
Árbæ, þar sc-m geymd verða
görnuí merk hús eða eftirlík-
ingar þeirra.
Þótt ekki sé gerlegt né aeski-
3egt að halda við öllum göml-
um húsum, er það ætíð svo, að
sérhvert hús á sína fróðlegu
sögu, og begar bað hverfur af
sjónarsviðinu rifjast margt upp
í hugum beirra, sem þar hafa
feúið og til bekkt.
Við skulum nú skyggnast ör-
lítið í sögu hússins við Þing-
Jhaltsstræti 28, en það brann,
sem, kunnugí er, síðastliðið að-
fangadagskvöld. Blaðið sneri
sér til Þórðar Eyjólfssonar
hæstaréítardómara og lagði
fyrir hann nokkrar spurningar
um húsið og dvöl hans þar.
Mér hefur verið bent á, að
þér hafið átt heima í Þing-
holtsstræti 28. Munduð þér ekki
getá frætt mig eitthvað um
sögu hússins og dvöl yðar þar?
Það er nú ekki í frásögur
færandi, þó að ég ætti þar
foeima einn vetur á skólaárum
mínum. Hins vegar er það kunn
ugt. að húsið átti sér að ýmsu
leyti merka sögu. T. d. var
Xagaskólinn bar til húsa allan
þann tíma, sem hann starfaði,
og seinna var bar hússtiórnar-
skcli um margra ára skeið. Ég
hussa að húsið hafi einm'g haft
sérstöðu um bað, hvað margir
biéðkimnir menn hafa átt'þar
-iheiroa bæði fyrr og síðar.
Geíið þér nefnt. mér ein-
hverja af beim. sem átt hafa
heúna í hús’nii?
P""!nn Jónsson húsasmíða-
meistari reisti húsið á árunum
1901—1902. Sveinn var mikill
athafnamaður og kunnur borg-
ari bess.a bæiar. Hann vsr fað-
ir Svmns forstióra í Völundi
og Júlíönu listakonu. Fvrstu í-
búar hússins voru Sy°inn Jóns-
son. Jón Þork«lsson bib^skmla-
vörður og Sisurður Thorodd-
sen landsverkfræðináur. síðar
5’firkennari v:ð M°nntaskólann.
Sip,nri>í”r mjm hafa r°:st hús
sitt við Fríkirkjuv°'» ár:ð 1905.
en bá fluttist í íbúð ll'lns í
Þinvholtestræti 28 f»-ú /’fheið-
ur Bripm. ekkia PáH Pr:°ms
amtr”onns. Hún Putttef K-iðan
ár:A 1017 í ejmð hús v:ð T:ár,nr
arpotu. en eftir hað mun :v>úð-
in haf° tekín t:: m+hri-
ar handq Lapaskól'’vlvm.
Sv°irm .Tónsson mn~> að-ir,,,
háfa b’”ð ckanrman tíma í h’Tq-
inu. Pn Í íhúð harjs f]ii+Mst
Þomarðnr TJov'rari>'cc!on c’'ðnr
prentc'~':ðiuctíóri. Fni .0.;n-ið-
ur ekkia Jóns Þorkr'Icconar
(éldral mk+ors MmntíioVHanq
(eða IiatfnUSkÓlarvq pjnq og
hanr, J'-í rrqr r'pfnfinrT |
' A’ ór'JÍC "JOfyd f)0 r'11'1
búið h->r til dánardæcmrq. Eft-
ir "X Tm Þork°IccOn hóí''-Vi-1 q_
VÖ'ðu'' fór úr húqjnu. Wó bar
um mö-ro ár dnnskur stórkauo-
maður, Aall-Hansen að nafni.
Árið 1918 keypti svo fröken
Hólmfríður Gísladóttir húsið.
Hún hafði áður rekið hússtjórn
arskóla og matsölu í Iðnó ásamt
fröken Ingunni Bergmann, en
nú fluttust þær með skóiann og
matsöluna í Þingholtsstræti 28.
Þær leigðu þó jafnan út íbúðir
og einstök herbergi á miðhæð
og rishæð hússins. Af mönnum,
sem eftir þetta áttu heima í
húsinu um lengri eða skemmri
tíma, get ég nefnt Héðinn1
Valdimarsson alþingismann,.
Friðrik Hallgrímsson dómpró- I
fast, Ólaf Thorlacius lækni
Jón Sívertsen skólastjóra Verr
unarskólans, blaðamenni
Thorolf Smith og Þorstein Jc
efsson, skáldin Theódór Fri
riksson og Stein Steinarr, Fr
móð Jóhannsson listmálara, S:
urð Skagfield söngvara c
Stein Dofra ættfræðing. /
lokum skal svo nefna dr. Jc
Dúason, sem búið hafði í hú;
inu næstum tvo áratugi og bj
bar enn, þegar brunann bar s
höndum, eins og kunnugt e
Ýmsir fleiri munu hafa búið
húsinu á þessum árum, þó a
ég geti ekki rakið það nánar.
Sú saga lcomst snemma á lol
um húsið, að hættulegt gæ
verið fyrir hjón að flytjast
það. Á fyrstu árum þess urð
þar sem sé tíðir hjónaskilnac
ir, en það þótti meiri nýlund
og umræðuefni á fyrstu árui
aldarinnar en síðar varð. Kon
ust sumir á þá skoðun, að þett
væru álög á húsinu, enda þói
það vilja við brenna lengi frar
eftir í sögu þess, að hjónabön
reyndust þar ótrygg. Þá sög
hef ég heyrt, að maður nokku
var búinn að íalast eftir að i
bar íbúð á leigu, en þegar han
sagði konu sinni frá því, bar-
. neitaði hún að flytjast í hús-
vegna álaga þeirra, sem á þ
hvildú. Þegar Séra Friðri
; Hallgrímsson tók þar íbúð a
leigu, var honum bent á þetta,
en hann svaraði því, að hann
mundi flytjast í húsið til að
brjóta álögin. Veit ég ekki til,
að þessi faraldur hafi gert vart
við sig í húsinu eftir það.
Hver voru atvik að stofu-
un Lagaskólans, og hvernig var
honum háttað9
Fram yfir síðustu aldamót
urðu íslcndingar að sæk!a laga-
nám sitt til háskólans i Kaup-
mannahöfn. Þetta var vitanlega
óhagkvæmt, þar sem ísland
hafði sín sérstöku lög, sem
danskir fræðimenn þekktu yfir-
leitt lítið til. Auk þess var það
metnaðarmál fyrir íslenzku
j bióðina að láta kennslu í lög-
urn landsins fara fram hér á
I landi og á íslenzkri tungu. Það
j '’sr bví eitt af fvrstu verkum
Alþingis. eftir að bað hafði vsr-
' !ð endurreist árið 1845, að sam
bvkk ja bænarskrár til konungs
um stofnun lagaskóla, en þeim
i málaPitunum var jafnan synj-
j að. Eftir að Alþingi fékk lög-
"iafarvald árið 1874, sam-
bvkkti það margsinnis frum-
vörp um stofnun lagaskóla, en
konungur svnjaði jafnan stað-
festinvu lasanna, þangað til
árið 1904. Þá voru loks sett lög
um stofnun lagaskóla, en ekki
1 komu þau til framkvæmdar
fyrr en árið 1908. Tók Laga-
skólinn þá til starfa í Þingholts
stræti 28. Forstöðumaður skól-
ans var Lárus H. Bjarnason,
fastur kennari Einar Arnórsson
og aukakennari (frá 1909) Jón
Kristjánsson. Skólinn starfaði
til vörsins 1911, er Háskóli Is-
lands var stofnaðiir. Voru þá
embættismannaskólarnir, —
Prestaskólinn, Læknaskólinn
og lagaskólinn, lagðir niður.!
Kennarar Lagaskólans urðu þá
allir prófessorar við Lagadeili
Háskólans. í Lagaskólann inn-
'■*'+,iðust 15 stúdentar. maðan
ca, og Sveinn Ögmundsson, nú
prestur í Kálfholti. Þar var
einnig Sigurjón frá Snæ-
hvammi, sem þá var í 4. bekk
og einn af hinum nafntoguðu
j ,,14 skáldum í 4. bekk“, Hann
var þá mjög hlutgengur í þeirra
hóp, þó að síðar hafi hann lagt
skáldskapinn að mestu á hill-
una. Með okkur öllum tókst
góður félagsskapur.
Hvernig var skemmtanalífi .
háttað hjá skólafólki á þessum
árum?
Það var mjög fáhrotið, en
, , . . / rr , , t , samt var maður ánægður með
sambekkmgar i 5. bekk Mennta : lífið> Við félagarnir sátum oft-
veturinn,
vorum
skólans. Varð ég feginn að fá
þar inni, þegar ég kom til bæj-
arins um haustið, því að þá var
mjög erfitt að fá herbergi á
leigu. Við tókum svo í herberg-
ið með okkur fyrir bænastað
ast uppi á herbergi eftir kvöld-
verð og lásum undir morgun-
daginn eða röbbuðurn saman.
Oft komu þá féíagar okkar úr
mötuneytinu upp til okkar eða
.. __ : aðrir aðvífandi kunningjar. Var
Guðmundar 1 'iagnussonar , þá margt spjallað, mest gaman-
skálds frænda hans Aoalstem l ,. - , ,,, ,
_ , : , ,, , , mal eða um skaldskap og onn-
Sigmundsson fra Arbot, sem þa i , ,,
.. rr , ,, ur hafleyg efm. Þeir Hagalm,
var í Kennaraskolanum, en AA. . , .’ ,, , ,
, , Aðalstemn og Sigurion fra
hafði hvergi getað nað ser í
herbergi. Hefur Hagalín sagt
nánar frá þessu í einu bindinu
af ævisögu sinni. Féll okkur
hann starfaði, en enginn tók
embættispróf við hann. Laga-
nemarnir innrituðust í Háskói-
ann og tóku próf þaðan. Af
jbeim, sem stunduðu nám við
j Lagaskólann, eru nú fjórir á'
jlífi, þeir Ólafur Lárusson fv.
; próíessor, Þorsteinn Þorsteins-
j son fv. sýslumaður,' Sigurður
Sigurðsson fv. bæjarfógeti og
Jón Ásbjörnsson- hæstaréttar-
dómari.
Árið 1954 settu laganemar
; veggskjöld á húsið Þingholts-
stræíi 28 með áletrun um, að
Lagaskólinn hefði verið þar til
húsa 1. okt. 1908 — 17, júní
i 1911. Húsið var því eitt af þeim
fáu byggingum hér í bæ, sem
hlotnast hafa slík ytri tákn til
minningar um markverð störf
eða atburði, sem þar hafa gerzt.
Kvenær áttuð þér heima í
húsinu, og hvernig féll yður
dvölin þar?
Þcgar fröken Hólmfríður
keypti húsið sumarið 1918, flutt
ist Guðmundur Hagalín með
henni þangað, en hann hafði
áður leigt herbergi hjá henni
í Iðnó. Tók hann nú á leigu
stofu í norðurenda rishæðar á-
samt litlu svefnherbergi. Bauð
b.ann mér að búa bar með sér
S'næhvammi gengu bá allir með
skáldadrauma. Stöku sinnum
leyfðum við okkur þann mun-
að að fara niður á Uppsali á
kvöldin og kaupa okkur kaffi.
Aðallega var þó íarið í beim
tilgangi að hitta bar skólafé-
laga og aðra kaffigesti, sem!
bangað vöndu komur sínar. .
Séstáklega hónuðust skólanilt-
ar kringum Þórberg Þórðarsön,
sem. alltaf var við því búinn að
ræða innstu rök tilverunnar,
svo sem eðli rúms og tíma og
aðra hásneki. Sló bá oft í kapp-
ræður, því að skoðanirnar voru
margar og mismunandi, en eng
inn efaðist um sína niðurstöðu.
Um pólitík var yfirleitt ekki
rætt, enda var þá einhver mesta
ládeyða í íslenzkum stiórnmál-
nm. sem koraið hefur á bessari ,
öld. Þórbergur prédikaði fyrir,
ökkur guðspeki, og hheigðust ‘
ýmsir skólamenn til þeirrar
stefnu, m.a. 5. bekkjar skáldin
Hagalín og Jóhann Jórisson.
Mér þótti sumt gott í þeim
fræðum, en fékkst þó aldrei til
að trúa sögunum um meistar-
ana í Tíbet.
Munið þér eftir nokkrum
viðburðum frá þesstun vetri,
sem sérstaklega hafa festst í
minni?
Haustið 1918 gerðust hér
margir stórviðburðir, sem ekki
! munu gleymast þeim, sem þá
voru komnir til vits og ára. í
október hófst hið mikla Kötlu-
gos, sem eftir það stóð vikum
saman, I nóvember var ]>und-
inn endir á fyrri heimsstyrj-
öldina, sem hér eins og víðar
ágætlega sambýlið, og hef ég haíði valdið stórbvltingu, bæði
j ekki átt betri herbergisfélaga, í efnalegu og andlegu lífi. I ■
j að öðrum ólöstuðum. Það var beim mánuði geisaði. hér einn-'
| mikill mannskaði, er Aðal- ig spanska veikin, skæðasta
steinn fórst af slysförum, langt drepsótt, sem hér hefur komið ’
fyrir aldur fram. á þessari öld. Loks varð ísland
! Þær frökenarnar Hólmfríður fullvalda ríki með gildistöku
og Ingunn ráku matsölu á sambandslaganna 1. desember.
neðstu hæð hússins. Þar borð- Allir þessir viðburðir hafa
uðum við herbergisfélagarnir. markað djúp spor í minning-
Ekki man fyrir víst; hvað fæð- unni. Við herbergis*félagarnir ,
ið kostaði, en minnir, að ég veiktumst allir samtímis og
borgaði 100 kr. á mánuði fyrir íáaum fárveikir og oft með ó-
fæðið og minn hluta af hús- ráði í viku til 10 daga. Um-
næðinu. Dýrtíðin var þá sem hirða var engin, því að allir
óðast að vaxa, en átti þó eftir höfðu nóg með sig, og aðeins
að verða enn meiri á næstu einu sinni leit læknir inn til
árum. Annars var matsalan okkar. Þegar ég komst á fætur,
barna í tvennu lagi, og var var veikin á hástigi í bænum,
borðað í tveimur stofum. I ann- og fóllt dó hrönnum saman.
arri stofunni var fæðið dýrara Varla sást nokkur maður á
og þá auðvitað betra. Þar borð- ferli, nema í kringum Apotekið.
uðu ýmsir einhleypir menn, j Sjúkrahúsi var komð upp í
sem voru í föstum stöðum og Mðbæjarbarnaskólanum undir
ekki þurftu að horfa eins í stjórn Lárusar H. Bjarnasonar.
Þiíighoitsslræti 23 í Ijósum loga.
skíldinginn og við skólap!ltarn-
ir. Þar voru m.a. Morten Han-
sen skólastjóri, Páll Sveinsson
vfirkennari og Jón Sigurðsson
frá Kaldaðamesi í hinni stof-
unni bar mest á skólafólki.
Auk okkar herbergisfélaganna
voru þar stúdentamir Stefán
Einarsson, nú prófessor í Ttha-
Eg var fenginn til að aðstoða
þar. og var starf mitt að sitja
vfir dauðvona og deyjandi
fólki. Mér er minnisstætt, að
einu sinni varð mér gengið
gegnum eina skólastofuna.
Lágu þar þá á borði 7'lík, hlið
við hlið. Veikín hafði mjög
Framhald á 8. sJðu.